Nog geen vrede in Colombia...

Een dag eerder werden lokale en regionale verkiezingen gehouden in Colombia. In het hele land gingen mensen naar de stembus. Zo ook in het noordelijk gelegen Boyacá departement, waar tot in afgelegen inheemse reservaten gestemd werd. In één van deze reservaten brachten U’wa Indianen, de oorspronkelijke bewoners van deze hoogvlakten, hun stem uit in het bijzijn van een team verkiezingsobservatoren.

Om deze stemmen te tellen en te valideren vertrokken de verkiezingsobservatoren, begeleid door veiligheidsmedewerkers, de volgende dag naar de provinciehoofdstad Güican.

Op de weg terug werd deze delegatie in een hinderlaag gelokt door de ELN-guerrilla. De guerrilla bestookte de groep met explosieven en kogels, waarbij 11 militairen en 1 politie officier de dood vonden. Ook werden er drie gewonden en drie vermisten gemeld (waaronder de verkiezingsobservatoren en de U’wa gids). Deze getallen maken de aanslag, samen met de hinderlaag van de FARC op 12 april, waarbij 11 militairen opkwamen, de meest bloedige guerrilla aanval van het jaar. Bovendien is het de zwaarste aanslag in jaren uitgevoerd door de ELN.

Een stap terug in een hoopvol proces

De ELN aanslag van afgelopen maandag is de meest bloedige van het jaar.

Dit is een stap terug in het Colombiaanse vredesproces; gestart met het aantreden van president Santos in 2010. President Santos heeft zich sinds zijn aantreden sterk ingezet om het gewelddadige interne conflict in Colombia voorgoed te beëindigen. Ondanks het feit dat hij veel kritiek (-vanuit volk en politiek) op dit beleid heeft ontvangen, heeft het gekozen beleid (met pieken en dalen) geleid tot een drastische vermindering van het geweldsniveau in het land. Vooral sinds het door de FARC afgekondigde unilaterale staakt-het-vuren op 20 juli jongstleden, ligt het geweld gerelateerd aan deze groep op het laagste niveau sinds maart 1975.

Deze geboekte successen in de onderhandelingen waren ook zichtbaar in de verkiezingen van afgelopen zondag. Zo erkende president Santos dat de grote hoeveelheid stemmen op partijen van de regeringscoalitie bevestigen dat het land nu echt ‘vrede wilt’. Tevens sprak de president van een historische dag, aangezien Colombia de meest ‘pacifistische verkiezingen’ in de geschiedenis meemaakte. Het geweld lag op deze dag een 60% lager dan gedurende ‘normale’ regionale verkiezingen.

Echter met de bloedige aanslag van de daaropvolgende dag blijft een beduidend negatiever gevoel over. Deze gebeurtenis laat namelijk zien dat een vredesakkoord met de grootste guerrilla beweging van het land, de FARC, niet per definitie het einde van het interne gewelddadige conflict zal betekenen. De ELN, met rond de 2500 actieve strijders, blijft een serieuze bedreiging voor de vrede in het land.

De ELN binnen het vredesproces

Want hoewel de hoeveelheid slachtoffers, aanslagen en gevechten op historische minima zijn door het succes van de onderhandelingen met de FARC, zijn er ook minder positieve tendensen waar te nemen. Eén van deze ontwikkelingen is de met 33% toegenomen activiteit van andere guerrilla groepen dan de FARC, een stijging die verklaard kan worden door de ELN.

De ELN is liever de linkse radicale guerrilla beweging van de toekomst, dan onderdeel van het onderhandelingsproces.

Opmerkelijk hierin is dat de ELN sinds januari 2014 verkennende gesprekken voert met de staat over het starten van een vredesproces. Maar ondanks het feit dat beide partijen aangegeven hebben te geloven in de onderhandelingen en open te staan voor het starten ervan, is de ELN activiteit in deze periode juist geïntensiveerd. Deze intensivering sluit niet aan bij de verklaring die hoofdcommandant van de ELN, Nicolás Rodríguez Bautista, alias ‘Gabino’, eind augustus gaf. Hij verklaarde dat beide partijen het eens zijn over 90% van de onderhandelingsagenda en dat het proces snel zou kunnen beginnen.  

Dergelijke verklaringen passen niet bij de huidige ‘bevroren’ situatie, waarin beide partijen elkaar niet vertrouwen en niet tegemoet komen. Zo verlangt de ELN een wapenstilstand van de regering, terwijl de regering daarentegen stelt dat het militaire offensief tegen de ELN niet verminderd zal worden totdat de ELN signalen van ‘vrede’ afgeeft. De toegenomen intensiteit van de groep past volgens de regering niet in deze context.  In deze vicieuze cirkel, waarin beide partijen op papier aangeven te zoeken naar verdere toenadering, maar in de praktijk weigeren concessies de doen,  past de bloedige aanslag van afgelopen maandag.

Een spiraal van geweld

De regering zal niet onderhandelen met een guerrilla groep die haar onder druk denkt te kunnen zetten en omgekeerd blijft de guerrilla gewelddadig reageren op het offensief van de staat. Aangezien de staat haar offensief blijft doorvoeren (de afgelopen 40 dagen hebben zij tenminste 15 guerrillaleden omgebracht) en omdat de guerilla doorblijft gaan met aanslagen en ontvoeringen, blijft de strijd tussen beide groepen hard.

President Santos: ‘Het is een tijd van vrede en niet van oorlog.’

De verwachting is dat deze spiraal van geweld de komende tijd door blijft gaan. In de verklaring van afgelopen maandag veroordeelde president Santos de aanslag en stelde hij dat ‘de ELN niet begrepen heeft dat het een tijd van vrede is en niet van oorlog […]. Als de ELN denkt met dergelijke acties politieke ruimte te winnen, of dat het haar positie versterkt in de onderhandelingen dan hebben ze dat totaal verkeerd’.

Hij voegde daaraan toe dat hij de Minister van Defensie de opdracht heeft gegeven de acties tegen de ELN verder te intensiveren. De procureur-generaal van Colombia Alejandro Ordóñez Maldonado verzocht de regering na de aanslag zelfs het staken van de verkennende gesprekken met de ELN.

Ook van de kant van de ELN kunnen weinig acties verwacht worden die bij zullen dragen aan het beginnen van onderhandelingen. Alles wijst er op dat ELN het huidige vredesproces tussen FARC en Staat aanpakt om haar acties uit te breiden en te intensiveren. Zo zet de ELN eerder in op het worden van de linkse radicale guerrilla beweging van de toekomst, dan om deel uit te maken van het onderhandelingsproces.  

De strijd gaat door

De kans dat het dan ook tot het op de korte termijn tot onderhandelingen tussen ELN en Staat komt, is klein. Dit kan gezien worden als een flinke tegenslag voor de regering Santos die namelijk ook de ELN nodig heeft om het ruim vijftig jaar durende Colombiaanse conflict voorgoed te kunnen beëindigen. Hoewel de stappen die gezet zijn in de onderhandelingen met de FARC een groot succes genoemd kunnen worden, zal het zeker nog een tijd duren voordat er sprake kan en zal zijn van een ‘totale vrede’.