Kaapstad zien…

In mijn ogen is George net zo Brits als wijlen koningin Victoria. Maar George is een blanke Zuid-Afrikaan. Zijn vader was een schaapherder in de Drakensbergen voor de Grote Depressie hem naar Johannesburg dreef, waar hij aan de slag ging als mijnwerkleider. Ook de pa van Maria ruilde in de jaren 1930 zijn vee voor een baan in de koortsige goudstad. Haar vader werkte zich op bij de spoorwegen. Maria’s hele jeugd speelde zich af op en rond treinen, maar in het Nieuwe Zuid-Afrika gebruikt ze nooit het openbaar vervoer.

De angst zit te diep. Het paar raadt mij ten stelligste af om de omgeving van Kaapstad treinend te verkennen. “Wat als iemand een mes te voorschijn haalt?” tackelt George mijn overmoed. Ik antwoord dat ik in Kaapstad verbaal werd bedreigd en ik mijn ‘agressor’ dan maar een lunch heb aangeboden. Of de anekdote echt overtuigt, weet ik niet, maar ik krijg uiteindelijk een handige lift naar het station.

Derderangsmensen?!

Sporen door Zuid-Afrika is een ware belevenis. Een “2^e klasse” ontbreekt op de trein: er is keuze tussen coupés in “1^ste klasse” of metrostellen die met het irritante apartheidslabel “3^e klasse” worden aangeduid. Bij elke nieuwe halte worden de metrowagons krapper, terwijl de fauteuils in 1^ste klasse leeg blijven. In 3^de klasse wringen leurders zich tussen de massa. Ze verkopen kauwgum, snoepgoed, kousen, superlijm, fopspenen, fruitnectar, kranten en ondefinieerbare prullen.

In het zog van de verkopers volgt een schare bedelaars. Een kreupele jongen bezingt luid en vol vertrouwen zijn levensplannen. De aalmoezen stromen binnen terwijl hij melodisch kenbaar maakt dat hij geneeskunde en psychologie zal studeren. Van dat laatste vakgebied bewijst hij alvast veel verstand te hebben. Een oude blindeman die kerkliederen kreunt, oogst minder succes. Maar het kleinste loon is gereserveerd voor een pezige jongeman die uit het niets opduikt en als een bezetene de hele wagon schoonveegt met blote handen.

De jongen wringt zich – tot ongenoegen en hilariteit - tussen de benen van zittende dames om afval te verzamelen (vuilnisbakken zijn er in 3^de klasse niet). Het grove vuil keilt hij door het open raam, achterblijvend stof smeert hij aan zijn broek. De kerel krijgt iets te eten en schranst het binnen met zijn besmeurde handen, onder de afkeurende blikken van de menigte. Gelukkig wordt het publiek snel afgeleid door een jongentje dat met een zuivere knapenstem (en zonder bedelmotief) liederen van Louis Armstrong aaneenbreit. Hij en zijn prepuberale vriendjes komen binnengehuppeld op de tonen van “Oh when the Saints … come marching in”.

Ginger e Fred

Ik voel me een decorstuk in Ginger e Fred, een film van Fellini, waarin zonderlinge en goedlachse personages elkaar van het toneel verdringen. Fellini’s werk is soms bevreemdend en ontnuchterend, maar het is zelden onrustwekkend of beangstigend. Het was de missie van Nelson Mandela om de zwarten te bevrijden van onderdrukking en de blanken te bevrijden van angst. De hoge criminaliteitscijfers in Zuid-Afrika helpen niet echt om dat tweede luik van zijn geestelijke erfenis waar te maken, maar in sommige gevallen lijkt de vrees bij vele blanken groter dan het reële gevaar.

De vrolijke droom van Ginger e Fred kabbelt dan ook voort wanneer de trein het opgepoetste Simon’s Town nadert. De droge zuidooster beukt in op het krakende treinstel dat ei zo na de zee inrijdt. Zo ver als het oog reikt, is de oceaan bezaaid met schuimtoppen. Propjes schuim waaien over de trein heen. Simon’s Town is een nostalgisch havenstadje, waar Britse vintage navyspullen de etalages vullen. In de knusse restaurantjes wekken foto’s van Ginger Rodgers en Marilyn Monroe een ‘verdachte’ weemoed naar een blank verleden. Op Boulders Beach zonnen echter niet alleen verdwaalde pinguïns maar ook hele gezinnen kleurlingen. Op de terrasjes zitten jonge zwarten te genieten van een frisse pint, met op de achtergrond Kaap de Goede Hoop.

Ik begin te denken dat Georges’ weigering om naar Johannesburg terug te keren minder met Joburg dan met de Kaap te maken heeft. Johannesburg is niet het hellehol dat het in zijn verbeelding (en herinneringen uit de chaotische nineties) lijkt. Het is op vele plaatsen een aangename, rustige stad die optimisme ademt en energie uitstraalt. Maar Kaapstad is een tweede Napels. Zoals de Italianen Napels de “meest Noordelijke van de Afrikaanse steden” noemen, zo is Kaapstad in zekere zin de “meest Zuidelijke stad van Europa”. De Vesuvius is omgeruild voor de Tafelberg en de Golf van Napels heet hier Table Bay. De Amalfitaanse kust kreeg een tweede leven in False Bay, mediterrane plantengroei en witgekalkte huisjes incluis. Kaapstad zien… en dan pas huiswaarts keren, is voorwaar een goed idee.

Jan Roobrouck werd met zijn essay Afroropa: luchtspiegeling in een zee van zonnespiegels winnaar van de MO*zomerwedstrijd. Hij reist twee weken door Zuid-Afrika met medewinnares Annelies van Erp en MO*redactrice Olivia Rutazibwa. Deze reis komt tot stand met de steun van Air France KLM, de Koning Boudewijnstichting en MO*.