De stilte van Blaise vs. de strijdkreet van de straat

Mocht ik Blaise Compaoré heten, dan zou ik nochtans niet veel langer op twee oren slapen. Misschien doet hij dat ook niet. Van veel medeleven met zijn volk kan hij niettemin niet worden beschuldigd. Zwijgen en naar de anderen luisteren, dat zijn zeer zeker kwaliteiten van een goede bemiddelaar. De stilte van deze grand médiateur als het op de situatie in zijn eigen land aankomt, lijkt daarentegen vooral op neerbuigendheid.

Een krachtige mars

Op zondag 28 juli werden overal in het land de leden van de omstreden nieuwe Senaat gekozen. Voor wie daar nog aan zou twijfelen: op een enkele uitzondering na behoort elk van die leden tot de regeringspartij CDP. Her en der poogden tegenstanders de verkiezingen te verstoren maar veel haalde dat niet uit. Veel indrukwekkender was de protestmars die zich op hetzelfde moment een weg door de zonovergoten straten van Ouagadougou baande. Het kriebelde wel, moet ik zeggen, zeker naarmate ik op Facebook en Twitter de vredevolle kracht van de mars kon beginnen opmeten. Honderdduizend mensen, opvallend veel bezems en bebladerde takken, geen enkel noemenswaardig incident, een sterke boodschap. Zelfs de staatstelevisie wijdde deze keer meer dan één minuut aan een verslag over de mars. Misschien neem ik een volgende keer ook wel mijn bezem. Ten slotte is dit nu ook mijn land en mijn toekomst.

Studenten op straat

Veel grimmiger verliep het studentenprotest van de voorbije dagen. Op woensdag 31 juli kondigde de regering doodleuk aan dat de cités universitaires, vergelijkbaar met de grote studentenhomes in België, en de studentenrestaurants twee maanden lang zouden sluiten. De maatregel zou ingaan op donderdag 1 augustus. Geen enkele regering zou ongestraft een dergelijke maatregel op zulk een korte termijn kunnen invoeren, maar de situatie aan de universiteit van Ouagadougou is extra complex. Een slechte organisatie en een resem stakingen hebben ervoor gezorgd dat het klassieke academiejaar helemaal overhoop is gehaald. Sommige studenten leggen nu examen af voor het jaar 2011-2012, anderen halen lessen in van het jaar 2012-2013. Nog anderen hebben wel degelijk vakantie maar komen uit de provincies of het buitenland en hebben helemaal geen andere plek om te overnachten dan de cité universitaire.

Ouaga brandt

Woensdag begon het relatief onschuldig. Toen ik ’s middags een flinke omweg moest maken wegens de blokkade van de grote boulevard rond Ouagadougou, glimlachte ik nog. ‘Jullie doen mij kilometers fietsen, weten jullie dat? Maar goed, bon courage!’ De volgende dag nam het protest een veel donkerder wending. Overal in de stad bezetten de studenten hun cités, blokkeerden ze belangrijke wegen en namen ze auto’s en moto’s in beslag. Ze dreigden die in brand te steken als de politie zou optreden en ze voegden niet veel later die daad bij het woord. De studenten die uit de grootste cité, in het noorden van de stad, waren verdreven, brachten noodgedwongen de nacht door op het grote ronde punt van hun wijk. Leden van de oppositie en andere sympathisanten brachten de slapende en wakende studenten water, brood en blikjes sardienen. Vroeg in de ochtend werd de groep met traangas uiteengejaagd. Vrijdag leek het wat rustiger en heel wat studenten dropen af, met hun hebben en houden, als vluchtelingen in hun eigen stad.
Het is een gevaarlijke mix: de groeiende onvrede, de agressievere methodes, de linken die er mogelijk niet altijd zijn maar wel worden gelegd. Vele studenten zien de beslissing van de regering en het optreden van de ordediensten immers als een straf voor hun massale deelname aan de mars van 28 juli.

De air van de naaba

De oorverdovende stilte van president Compaoré gooit alleen maar olie op het vuur. Ik las de voorbije week verschillende interessante analyses van de communicatiestrategie van Blaise Compaoré. Met zijn zwijgen zou hij zich spiegelen aan de naaba’s, de traditionele chefs van de Mossi. Een naaba spreekt alleen als hij oordeelt dat er echt iets te zeggen valt, want zijn woorden zijn kostbaar en gewichtig. Blaise Compaoré flirt overigens ook op andere vlakken met die parallel: als hij zich al vertoont dan doet hij dat met de air en volgens de rituelen van een traditionele chef. In die zin speelt hij de rol van opperste chef en hij verzekert zich daarmee van een gigantische steun op het platteland, waar mensen onder sociale en economische druk het stemadvies en de opinies van de lokale naaba volgen. Terwijl hij tegenover de buitenwereld pretendeert een moderne democraat te zijn, manipuleert hij handig de onwetendheid van de ongeletterde bevolking en de loyauteit aan de traditionele clan. 

‘Nooit heeft een mars een wet veranderd’

Eén keer achtte Blaise het de moeite waard om te spreken. Hij deed dat zoals gewoonlijk niet rechtstreeks maar vanuit Yamoussoukro in Côte d’Ivoire. Hij stelde daar dat de installatie van de Senaat sinds lang voorzien is in de grondwet en dat – zelfs in Frankrijk en de Verenigde Staten – een mars nog nooit tot een wetswijziging heeft geleid.
Misschien moet mijnheer de president er de geschiedenisboeken nog eens goed op nalezen. Misschien ook mag hij niet vergeten dat de tijden vandaag anders zijn dan tien jaar geleden. Toen had niemand van een Arabische Lente kunnen dromen, laat staan van een Zwarte Zomer. Toen stonden de mobiele telefoons en het internet nog maar aan het begin van hun zegetocht door Afrika. Het zal nog wel zijn tijd duren voor westerse journalisten weten waar Burkina Faso ligt maar de Burkinese diaspora wereldwijd deint nu al in real time mee op elke zucht in het thuisland. Veel zal afhangen van hoe gesloten de oppositie en de burgerbewegingen de rangen kunnen houden maar het vermogen om online te mobiliseren zou wel eens een interessante kaart kunnen zijn die Blaise Compaoré niet helemaal naar waarde schat: tussen vandaag en het verkiezingsjaar 2015 is er nog wel wat groeimarge voor de strijdkreet van de straat.