De kunst die wachten heet

Met 5000 kilometer tussen ons in koesteren we elke ochtend de hoop dat het nu echt gaat gebeuren: die zonnestralen die heerlijk vrolijk doorbreken, die overdonderende bui die eindelijk wat koelte en wat zuurstof brengt. ‘L’espoir est toujours permis’… dat zei de man van de bagagedienst op de luchthaven van Ouagadougou in september toen de doos met mijn dierbare fiets na een week nog niet was aangekomen. Het is een zinnetje waar ik erg vaak aan terug denk en dat ik soms als een mantra door mijn hoofd laat lopen, omdat het de enige manier is om niet boos te worden, mijn geduld niet helemaal te verliezen, of niet volkomen stom te staan van verbazing. Dat is erg belangrijk in Burkina Faso. Burkinabé worden zelden boos en weten al helemaal niet hoe ze moeten omgaan met een boos iemand. Ze proberen een grapje, ze grinniken eens, ze doen alsof ze het niet hebben opgemerkt. Dat is olie op het vuur natuurlijk en vooral: het haalt echt helemaal niets uit.

Het kastje en de muur

Mijn vaardigheden op dat vlak zijn de voorbije weken goed aangescherpt. De overval op 1 mei die ervoor zorgde dat ik al mijn papieren in de nacht zag verdwijnen, verplichtte me tot een lange – en niet altijd geheel lijdzame – tocht langs allerlei instanties. Er zaten flink wat fietsritten tussen het kastje en de muur tussen, er waren allerlei vreemde regels die ter plekke leken uitgevonden, het vergde af en toe het uiterste van mijn kaakspieren om mijn gezicht enigszins in de plooi te houden. Bureaucratie is natuurlijk geen Afrikaanse uitvinding. Ze wordt hier wel stevig gevoed door lage lonen, slechte verdeling van verantwoordelijkheid en een mager rechtenstatuut.
Ik heb het overigens allemaal overleefd en ik ben maar één keer écht boos geworden. Ik besef ook dat ik me sneller door de hele rompslomp heb gewerkt dan het geval zou zijn voor veel andere mensen. Mijn rechtvaardigheidsgevoel zit daar voor heel wat tussen, de assertiviteit die ik van jongs af kreeg ingelepeld ook. Dat zijn geschenken van onschatbare waarde.

Demander la route

Los van het feit dat ze mijn absolute bewondering opwekt, tart de manier waarop de meeste mensen in Burkina Faso kunnen wachten en geduld kunnen oefenen, en zeker ook de manier waarop ze anderen doen wachten, soms alle verbeelding. Anderhalve week geleden trok ik met mijn buurman naar Boulsa, een half ingedommeld stadje in het oosten van het land, om er aan de leden van zijn vereniging Paasyam uitleg te geven over Zidisha. Het was heerlijk om na de vermoeiende reis naar Benin eindelijk weer eens de stad uit te komen. Buurman Joanny was bovendien interessant en zeer integer gezelschap. We kwamen in de vooravond in Boulsa aan, genoten van een rustige avond, hielden om 8u de volgende morgen onze bijeenkomst en wilden om 11u de terugweg aanvatten. Vertrekken doe je in (traditioneel) Burkina Faso echter niet voordat je aan je gastheer ‘la route’ hebt gevraagd, en voordat je die – na enkele rituele weigeringen – ook hebt gekregen. Onze gastheer leek na de bijeenkomst jammer genoeg in rook opgegaan en wij konden dus niet vertrekken tot hij om 13u weer opdook, zich van geen kwaad bewust. Tussen 11u en 13u hebben Joanny en ik dus gewacht. We hebben er het beste van gemaakt: we hebben gezellig gebabbeld, hij heeft een dutje gedaan, ik heb in gedachten een lijstje gemaakt van alle dingen die ik die namiddag in Ouagadougou had willen doen. Naderhand heb ik dat lijstje weer geschrapt. Wachten is een onvermijdelijke leerschool.

Een magisch cadeautje

Vorig weekend trok ik naar Ouahigouya, in het dorre noorden van het land. Het was er nog heter dan in Ouagadougou en de lucht hing vol dicht stof. Je moet naar Ouahigouya voor een vervolmaking in de kunst van het wachten. Maar één van de 25 leden van AMEO (Association Maison des Entrepreneurs de Ouahigouya) had eerder al met een computer gewerkt. De 24 anderen waren één en al motivatie om het te leren. We trokken dus naar het prachtige internetcafé Olvido en gingen aan de slag. Ik kon zo’n 3 personen tegelijk begeleiden en ik stelde dus voor om de anderen naar huis te sturen en elk een afspraak voor later op de dag te geven. “Oh neen, dat is veel te ingewikkeld. Ze zullen wel wachten.” En dat deden ze, zonder kik, zonder morren. De laatsten wachtten een uur of zeven.
De volgende ochtend zouden 8 mensen nog hun handtekening komen zetten op de contractjes die ik daarna zou meenemen naar Ouagadougou om ze in te scannen. Ochtend bleek een zeer rekbaar begrip. Om 12u daagde de voorzitter van AMEO op met de mededeling dat hij meteen de 8 mensen zou verzamelen. Twee uur later waren de contracten getekend en nog een uur later zat ik op de bus terug naar Ouaga. Ik was niet eens een heel klein beetje boos kunnen worden, want op het moment dat dat dreigde te gebeuren, overhandigde de voorzitter me met een brede glimlach een prachtig cadeautje: een schilderijtje op koeienleer waarop Zidisha en AMEO de handen in elkaar slaan.

Genoeg is genoeg

De lessen van het leven hier zijn eindeloos. Dat ik altijd een boek in mijn tas moet hebben zitten bijvoorbeeld, dat ik een pen moet bij hebben en een stukje papier om de gedachten van de lege momenten niet te laten wegglippen en dat er soms niets fout is met wachten tout court. Dat er een kunst bestaat die wachten heet en dat die me steeds beter bevalt.

Ik leer echter even goed dat er wachten bestaat dat onrechtvaardig is en dat zulk wachten baat zou hebben bij een investering in onderwijs en assertiviteit. Dat onderwijs en assertiviteit niet de prioriteiten zijn van de Burkinese regering die deze week de oprichting goedkeurde van een felomstreden senaat. Kostenplaatje: 36 miljard FCFA ofwel 54 miljoen euro. Dat dit zonder twijfel een manoeuvre is om de macht van president-sinds-21-jaar Blaise Compaore te verankeren en een wijziging mogelijk te maken van het grondwetsartikel dat nu zijn kandidatuur bij de presidentsverkiezingen van 2015 verhindert. Meer dan de helft van de leden van de senaat mag immers worden benoemd door de president. Dat het hoopvol is dat zoveel mensen op straat kwamen tegen de beslissing en dat hun misprijzen van Facebook druipt. Dat ik niettemin hoop dat de Burkinabé én mensen elders in de wereld – in een aantal omstandigheden – minder lijdzaam leren wachten. Dat er soms iemand moet opstaan die zegt dat het gewoon genoeg is geweest.