Opnieuw slachtoffer van vrouwenmoord in Peru

Zondag 20 augustus. Het levenloze lichaam van een jonge vrouw wordt gevonden op straat in Espinar, in de regio Cusco. Een lichaam vol bloed, een hoofd vol afgrijselijke wonden. Amper vijfentwintig jaar oud. Kinderen. Getrouwd. Met dezelfde persoon die haar dit heeft aangedaan.

Die zondagmorgen, in alle vroegte, sloeg Jesica’s jaloerse echtgenoot Freddy Puma Sencia, eveneens 25 jaar oud, haar in beschonken toestand met een steen op het hoofd tot ze overleed. Hij liet haar gehavende lichaam zo achter op straat.

De cijfers

Puma is inmiddels gearresteerd voor doodslag, maar de vraag is maar hoe lang het duurt voordat hij weer op vrije voeten komt. De straffen die de daders van vrouwengeweld in Peru worden toegekend, zijn onbegrijpelijk licht, indien niet onbestaand. Tussen 2012 en 2015 bleven er zo 272 vrouwenmoorden onbestraft.

Gerechtigheid blijft dus ver weg in Peru, terwijl huiselijk en seksueel geweld er akelig actueel blijven. Vooral in de regio Cusco swingen de cijfers de pan uit. 6516 gevallen van huiselijk en seksueel geweld in 2016. En dat gaat alleen nog maar over Cusco, de regio die na Puno in Peru het hoogste cijfer van geweld tegen vrouwen kent. En Peru bestaat uit vierentwintig regio’s. Kun je nagaan hoe hoog die cijfers op nationaal vlak nog oplopen.

Dagelijks zijn er in Peru zestien vrouwen slachtoffer van seksueel geweld.

Dagelijks zijn er in het land zestien vrouwen slachtoffer van seksueel geweld. Dagelijks wordt er minstens één vrouw in Peru door haar vriend geslagen, of zelfs vermoord. In 2015 werden er in Peru 124 gevallen van feminicide en 258 pogingen tot vrouwenmoord geregistreerd volgens het Centro de Emergencia de la Mujer. Tussen januari en maart van dit jaar zijn er al 29 vrouwenmoorden gepleegd, waardoor Peru op de eerste plaats ter wereld komt te staan op vlak van feminicide.

De cijfers liegen er niet om, maar het is pas een week voor de moord op Jesica Cáceres Puccara dat ik voor het eerst besef wat die cijfers echt inhouden. Dat die cijfers voor het eerst een gezicht krijgen. Dat ik voor het eerst begrijp hoe zwaar het moet zijn om hier als vrouw op te groeien. Hoeveel vrouwen, hoeveel families, hoeveel kinderen slachtoffer zijn van machismo in Peru.

Ni Una Menos

Een week voor de moord op Jesica Cáceres loop ik mee in de mars van Ni Una Menos. Ni Una Menos is een collectief protest tegen geweld op vrouwen dat in 2015 ontstond in Argentinië, waar iedere dertig uur een vrouw vermoord wordt. Gewoon, omdat ze vrouw is. Inmiddels is Ni Una Menos ook een begrip in Peru.

Vorig jaar trok de mars in Lima honderdduizenden deelnemers, en ook in Cusco liep een paar duizend man mee. Dit jaar kende de mars ongeveer driehonderd deelnemers in Cusco. Aanzienlijk minder dan een jaar geleden, maar dat maakt het thema helaas niet minder actueel.

Verschillende getuigenissen van vrouwen bewijzen hoe actueel het thema precies is. Tijdens de mars worden er foto’s van overleden slachtoffers gedragen en achteraf kruipen verschillende moedige vrouwen het podium op om hun verhalen te delen.

En wat voor verhalen. De rillingen lopen me over de rug. Wanneer een vrouw vertelt hoe ze haar jonge tienerdochter in haar eigen keuken in een plas bloed terug vond, vermoord door haar vriend, lopen de tranen me over mijn wangen. Net als over de hare. Huilend delen de dappere vrouwen de verhalen die zij de rest van hun leven met zich meedragen. Verhalen die verontrustend veel herkend worden.

In de doofpot

Een week later komt die harde realiteit nog dichterbij. Jesica Cáceres Puccara wordt vermoord teruggevonden in Espinar. En geen haan die er naar kraait. Of zo lijkt het toch.

Dikwijls worden moorden weggemoffeld, verstopt voor het grote publiek.

Dikwijls worden moorden hier weggemoffeld, verstopt voor het grote publiek. Alsof er niks aan de hand is. Ook deze moord werd in de doofpot gestopt, net als alle gebeurtenissen van de laatste weken in Espinar. De feiten werden slechts heel kort vermeld in de media en amper iemand wist van het gebeurde af. Over welke straf Puma wordt toegekend, is niets geschreven.

Het voorval kwam nauwelijks aan bod in het nieuws. De nieuwssite Diario Correo publiceerde op maandagochtend een kort artikeltje over de moord. Twee andere nieuwssites kopieerden dat artikel bijna letterlijk en publiceerden het een dag later ook.

En daarmee was de kous af. Magda Radel, die een hotel uitbaat vlak achter de discotheek waar Freddy Puma die bewuste zaterdagnacht was uitgegaan, werd op zondagochtend wakker gebeld voor eerstehands informatie. Vervolgens werd alles wat zij de pers verteld had, volledig genegeerd.

Dat de man dronken was terwijl hij zijn echtgenote vermoordde, werd verzwegen. Dat Puma uit een discotheek kwam terwijl alle discotheken in Espinar volgens de wet sinds een paar weken gesloten horen te zijn, werd verzwegen. Dat Espinar al maanden met soortgelijke problemen te kampen heeft, werd verzwegen.

In het artikel stond simpelweg dat Puma zijn vrouw vermoordde uit jaloezie. Ook de beweging Ni Una Menos uitte hun verontwaardiging op sociale media. Ook zij geven aan dat het hier puur om moord uit machismo gaat. En dat moet erkend worden.

Discotheken gesloten

Officieel zijn alle disotheken in Espinar een dikke vijf weken geleden gesloten door de aanslepende problemen in de stad. In werkelijkheid werden er een stuk of drie discotheken nog steeds open gehouden. Eén daarvan, de discotheek die het dichtst bij het centrale plein van de stad ligt, is de discotheek waar de echtgenoot van Jesica Cáceres Puccara die zaterdagavond was uitgegaan.

In Cusco zelf weet niemand van de aanhoudende gevallen van geweld, verkrachting en moord in Espinar, een paar uur verderop. Ik had het ook niet geweten, was ik niet toevallig dat weekend in Espinar geweest. En was ik niet toevallig de zaterdagavond voor het gebeuren Magda Radel tegen het lijf gelopen.

“Ga zitten,” gebiedt ze, wanneer ik haar vertel over mijn werk voor Broederlijk Delen, “en geef ons een paar minuten. Alsjeblieft.”

Ze grijpt naar haar telefoon en amper een paar minuten later voegt er zich een koppel bij ons in de hotelreceptie. Ik heb geen idee waar het over gaat, maar ik geef ze een paar minuten. En uiteindelijk veel meer.

Mijnwerkers

“Ik heb al elf jaar amper geslapen”, zucht Leoncia Margarita Huillca vermoeid. Samen met haar echtgenoot Luis Castro Paucar woont ze op een steenworp afstand van de bewuste discotheek in Espinar. En samen met Magda Radel en andere inwoners van de stad, probeert het koppel ervoor te zorgen dat alle discotheken in Espinar definitief de deuren sluiten.

“Voor vier uur ‘s nachts raak ik niet in slaap. Zoveel lawaai is er. Ik sta om zeven uur ‘s ochtends op alsof ik zelf de hele nacht ben uitgeweest. Ik ben een wrak, maar dat is niet de voornaamste reden dat we willen dat alle discotheken definitief gesloten worden. Sinds dit jaar, 2017, zijn de problemen echt begonnen. En het moet stoppen”, meent ze. Haar lippen vormen een strakke streep, maar haar waterige ogen smeken.

Volgens Óscar Mollohuanca, ex-burgemeester van Espinar en actief mensenrechtenverdediger, zijn het vooral de mijnwerkers die voor problemen zorgen. Espinar is een mijnstad, waar Broederlijk Delen samen met de partnerorganisatie Derechos Humanos Sin Fronteras zeer actief is op vlak van milieu. De mijn beïnvloedt het leven in de hele stad. 

“Een drankje kost bijna veertig soles (ongeveer elf euro) in de discotheken hier. Wie kan dat betalen? Ik niet. De gewone mens heeft zoveel geld niet. Al het geld zit hier in de mijnen. De mijnwerkers zijn de enige mensen in deze stad met voldoende geld om hier uit te gaan”, meent hij.

Verkrachtingen en overvallen

De problemen slepen al maanden aan in Espinar. Nacht na nacht kreeg de stad met ernstige voorvallen te maken. Een week voor de moord op Jesica Cáceres werd een meisje van amper twaalf jaar oud op straat verkracht. Een paar maanden eerder werd een meisje van elf twee dagen opgesloten boven de discotheek.

Verkrachtingen en aanrandingen kwamen meer en meer voor. Overvallen werden schering en inslag. Mensen stierven. Iedere nacht zorgden volwassenen, jongeren en zelfs kinderen voor meer problemen in de stad. En niemand leek er aandacht aan te schenken.

Om die reden verenigden de buurtbewoners zich en streefden ze naar het sluiten van de discotheken in Espinar. Ze organiseerden protestmarsen en verzamelden al het bewijsmateriaal waar ze de hand op konden leggen. En zo’n vijf weken geleden werden alle discotheken in Espinar effectief gesloten. Al hield dat niet veel in.

‘Wanneer hier een discotheek sluit, opent verderop een andere. Nieuwe discotheken krijgen mijn naam, gewoon om de spot met ons te drijven.’ - Óscar Mollohuanca, ex-burgemeester Espinar

Óscar Mollohuanca vormde een belangrijke schakel in het sluiten van de discotheken in Espinar. “Wanneer hier een discotheek sluit, opent verderop een andere. We kunnen nooit winnen. De uitbaters lachen ons in ons gezicht uit. Nieuwe discotheken krijgen mijn naam, ‘Óscar’, gewoon om de spot met ons te drijven. Hetzelfde doen ze met de naam van mijn collega”, lacht Óscar schamper.

De inwoners van Espinar vragen om hen bij te staan. “We hebben hulp nodig om deze strijd te winnen. Alle hulp die we kunnen krijgen. We hebben maandenlang bewijsmateriaal verzameld. Kom morgenmiddag langs in het hotel en we bezorgen je foto’s, video’s van aanrandingen op straat, politierapporten, medische rapporten. We kennen zelfs de dader van de verkrachting van vorige week. De politie ook, maar ze doen niks. Het is hier één en al corruptie. Maar alles wat we vertellen is waar”, zegt Luis Castro voor ik het hotel uit wandel, ondersteboven van de hele reeks gebeurtenissen die me net werden voorgeschoteld.

En zo komt het dat ik op de dag van de moord opnieuw in het hotel van Radel sta. En te weten kom van de plotse dood van Jesica. Iets waar niemand anders nog vanaf leek te weten – zelfs niet in Espinar zelf.

Bijbel en fles

Radel vertelt verontrustend kalm over wat er zich een paar meter van haar deur vandaan heeft afgespeeld. “Ik ben niet verbaasd, ook al vind ik het verschrikkelijk wat er is gebeurd. Maar verbaasd, nee, dat ben ik niet meer. Wat er vanochtend gebeurd is, is slechts één voorbeeld. Ik kan niet beginnen op te sommen hoeveel meer we hier hebben meegemaakt.”

“Neem nu de voorbije nacht alleen al. Ik hoorde een vrouw urenlang schreeuwen aan de deur van de discotheek. Haar dochter van twaalf jaar oud was binnen. Aangezien de discotheken illegaal opengehouden worden, sluit men de deuren nadat de bezoekers binnen zijn. Je komt er niet meer uit. Wie weet wat er zich daar binnen dus afspeelt. En wat er ook gebeurt, je kunt niet ontsnappen. Nu lieten ze het jonge meisje ook niet meer naar buiten gaan”, vertelt ze.

‘Ze sloeg hem met een fles. In haar andere hand hield ze de bijbel. De bijbel!’ - Magda Radel, hoteluitbaatster Espinar

En dat is nog niet alles. Iets later werd Radel gebeld door haar neef, een taxichauffeur. Hij vertelde een meisje die nacht dat hij geen dienst had, waarop zij woest werd. “Ze sloeg ze hem met een fles. In haar andere hand hield ze de bijbel. De bijbel! Waar ben je dan mee bezig? Drinken met de bijbel in je hand? En dan de moord op Jesica deze morgen. We zijn de controle kwijt. Er moet nu ingegrepen worden. Ik ben er zeker van dat de hele stad morgen op de been staat.”.

En dat gebeurt. De stad verenigt zich, en eindelijk wordt er geluisterd. In een open brief schreef buurtbewoner Luis Castro Paucar eerder: “Het is onvoorstelbaar dat we al die wreedheden al die jaren hebben moeten verdragen in onze stad. We zijn bereid om ons leven te geven in ruil voor een vreedzame stad, een progressieve stad, een gastvrije stad, een deelnemende stad. En vooral voor het welzijn van onze kinderen en jongeren.”

Actie

De activisten kregen talrijke bedreigingen naar hun adres gegooid, maar zoals Luis Castro in zijn brief schreef – het deert hen niet meer. Ze zijn bereid hun leven te geven en menen het. Zo willen ze niet langer leven. En ze lijken nu eindelijk te winnen.

Afgelopen week besloot de regering in Espinar dat de discotheken in de stad definitief gesloten moeten worden. Er worden boetes uitgedeeld aan discotheken die nog openen ‘s nachts en er komt strenge controle in de stad. Al volgt er nog overleg over mogelijke afspraken waaraan de discotheken moeten voldoen om toch een aantal discotheken open te houden. “Overdag mogen de bars van drie tot zeven open zijn. Maar dan moeten ze sluiten. Recht op vertier? En wat met het recht van de arbeiders? Neen, de discotheken in het centrum moeten dicht”, zegt Elsa van Derechos Humanos Sin Fronteras.

Aan de hand van de verzamelde foto’s en video’s van buurtbewoners onderzoekt de NGO nu de gebeurtenissen in Espinar en start ze met een aantal acties om de waarheid aan het licht te brengen.

Een waarheid die pijn doet, maar die gedeeld moet worden. Wat er een paar weken geleden met Jesica gebeurde, is de harde realiteit van veel vrouwen in Peru. Binnen het programma van Broederlijk Delen staan de rechten van de vrouw centraal – en ook de partners in Peru zetten zich dan ook in voor vrouwenrechten. En nu nog net dat beetje meer.