Misdaden in uniform? Geen probleem in Congo

Een leger dient toch om de Natie en het Volk te beschermen? Blijkbaar niet zo in Congo.

  • © Abel Kavanagh MONUSCO Hier sta je als burger machteloos tegenover © Abel Kavanagh MONUSCO
  • Still uit de film "Weapon of War" van de zussen Van Velzen De reputatie van het Congolese leger is ondermaats Still uit de film "Weapon of War" van de zussen Van Velzen
  • © Ivan Godfroid Militair kamp van Alimbongo, Noord-Kivu © Ivan Godfroid
  • Still uit de film "Weapon of War" van de zussen Van Velzen FARDC-soldaten op het appel Still uit de film "Weapon of War" van de zussen Van Velzen

Anderhalve maand ben ik weggeweest uit Butembo. Eerst een paar weken werkbezoek in België, dan een kleine maand hard genoten van West-Australië en Tasmanië met mijn twee zonen en de vriendin van de oudste. En dan nu terug naar Congo.

Ik wist dat het contrast groot ging zijn en hield mijn hart vast voor de verhalen die ik zou te horen krijgen. Want er is de afgelopen weken heel veel gebeurd in Congo. Mijn vrees werd door de realiteit echter ver overtroffen.

Jaloers

Het patroon tekende zich al duidelijk af vóór mijn vertrek: de strategie die president Kabila heeft uitgedokterd om aan de macht te blijven door de verkiezingen niet te organiseren heeft vele perverse nefaste effecten opgeleverd. Dat de politici van dit land nu alweer enkele maanden aan het onderhandelen zijn over een politiek akkoord om de verkiezingen te organiseren, en intussen het land quasi onbestuurd laten, is daarbij nog het minste kwaad. Veel erger is dat niemand nog gelooft dat er van die vaudeville iets positiefs te verwachten valt.

De Congolezen zijn razend jaloers op Gambia, waar de internationale gemeenschap, de CEDEAO op kop, met goedkeuring van de VN-veiligheidsraad, machtsgeile dictator Jammeh snel heeft geneutraliseerd nadat hij had laten blijken zich aan de macht te willen vastklampen, ook al had hij de verkiezingen verloren. Ze voelen zich benadeeld dat diezelfde kordaatheid niet kan worden aan de dag gelegd voor Congo.

Omdat alle vertrouwen in overheden en instituten verloren is gegaan, is het fenomeen van de maï maï weer opgedoken. In de voorkoloniale tijd was dit de normale manier om een bevolkingsgroep te beschermen. Zodra er gevaar dreigde, trommelde de traditionele chef de jongeren op om de wapens op te nemen en de gemeenschap te behoeden. Een soort van volksmilities dus, die bleven bestaan zolang het gevaar aanwezig was.

Leger tegen maï maï

In een moderne staat is die rol overgenomen door leger en politie. Maar de geloofwaardigheid van die uniformdragers is in Congo allang verloren door de manier waarop ze zich gedragen naar de bevolking toe. We zien het ook nu weer gebeuren: soldaten leven verspreid in het binnenland in onwaarschijnlijk povere geïmproviseerde kampen, onder rieten daken in het beste geval, of uitgerafeld zeildoek. Van hun overheden krijgen ze geen soldij, geen eten of drinken. Ze moeten zich zelf maar zien te redden. Ze kennen geen discipline, worden amper opgevolgd door hun oversten en permitteren zich alles, met hun wapen in de hand.

© Ivan Godfroid

Militair kamp van Alimbongo, Noord-Kivu

Dat is voor de lokale bevolking dus duidelijk een bedreiging. De maï maï groepen schieten bijgevolg overal als paddenstoelen uit de grond en gaan tot de actie over. Woensdag heeft een groepje van 12 maï maï het militair “kamp” van Bukununu aangevallen, de militairen verjaagd en de boel in brand gestoken. De militairen hebben versterking opgeroepen die donderdag vanuit Kirumba via het Edwardmeer zijn aangemeerd in Bukununu voor een tegenaanval. Het handjevol maï maï heeft hen teruggedrongen tot aan het meer, en is dan in het niets verdwenen. De soldaten hebben daarop hun kamp weer ingepalmd om het herop te bouwen. Twee burgers, waaronder een koffieboer, lid van de koffiecoöperatie Kawa Kabuya, zijn gedood in het kruisvuur. Over de dodentol bij het leger of de maï maï geen enkele officiële mededeling. Alsof het allemaal niet gebeurd is.

“Qui dit la vérité est menacé”

Dat is maar één van de vele incidenten van de laatste weken. Haast geen dag gaat voorbij zonder dat er ergens in de buurt nieuw alarm wordt geslagen. Een spiraal van geweld deint uit over het binnenland. Militairen zien in elke jongere een potentiële maï maï. Ze dwingen hen zich uit te kleden om te verifiëren of ze geen maï maï tatoeages op hun huid hebben. Een boer op zijn veld in het bezit van een machete (een courant handgereedschap voor een boer) wordt opgepakt en moet 300 $ neerleggen om zich vrij te kopen. Wie zijn land kan bewerken in maï maï gebied moet er zelf ook wel een zijn, is de redenering. Soldaten wilden een vermeende maï maï in zijn ouderlijke huis gaan arresteren, maar vonden hem niet thuis. Prompt werden vader, broers en neven in zijn plaats opgepakt, alleen maar omdat ze familie zijn van de verdachte.

Als ergens een groep maï maï voorbijtrekt, is die bevolking in de ogen van de militairen meteen medeplichtig. Zonder enige schroom roven ze systematisch geiten, konijnen, varkens en matrassen.

De soldaten, naar verluidt overwegend Katangezen, zijn er van overtuigd dat de hele bevolking achter de maï maï staat en daar dan maar mee moet de prijs voor betalen. Als ergens een groep maï maï voorbijtrekt, is die bevolking in de ogen van de militairen meteen medeplichtig.

Zonder enige schroom roven ze systematisch geiten, konijnen, varkens en matrassen. Scholen en  gezondheidscentra plunderen ze leeg en de bevolking blijft zonder enige toegang tot medicijnen achter.

Wie in hun handen valt wordt als een stuk vuil behandeld. Bevriende NGO-mensen die betrapt werden op het maken van foto’s van plunderende soldaten hebben hun materiaal moeten inleveren. Ze waren blij dat ze er zo goedkoop van af kwamen. Wie de waarheid aan het licht wil brengen, wordt algauw afgeranseld en met de dood bedreigd.

Resultaat: Duizenden gezinnen verlaten hun dorpen en zoeken beschutting in Butembo, niet in vluchtelingenkampen, maar bij vrienden en familie, die zelf ook al amper de eindjes aan mekaar kunnen knopen.

Laat maar glijden

Wat denk je dat die onbestrafte arrogantie van de uniformdragers teweegbrengt bij de mensen? Weerstand! De rangen van de maï maï dikken aan. De spanningen en confrontaties stijgen met de dag. Recent kwam daar een nieuwe dimensie bij: nu de centra voor kiezersregistratie zijn geopend duiken ook daar maï maï op. In de regio van de Rwandofonen bezetten ze zelfs verschillende centra, om er op toe te zien dat geen FDLR of Rwandezen zich registreren als Congolese kiezer. Ze zijn er van overtuigd dat talrijke Rwandezen de grens zullen oversteken om te proberen een kiezerskaart te veroveren om de uitslag te beïnvloeden. En dat willen ze voorkomen. Met die hele hetze rond de heropstanding van de M23 en de vermeende invasie vanuit Oeganda wordt die vrees overigens alleen maar groter.

Maar als de bevolking hoort dat de maï maï in de buurt zijn, vrezen ze dat het leger elk moment kan opdagen en dan kan je maar beter uit de buurt blijven. Resultaat: vertraging bij de registratie. En kijk, laat dit nu net volledig in de kaarten spelen van de president en zijn glissement, zijn strategie om de verkiezingen alsmaar verder door te schuiven. Dus van die kant moet je geen enkel initiatief verwachten om daar iets aan te doen. Dat komt hem net goed uit.

Hoe zit dat nu met die verkiezingen?

In Butembo werden onlangs 36 kiezerregistratiecentra geopend. De meeste hebben twee kits gekregen, sommige drie, daar moeten ze het mee doen. De bevolking van Butembo wordt geschat op 800.000 mensen. Laat ons veronderstellen dat de helft daarvan minderjarig is. Om 400.000 kiezers te registreren moet elk kiescentrum dus gemiddeld 11.000 mensen registreren. Daar hebben ze 90 dagen voor gekregen. Dus moeten ze 122 mensen per dag kunnen registreren. In een centrum met twee kits, zijn dat 61 mensen per dag. Op een gemiddelde werkdag van 8 uur, mits ze aan één stuk hard doorwerken, beschikken ze dus over iets minder dan 8 minuten per persoon. Uit getuigenissen van vrienden begrijp ik dat er lange wachtfiles zijn omdat het minstens een half uur duurt per persoon. Vier keer langer dus.

Met nog wat afleidingsmanoeuvres erbovenop zullen we mogen blij zijn als de verkiezingen in 2019 plaats vinden.

Dat betekent dus concreet dat aan het eind van de 90 dagen gemiddeld een kwart van de kiezers zal zijn geregistreerd. Dus zullen ze wel 270 dagen extra nodig hebben om inclusiviteit te kunnen waarborgen, want de mensen willen echt wel een kiezerskaart. Niet zozeer om te gaan stemmen (wie gelooft daar nu nog in na 2011?) maar omdat de kieskaart als een identiteitskaart wordt gebruikt, en wie er geen heeft stelt zich bloot aan allerlei tracasseries. Dus zullen we zó in 2018 belanden, alleen nog maar voor de registratie. Met nog wat afleidingsmanoeuvres erbovenop zullen we mogen blij zijn als de verkiezingen in 2019 plaats vinden.

En kijk, ook al is de kiesgerechtigde leeftijd in de wet vastgelegd op 18 jaar, toch worden kiezers geregistreerd vanaf 16 jaar. Kan het nog duidelijker? Het lijkt er allemaal op voorzien. Het politieke Oudjaar-akkoord dat de verkiezingen heeft vastgelegd voor december 2017 en door de presidentiële meerderheid “onder voorbehoud” werd getekend, zal dus ongetwijfeld niet gerespecteerd worden. Iedereen weet dat, maar toch doet iedereen alsof. Hoe nuttig is dat?

Geef de MM de macht?

Vandaag hoorde ik iemand mijmeren: ‘Mochten de maï maï nu eens een forse steun uit het buitenland krijgen, dan zou Congo misschien ten goede veranderen.’ Ik kon mijn oren niet geloven: zover drijft de wanhoop de mensen dat ze absoluut onleefbare scenario’s gaan verkiezen boven wat de normale gang van zaken zou moeten zijn.

‘Maï maï zijn niet gevormd voor hun zelf toegewezen beveiligingstaken, ze missen deontologie en reglementen, ze zijn niet georganiseerd op een hoger niveau, hebben geen duidelijke overtuigende leider, hebben heel wat onderlinge tegenstellingen, handelen allemaal heel erg lokaal en kunnen nooit een verschil maken’, opperde ik verbijsterd.

‘Daar kan je gelijk in hebben’, was zijn wederwoord, ‘Maar één ding is anders en nieuw: in tegenstelling tot de vele ontsporingen van maï maï tijdens de oorlogsjaren rond de eeuwwisseling, is er bij deze nieuwe generatie maï maï nog niet één geval van agressie op de bevolking vastgesteld. Ze blijken te beschikken over financiële middelen, waar ze die ook vandaan hebben. Maar ze zijn wel de enigen die het nog opnemen voor de bevolking.’

Still uit de film "Weapon of War" van de zussen Van Velzen

Bloot

De rest van de dag loop ik te dubben over wat er nu zou kunnen/moeten gebeuren om aan een chaotisch maï maï-scenario te ontsnappen.

La bonne gouvernance”, herhaalden steeds opnieuw de jongeren waar ik vanmorgen een paar uur mee doorbracht.

Het onverantwoorde onbestrafte misdadige gedrag van de militairen. Mocht daar een eind kunnen aan komen, dat zou al een enorme vooruitgang zijn.

Akkoord, maar het politieke drijfzand waarin Kinshasa nu aan het verzinken is, zal daar zeker geen oplossing voor vinden. Dat is trouwens ook absoluut niet hun doel. Integendeel, hun bedoeling is om het huidige bewind, een manifest toonbeeld van mauvaise gouvernance, zolang mogelijk ongrondwettelijk te verlengen. En ik vrees dat het nog jaren kan duren eer er op dat niveau leiders met visie zullen opstaan die hun verantwoordelijkheid daarvoor echt zullen opnemen en veranderingen zullen kunnen afdwingen tegen het pernicieuze zichzelf in stand houdende systeem in.

Dan kan ik voorlopig alleen maar denken aan het aanpakken van het grondprobleem: het onverantwoorde onbestrafte misdadige gedrag van de militairen. Mocht daar een eind kunnen aan komen, dat zou al een enorme vooruitgang zijn. Ruchtbaarheid geven aan deze wantoestanden, naming and shaming, verantwoordelijken interpelleren met levensechte getuigenissen, verontwaardiging losweken in binnen- en buitenland, de VN-veiligheidsraad informeren. En dat allemaal zonder de klokkenluiders en de slachtoffers zelf bloot te stellen aan gevaar. Ik weet alvast waar ik vannacht zal van wakker liggen.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.