Nicaraguaanse #foodheroes in crisistijd: een virtuele blik achter de schermen

Door een speling van het lot is Aäron vandaag “gestrand” in Nicaragua. Als vrijwilligerscoördinator bij Rikolto (voorheen Vredeseilanden) komt hij normaal niet ver buiten de provinciegrenzen van Oost- en West-Vlaanderen. Vandaag volgt hij zijn Centraal-Amerikaanse collega’s op de virtuele voet en kijkt met verwondering naar de flexibiliteit waarop zij hun werking met boerenorganisaties gewoon voortzetten. In tijden van crisis valt de kwetsbaarheid van alles wat met ons eten te maken heeft, des te meer op.

Vandaag is het twee maand geleden dat ik op het vliegtuig stapte om mijn Nicaraguaanse vriendin te komen bezoeken. Bovendien was ik van plan om van mijn tijd in de hoofdstad Managua gebruik te maken om mijn collega’s wat beter te leren kennen. COVID-19 stak een stokje voor mijn terugvlucht en het ziet er niet naar uit dat mijn terugreis eerstdaags plaats zal kunnen vinden.

Hoewel mijn vriendin en ik ons gezond en veilig voelen, wordt de situatie rondom ons elke dag dreigender. Officieel zijn er vandaag slechts een tweehonderdvijftig COVID-gevallen en de regering blijft erbij om geen officiële maatregelen op te leggen. Eerder verscheen in MO* een helder overzicht van deze uitzonderlijke situatie. Specialisten waarschuwen er vandaag echter voor dat het aantal besmettingen hier de komende dagen exponentieel zal stijgen. Onze gedachten zijn vooral bij de vele mensen die hier de luxe niet hebben om in hun kot te blijven. Zij zijn verplicht om zich dagelijks bloot te stellen om ’s avonds brood op de plank te krijgen. Nu ons meer en meer geruchten bereiken over een nakende lockdown, maakt het kwetsbaarste deel van de samenleving zich grote zorgen.

Zo ook de boeren. Vanuit mijn kot sta ik in nauw virtueel contact met mijn Nicaraguaanse collega’s die sinds jaar en dag boerenorganisaties begeleiden naar meer klimaatvriendelijke landbouw en een sterkere marktpositie. Vandaag voelen we nog maar eens hoe kwetsbaar ons voedselsysteem is.

Voor veel boeren is dit de zoveelste crisis. Terwijl Centraal-Amerikaanse koffieboeren enkele jaren geleden zwaar werden getroffen door de schimmelziekte La Roya, vechten groenteboeren elke zomer opnieuw tegen de steeds harder oprukkende droogte. Een onverwachte crisis als COVID-19 bedreigt niet enkel de gezondheid van de vele boeren maar creëert bovendien een logistieke impasse. Waar koopt de boer(in) immers zaden wanneer markten de deuren sluiten? En waar verkoopt de boer(in) de geoogste producten, wanneer hun landgenoten het huis niet durven te verlaten?

Waar koopt de boer(in) immers zaden wanneer markten de deuren sluiten? En waar verkoopt de boer(in) de geoogste producten, wanneer hun landgenoten het huis niet durven te verlaten?

Het zijn vragen waar niet alleen mijn Nicaraguaanse collega’s voor komen te staan. Landbouworganisaties wereldwijd stoten op gesloten zadenmarkten, geblokkeerde transportwegen, hamstergedrag op individueel en marktniveau…

Collega Jelle Goossens schreef vorige week in een opiniestuk in Knack Weekend, waarom hier geen pasklaar antwoord voor op tafel ligt. Wie ervaring heeft met de complexiteit van ons voedselsysteem en de verschillen in diverse lokale contexten, zal zich niet verbazen over de verscheidenheid aan mogelijke oplossingen. Toch geef ik u graag drie concrete voorbeelden waar mijn collega’s in Nicaragua bescheiden inspelen op de grootste noden, binnen de mogelijkheden van onze organisatie.

Hoewel Nicaragua tot nu toe geen officiële maatregelen opgelegd kreeg liet de crisis zich immers al snel tot op het platteland voelen. Zorgwekkend was dan ook toen bleek dat buurland El Salvador plots grote hoeveelheden basisproducten zoals bonen opkocht.

Nu al die bonen het land uitstroomden, dreigt er voedselonzekerheid in Nicaragua zelf te ontstaan. Met die bezorgdheid in het achterhoofd zal collega Guillermo Gutierrez het komende jaar 400 groenteboeren technisch en financieel begeleiden in het telen van 600 hectares aan kidney- en zwarte boontjes. De verhoopte 820 ton boontjes zullen niet enkel de voedselvoorziening van de boeren zelf verzekeren in de moeilijke periode die komt, maar ze zouden voor de boerenfamilies bovendien een totaal van €703.500 aan inkomens betekenen. Zowel via formele als informele markten vormen de boontjes daarbij ook een veiligheidsnet voor voedselzekerheid in de op één na armste economie van Latijns-Amerika.

Ook collega Jorge Flores maakt zich zorgen. Al een vijftal jaar werkt Jorge nauw samen met meerdere cacaoboerenorganisaties en ook bij hen ziet hij dreigende voedseltekorten ontstaan op middellange termijn. Daarom zal hij 200 cacaoboeren begeleiden in het diversifiëren van gewassen op 20 verschillende agrobosbouwplantages. Tussen de cacaobomen in zullen zij de komende maanden ook diverse soorten groenten aanplanten. Afhankelijk van de bodem denken de boeren aan boontjes, pompoen, ui, paprika en wortel.

Voordelen van dergelijke diversificatie zijn talrijk. Niet alleen zullen cacaoboeren voortaan ook gewassen voor eigen consumptie telen, ze zullen op traditionele markten bovendien ook een vers en lokaal product kunnen aanbieden. Daarenboven draagt een divers gewassenbestand sterk bij aan een verhoogde biodiversiteit van de cacaoplantage.

Een derde opmerkelijke tendens die we in een stroomversnelling zien komen is de boom van online verkoopplatformen. Deze initiatieven waren ook in pre-COVIDtijden reeds in opmars in Nicaragua. Zo bestellen mijn vriendin en ik wekelijks groenten en fruit bij de boerenorganisatie Productos del Campo. Daags nadien worden die dan telkens stipt aan de deur geleverd.

Rikolto werkte het afgelopen jaar actief mee aan de oprichting van de innovatieve start-up eHarvest Hub. Het platform moet het voor groothandelaars gemakkelijker maken om verse groenten aan te kopen bij vijf groentecoöperaties waar Rikolto mee samenwerkt.

We gaan samen met boerenorganisaties op zoek naar oplossingen die een antwoord bieden op hun concrete noden.

In tijden van COVID-19 kende de vraag naar thuis geleverde producten echter plots een exponentiële groei. Daarom stelde collega Selene Casanova aan eHarvest Hub voor om de software ook in te zetten voor individuele consumenten. In sneltempo wordt vandaag gewerkt aan het gloednieuwe platform Naju, dat in juni online hoopt te gaan. Naju zal een welkome oplossing zijn voor de vele consumenten die angst hebben het huis te verlaten. Nu ons binnenkort wellicht ook een lockdown te wachten staat, betekent dit voor de 5 groentecoöperaties in de komende maanden ook een verzekerde afname van hun producten en een stabiel inkomen.

Opmerkelijk is dat deze drie voorbeelden geen alleenstaande verhalen zijn. Ook in Oeganda, Peru en Ecuador werkt Rikolto vandaag mee aan de opstart of financiering van online platformen om duurzame en gezonde producten rechtstreeks aan huis te laten leveren. In Vietnam, Senegal, Burkina Faso, Mali en Tanzania steunen mijn collega’s boerenorganisaties door extra zaadvoorraden op te kopen om voedsel in de toekomst te verzekeren. Bovendien worden wereldwijd budgetten uit ons programma vrijgemaakt om medisch beschermingsmateriaal aan te kopen voor de verschillende boerenorganisaties. Om het in de woorden van mijn Tanzaniaanse collega Djalou Franco te zeggen: mensen zouden niet moeten kiezen tussen hun gezondheid of hun voedsel…

Stampt Rikolto deze projecten uit de grond? Dat zou geen van mijn collega’s durven beweren. We gaan samen met boerenorganisaties op zoek naar oplossingen die een antwoord bieden op hun concrete noden. Kortetermijnoplossingen met langetermijnvisie ondersteunen we met advies en financiële rugwind. Als vrijwilligerscoördinator mag ik al twee jaar op scholen en in jeugdbewegingen in Oost- en West-Vlaanderen vertellen over hoe Rikolto wereldwijd werkt aan eten, lekker voor mens en planeet. Vandaag, in het oog van de storm, voel ik me verwonderd en trotser dan ooit op de flexibiliteit en gedrevenheid van mijn collega’s.

Aäron De Fruyt is medewerker van de ngo Rikolto (voorheen Vredeseilanden).