Noodhulp op de Middellandse Zee: 'Zij zien geen andere weg'

Dit is active case finding zoals ik nog niet eerder heb gedaan. Ik heb in veel projecten, in veel landen gewerkt, en er zijn veel dingen die dit project anders maken.

Natuurlijk het feit dat je aan boord van een schip bent en je je continu in een kleine ruimte bevindt. Maar wat het voor mij echt anders maakt, is de wetenschap dat als je mensen in nood nu niet redt, zij zéker dood zullen gaan.

Bij de eerste redding die we uitvoerden, was het water in de boot al tot de enkels van de passagiers gestegen. Een paar uur later zou de boot gezonken zijn en zouden deze mensen er niet meer zijn geweest.

Op elkaar gepropt

De mensen zaten zo verschrikkelijk op elkaar gepakt dat de meesten erge kramp in hun benen en armen hadden, omdat ze uren en uren in dezelfde houding hadden gestaan.

Het ging om een gammele houten vissersboot met 369 mensen aan boord, allemaal op elkaar gepropt in een vreselijk kleine ruimte, zonder reddingsvest. Er was mij verteld om aan boord te gaan als we een boot in nood zouden vinden, om de medische situatie te peilen, maar dat was nu simpelweg onmogelijk. De mensen zaten zo verschrikkelijk op elkaar gepakt dat de meesten erge kramp in hun benen en armen hadden, omdat ze uren en uren in dezelfde houding hadden gestaan. Er was gewoon geen ruimte om te zitten.

Een reddingsactie wordt gecoördineerd door de Italiaanse kustwacht. Zij krijgen de melding en zetten vervolgens de oproep uit. Het dichtstbijzijnde reddingsschip komt dan in actie. In dit geval waren wij dat. Wij voeren met de MY Phoenix naar de locatie van de boot in nood.

Daar peilde een reddingsteam met een kleiner vaartuig de situatie van dichtbij. Hoeveel mensen aan boord? Zijn er kinderen, zieken, zwangere vrouwen, gewonden? Iedereen kreeg van ons een reddingsvest en met een rubberen boot werden zij vervolgens in kleine groepjes aan boord van ons reddingsschip gebracht.

Reddingskit

Daar kreeg iedereen eerst een temperatuurcheck. Mensen waren veelal te warm omdat zij oververhit waren of te koud door onderkoeling. Kwetsbare mensen – ouderen, vrouwen, kinderen – werden benedendeks opgevangen. De gezonde, sterke mannen bleven op het bovendek. Iedereen kreeg een reddingskit, met een handdoek, een droge overall, twee flesjes water en een pak speciale, energierijke biscuits. De mensen die het nodig hadden, kregen droge kleren.

Gelukkig zagen we weinig mensen in slechte gezondheid. We verzorgden vooral, care rather than cure. Maar we zijn voorbereid op alles. We kunnen reanimeren, hebben een beademingsmachine, monitors en we kunnen zelfs helpen bij een bevalling. Bij die eerste redding waren er acht zwangere vrouwen aan boord. Een van hen was al acht maanden zwanger en ’s nachts begon het bij haar te rommelen. Ik was er al helemaal klaar voor. De baby echter nog niet. Misschien maar beter ook.

Wanhoop

Als je als gezin met twee kinderen willens en wetens in een gammel houten bootje gaat zitten, moet je echt heel wanhopig zijn.

Het zijn dan ook echt niet alleen jonge mannen die deze gevaarlijke oversteek wagen. Het zijn ook zwangere vrouwen. Ook ouderen. Ook gezinnen met kleine kinderen. De vluchtelingen op zee zijn van alle leeftijden en komen overal vandaan. Dat zegt ook iets over de gemoedstoestand die mensen aan boord drijft.

Als je als gezin met twee kinderen, een baby en een kindje van drie, willens en wetens in een gammel houten bootje gaat zitten, bereid bent dat risico te nemen, dat moet je echt heel wanhopig zijn. En dat zijn ze. Zij zien geen andere manier om een veilig heenkomen of een beter leven te vinden.

Verhalen

Iedereen heeft een verhaal. Net als de mensen die ik heb geholpen in Zuid-Sudan of de Centraal-Afrikaanse Republiek. Maar misschien zijn de verhalen van de mensen op de boot nog wel erger, wat groter. Zij hebben oorlog, geweld of een compleet gebrek aan vrijheid en sociale rechtvaardigheid in hun eigen land gekend. Maar daarna hebben ze ook nog een enorme, vaak verschrikkelijke tocht moeten afleggen om de kust te bereiken.

Ik heb gesproken met een gezin uit Syrië. Met een groepje tieners uit Somalië. Met twee jonge broers uit Nigeria. Een jongeman uit Eritrea die in zijn thuisland maar één keuze had: een leven lang in dienst of de gevangenis in. Dit zijn plekken waar Artsen Zonder Grenzen ook werkt. En de situatie is daar buitengewoon slecht. Zij weten: daar blijven was geen optie. En ook over Libië, een gevreesde halte op hun tocht, hoor ik verschrikkelijke verhalen. ‘Daar wonen geen mensen, daar wonen beesten,’ zeggen ze. Ik heb mensen gezien met oude breuken en mensen waarbij tanden uit hun mond geslagen waren. Vrijwel iedere vluchteling is zich echt wel bewust van het gevaar dat hij of zij loopt door op een boot te stappen. Maar zij zien geen andere weg. Dan liever dood.

Onacceptabel

Het feit dat zij op deze manier reizen, dat ze hiervoor kiezen, dat ze bewust een verdrinkingsdood riskeren, is geen acceptabele situatie. Ze proberen zichzelf in veiligheid te brengen, maar er is geen legale, humane manier om dat voor elkaar te krijgen. En je kunt dan niet toekijken terwijl zij verdrinken op weg naar vrijheid. Dat kan gewoonweg niet. Zouden wij dit moeten doen? Sommige mensen zeggen van niet. En misschien hebben zij gelijk. Maar zolang er niet voldoende reddingscapaciteit op zee is, hebben wij een hele goede reden om hier te zijn. Er is nu een enorm gat tussen de noden op de Middellandse Zee en de hulp die er geboden wordt. Dat gat is humanitaire nood. En daar stappen wij als Artsen Zonder Grenzen in. Dat is onze taak. Dat is míjn taak, als arts en hulpverlener.

Veel van de 369 mensen die we aan boord hadden na onze eerste reddingsactie vertelden me dat ze voor het eerst in lange tijd weer lekker konden slapen, dat ze zich weer veilig voelden. Voor velen was het ook de eerste keer in maanden, misschien wel jaren, dat ze naar de dokter konden. Ik probeer zo veel mogelijk onder de mensen te zijn, naar hen te luisteren, met hen te praten. Zo bied je een beetje nabijheid en veiligheid. Iets dat ze lang niet gekend hebben.

Onzekere toekomst

We zetten de geredde mensen af aan de Siciliaanse kust, in de plaats Pozzallo. Daar werden zij verder opgevangen. Door een ander team van Artsen Zonder Grenzen en door de Italiaanse autoriteiten. Zodra ze voet aan wal zetten, gaan zij een onzekere toekomst tegemoet. Dat merk je al aan boord. Op het moment dat ze op zee gered worden, zijn ze verschrikkelijk blij en dankbaar. Mensen schudden je hand of willen je op de wang kussen. Als ze al wat langer aan boord zijn, worden ze weer wat stoerder. Maar naarmate ze dan dichter bij de kust komen, vallen ze stil en proef je hun onzekerheid. Ze hebben veel meegemaakt. Maar hun reis is nog lang niet voorbij. En ik? Ik vond de zee altijd heerlijk. Maar ik moet zeggen dat ik de zee misschien nooit meer op dezelfde manier kan zien.

Artsen Zonder Grenzen biedt al vijftien jaar medische zorg aan kwetsbare migranten, asielzoekers en vluchtelingen in Europa. Bovenop haar zoek -en reddingsoperaties met de MY Phoenix en Bourbon Argos geeft de organisatie medische bijstand aan mensen die per boot aankomen in het opvangcentrum in Pozzallo in Sicilië, en psychologische hulp in de havens en de asielcentra op Sicilië, in de regio Ragusa. Artsen Zonder Grenzen biedt ook medische zorg aan migranten, asielzoekers en vluchtelingen in Griekenland en Servië, deelt hulpgoederen uit en helpt slachtoffers van foltering met hun revalidatie.

Lees meer over het werk van Artsen Zonder Grenzen in het Middellandse Zee-gebied.