Mijn leven als ‘mushamuka’

Of hij zich zaterdagavond kon vrijmaken, kreeg Kris Berwouts de vraag. Pascal en zijn familie had hem nodig als mushamuka. 'Graag, was mijn antwoord, in het volle vertrouwen dat mushamuka niet loodgieter of elektricien betekende. Pascal kent me al langer dan vandaag.'

Ik vroeg het toch even na. Als een jongen en een meisje willen trouwen, lopen de dingen zo: een delegatie van zijn familie bezoekt de familie van het meisje, stelt zich voor en vraagt haar hand.

De aanloop naar het huwelijk wordt besproken: waar en hoe en wanneer het burgerlijk en kerkelijk huwelijk zullen plaatsvinden. Maar vooral: de bruidsprijs. La dot. Geld en goederen die de familie van de jongen aan de familie van zijn aanstaande geeft, uit respect voor haar en als dank voor alle goede zorgen die ze daar al die jaren genoten heeft. Het zit verankerd in de traditie, het heeft een rituele dimensie, maar het gaat om echt geld. Er wordt zwaar onderhandeld.

Een mushamuka (meervoud bashamuka) is een man die verantwoordelijkheid draagt binnen de familie. Pascal’s etnische achtergrond is Shi (één Mushi, meerdere Bashi, ze spreken met zijn allen Mashi). Hij had me dus gevraagd om mee te zetelen in het comité van bashamuka die met de familie van Serge zou onderhandelen. Want Serge wou ons Noella. Noella was geen bloedverwante van Pascal, maar omdat ze verder niemand meer had was ze als kind opgenomen in het gezin. Pascal was haar vader, bloedverwant of niet.

Ik kwam twee uur te laat maar Serge’s familie blijkbaar nog later. Dat gaf ons als bashamuka de kans om onze strategieën te verfijnen en met een pint of twee langzaam in de sfeer te glijden.

Het had iets feestelijks: zwoele tropenavond, de tuin vol tafeltjes en stoeltjes, de vrouwen en de kinderen op hun paasbest, en constant kibbelen met de gast aan de knoppen van de muziek. Kwestie van elkaar boven die herrie heen toch een béétje te verstaan.

Bekleed met waardigheid en okselvijvers tot onze knieën staken we aan de tafel van de bashamuka de koppen bij elkaar. Het ging niet simpel zijn. Wij zitten hier de Shi-traditie uit Zuid-Kivu te vertegenwoordigen, maar onze gasten kwamen van elders. Bangala uit het grensgebied tussen Bandundu en de Evenaarsprovincie. Er zijn daar nogal veel bossen. La dot kennen ze er ook, maar verder is het afwachten hoe goed we elkaar zullen verstaan. Misschien hebben ze daar heel andere gewoontes rond die bruidsprijs.

Geintjes over en weer

Uiteindelijk kwamen ze toe. Poepchique en welgemanierd, maar zichtbaar licht nerveus. We boden hen een drankje aan. Dat was niet moeilijk, ze hadden hier vanmiddag al een paar bakken bier en fanta laten afzetten.

Voor ze het aan hun lippen zetten, verzonk hun hele delegatie in gebed. Zijn ze ginder achter allemaal zo, of willen ze gewoon indruk maken?

Meer dan tijd om tot de orde van de dag te komen. Eerst dat kalf van de muziek van achter zijn knoppen halen. Ik kan intussen in minstens drie Bantu-talen 'Zet die ploat af!' brullen. Met bijhorende schuttingstaal.

Boni, onze delegatieleider, heette hen hartelijk welkom. Verwees naar het feit dat we twee uithoeken van dit uitgestrekte land vertegenwoordigden, maar dat dit geen belemmering was om mooie uren samen door te brengen rond een rijkgevulde tafel.

Eén van hen stelde zich recht en begon luidop te bidden. Shit, die gasten hadden hun eigen geestelijke mee.

Hun woordvoerder stelde zich recht en sprak ons aan. Uiteraard in het Lingala, de voertaal in Kinshasa. Een rilling ging door onze delegatie. Wat een raar accent.

Het duurde even voor we het zeker wisten: hij was Mushi. Leep! Ze hadden een woordvoerder van bij ons mee. We hadden te maken met gehaaide strategen, zoveel was duidelijk. We zouden flink bij de les moeten blijven, of ze zetten ons hier in onze eigen tuin in de zak…

Wat volgde was een olijk half uurtje van grapjes en elkaar aftasten.

'We weten nu van elkaar wie we zijn, maar waarom zijn jullie eigenlijk hier?'

'Onze zoon Serge heeft zijn oog laten vallen op, en zijn hart verpand aan een zekere Noella. Naar het schijnt woont ze hier?'

'Noella? Even denken, Noella… er was hier wel een Noella maar ze is op reis in het oosten, en door die hele heisa met M23 kan ze daar niet weg.'

Ondertussen volgt Noella aandachtig het gebeuren, discreet achter een gordijn op de eerste verdieping.

'We weten niet precies wie je bedoelt, maar als je één van onze meisjes wil, hier zijn ze. Kies maar.'

De huwbare meisjes van de familie (op Noella na, natuurlijk) kwamen zingend en dansend naar voren. Serge liep een paar keer rond de groep en bekeek ze allen. Hij wist het wel zeker: de vrouw van zijn hart was er niet bij. Uiteindelijk kwam Noella zelf uit de coulissen, vooraf gegaan door de mama’s en de oma’s en gevolgd door álle meisjes.

Dat was ze, zijn engel! Hij wist het zeker. De gesprekken werden concreter: er moest gepraat worden, over praktische zaken en over la dot. Dat beaamden Serge’s mensen: we willen duidelijkheid over de factuur.

Koeien, stieren, geiten…

Het werd tijd om feest en grapjes op te schorten. We trokken ons als bashamuka terug voor overleg.

Vijf waardige heren van gewicht ergens tussen twee terreinwagens geprangd. Het zweet gutste ondertussen van mijn ruggengraat, voorbij de plek waar mijn rug van naam verandert.

'Eerste probleem: factuur! Dat zeg je niet. We respecteren onze vrouwen te veel om de woorden vrouw en factuur in één zin te gebruiken! Enfin, toch niet voor het huwelijk.' Toch een grapje. 'We moeten die mensen beleefd duidelijk maken dat ze op hun woorden moeten letten.'

'Tweede probleem: die gasten willen het over een pré-dot hebben. Maar dat kennen we niet. Pré- of post- of wat dan ook dot, daar doen we niet aan mee. Alleen la dot.'

'Derde probleem: we hebben hen vijf koeien gevraagd, à ratio van 500 dollar per koe.” Ik begreep toen pas dat er al duchtig over en weer onderhandeld was. 'Zo doen we dat als Bashi. De dot wordt berekend in koeien. Verder staan er nog wat kleinigheden op de lijst, een hak, een sjaal, een paar schoenen, een ketel,… maar dat is peanuts. Trouwen betekent dot en dot betekent koeien.'

Zij boden twee koeien en een stier. Die mensen begrepen er niets van. Stieren, dat telt voor ons niet mee. Koeien, dat is kapitaal. Stieren zijn om op te eten. Je gaat je koeien nodig hebben als je een vrouw zoekt voor je zoon. Het is vriendelijk dat ze ons een stier aanbieden. Het is bij nader inzien een briljant idee. Alleen telt dat niet mee voor de dot. Ze mogen dat samen met ons oppeuzelen.

Maar nu bespreken we belangrijker zaken dan stieren. De andere familie werd er bij gehaald, nog steeds tussen die twee terreinwagens. Vijf koeien was voor hen geen optie. Iemand begon over geiten. Wou die ons helemaal kwaad? Konden ze ons niet gerust laten met hun pluimvee en ander ongedierte? Konden we het niet gewoon als mannen onder elkaar over koeien hebben?

De vrouwen werden er bij geroepen. Niet Noella natuurlijk, de moeders, de tantes en de oma’s. Die hebben in deze niets te zeggen, maar als ze het ergens niet mee eens zijn, dan gaat het gewoon niet door. Het is dus wijs om het even bij hen af te toetsen. Twee koeien met of zonder stier, daar kon geen sprake van zijn. Dat was bijna een belediging. Vijf koeien, dat was nu ook niet nodig. We wisten ook wel dat we erg hoog hadden ingezet.

Uiteindelijk klokten we af op drie koeien. En een stier, als bewijs van onze open geest. De vrouwen jubelden, hun voorstel was aanvaard. Het feest kon verder gaan.

We gingen die mensen eten geven en trakteren op hun eigen bier. We schoven, ondertussen vrolijk trappend in elkaars zweet, aan voor het buffet. Ik dacht: dit gaat wel lukken. Wat mij betreft legden ze die ploat gerust weer op.

Geïnteresseerden vinden hier meer foto’s van de avond.