Onderweg naar democratie

In de ochtend van 21 maart 1960 stapte een groep van duizenden mensen in de richting van het politie station in de Sharpeville township.

Ze waren van plan zich vrijwillig te laten arresteren omdat ze weigerden om de dompas ID boekjes te dragen. De net geen twintig politiemannen die op dat moment aanwezig waren bij het station raakten in paniek terwijl de vrolijke maar vastbesloten sfeer steeds meer en meer mensen aantrok.

Later, toen de menigte buiten het station ongeveer 19.000 man telde, hebben de politiemannen besloten om op te treden. Vervolgens zijn 69 mensen gedood, waarvan 8 vrouwen en 10 kinderen, en 180 gewond, waarvan 31 vrouwen en 19 kinderen. Mensen die er toen aanwezig waren beweren dat velen in hun rug werden geschoten terwijl ze probeerden te vluchten.

Het incident bleef natuurlijk niet zonder gevolgen. In de volgende week namen demonstraties, ordeverstoringen en andere vormen van protest plaats in het hele land. Een paar dagen later besloot de regering om de noodtoestand te verklaren. De grootste anti-apartheid politieke partijen werden verbannen, duizenden mensen zijn in de gevangenis beland…

De Nationale Dag van Mensenrechten

In het jaar van de eerste democratische verkiezingen in Zuid-Afrika werd 21 maart voor de eerste keer als de Nationale Dag van Mensenrechten gevierd. Twee jaar later, in 1996, heeft Nelson Mandela ervoor gekozen om de nieuwe grondwet van Zuid-Afrika juist in Sharpeville te tekenen. Het lijkt iets typerends voor Zuid-Afrika - het ergste in iets positiefs om te keren.

In plaats van het jachtseizoen te verklaren op de voorstaanders van apartheid werd er de Waarheid- en Verzoeningscommissie gehouden. Weinig mensen werden veroordeeld, tenzij ze weigerden om voor de commissie verslag te leveren van hun onmenselijke daden. In plaats van haat te koesteren vanwege, wat op 21 maart 1960 gebeurd is, word op dezelfde plek de nieuwe democratische grondwet getekend. Als symbool van een betere toekomst. Van een betere toekomst die Zuid-Afrika tot nu toe maar deeltelijks heeft bereikt.

Oude honden / nieuwe trucjes

Vanochtend sprak ik met een vriendin die gisteren is uitgegaan en iets te veel heeft gedronken. Ze reed met haar auto naar huis, andere mogelijkheden bestaan er niet echt. Ze gaf toe dat het te veel was, dat ze waarschijnlijk even moest wachten of een koffie drinken. “En ik had niet eens geld bij me voor bribes!” sloot ze de verhandeling af van hoe onverantwoordelijk ze zich heeft gedragen. Twintig jaar na de eerste democratische verkiezingen bevindt Zuid-Afrika zich in een overgangsfase.

Veel mensen denken dat het feit dat ze nu de macht en/of positie hebben het recht geeft om alles te doen wat ze willen, dat ze zich boven de wetten bevinden. Machtsmisbruik door de politie is één van de gevallen. Dat de meeste politiemannen op straat zwart zijn en dat er vooral auto’s van blanke mensen die rijk lijken, of rijk eruitziende mensen in het algemeen, worden gestopt voor controles moet ik waarschijnlijk niet eens toevoegen. Een vriend van mij die met een Toyota Hilux rijdt wordt regelmatig tegengehouden, ik in mijn 32 jaar oud “wrak op wielen” nooit. Mensen weten dat de politie hun leven heel moeilijk kan maken als ze het omkoopgeld weigeren te betalen. Daarom betalen we (ja, mij inclusief) soms liever.

Een paar van mijn vrienden doen het echter niet, de politieman die zoiets impliceert mag van ze best de volledige auto doorzoeken en ze een uur of twee aan de kant van de weg laten wachten. Het is een wedstrijd in uithoudingsvermogen. Soms vertrekken ze uiteindelijk met een officiele boete, soms worden ze maar vrijgelaten. Machtsmisbruik en pesten zijn nogal algemeen bij mensen aan wie eerder rechten werden ontzegd. Dat maakt het natuurlijk niet juist, net begrijpelijk. Nobele gestes, zoals die van Nelson Mandela, zullen uiteindelijk werken. Ook als het misschien op het eerste zicht niet zo eruitziet.

Het is waarschijnlijk ook de enige manier waarop een maatschappij zulke afschuwelijke traumas kan verwerken. Waarop een maatschappij zulke diepe wonden kan laten genezen. Het is en het blijft een lang proces. Maar de toespraken die ik van Union Buildings, net een heuvel verder dan de onze, door mijn open raam hoor doen me geloven dat Zuid-Afrika (toch) op de juiste weg is. De geluiden die van het Loftus stadium, zo 10 minuut stappen van ons huis, komen betuigen ook van vrolijke feestelijke sfeer. Ik werd wakker door de noten van het volkslied, ik voelde een extra vleugje van samenhorigheid toen ik naar de winkel stapte.

55 jaar geleden is er in dit land iets vreselijks gebeurd. Het is enorm hoopgevend dat het, onder andere door de woorden en daden van Nelson Mandela en Desmond Tutu, gelukt is om erover te komen en de toenmalige onderdrukkers stukje na stukje te vergeven. De Nationale Dag van Mensenrechten in Zuid-Afrika is niet zomaar een dag met “een naam”: het is een dag met betekenis.