Petroleum of je leven

De Merode zelf verbleef in Duitsland waar hij middelen was gaan zoeken voor de financiering van de hydro-elektrische centrales die hij wil bouwen op diverse plaatsen aan de rand van het park.

Dat biedt uiteraard interessante perspectieven voor rijst- en koffiefabrieken die meerwaarde zouden kunnen creëren in Congo.

De wegen van Vredeseilanden en de Merode moeten zich dus vroeg of laat kruisen, dat ligt voor de hand. In afwachting legde ik alvast mijn oor te luisteren bij zijn rechterhand.

Een vechter dus

Rodrigue, zo wordt hij door iedereen genoemd, is het hoofd van de centrale sector van het Virungapark. Zijn nog jonge leven staat bol van gevaar en zijn overlevingskunst komt hem zeker ten goede in deze job. Op 14-jarige leeftijd werd hij ingelijfd in de AFDL van vader Kabila als kadogo (kindsoldaat) en verjoeg zo mee Mobutu in de mars op Kinshasa. De slag om Kisangani vocht hij ook mee aan de kant van het regeringsleger.

Zijn moeder kon hem overtuigen om het leger te verlaten en te kiezen voor natuurbescherming. In zijn vrije tijd slaagde hij erin zijn middelbaar onderwijs af te maken en dan ook nog eens een universiteitsdiploma als bioloog te behalen. Een vechter dus, in alle opzichten.

Ondermaats

We troffen hem aan in het café van Rwindi, aan de vertrekplaats van de vrachtwagens die naar het binnenland trekken en geladen met goederen ook nog eens personen vervoeren die bovenop de lading gaan zitten. Levensgevaarlijk, maar alternatieven zijn er niet.

Zijn mannen controleren of de gedroogde vis die de mamans meenemen naar het binnenland niet ondermaats is. Het visbestand van het Edwardmeer staat al jaren onder druk van illegale vissers en het medeplichtige leger de FARDC. De broedplaatsen langs de kust krioelen van de vis, maar als je die gaat leegvissen ondermijn je vanzelfsprekend de hele visserij. Aan de kleur van de vissen kan je afleiden of er geen illegale vangstmethoden zijn gehanteerd. Vissen die in een nasse werden gevangen of met de tam-tam-methode, hebben een veel donkerdere kleur.

Dat we naar een café werden meegetroond op het middaguur om Rodrigue te gaan ontmoeten, stemde me eerst sceptisch, maar ik zag meteen dat hijzelf zich aan een sucré hield, in een gezelschap dat zich aan zijn vrijgevigheid kwam tegoed doen aan Primusbier.

Nijlpaardenvlees

Hij was in het begin wat afwachtend. Zijn ene oog was iets minder open dan het andere en zijn blik dwaalde eerst over mijn hartstreek, alsof hij wilde scannen wat mijn inborst is. Maar als hij mijn verhaal hoorde, draaide hij snel bij en bestelde hij ook voor ons een sucré.

Eerst vertelde hij over zijn beginjaren als parkwachter. Hoe het Congolese leger de FARDC en de Rwandese rebellen van het FDLR massaal aan het stropen sloegen en zonder schroom zelfs de antilopen kwamen villen op het domein van het vroegere Rwindihotel waar ook de kantoren van de parkwachters zijn gevestigd. Nijlpaardenvlees werd verkocht per homp, ze hadden zelfs geen weegschalen. Ze vroegen nog geen kwart euro per homp van zeker meer dan een kilo. Het nijlpaardenbestand daalde van het rijkste ter wereld (30.000 stuks) tot amper nog 300. Dankzij de inspanningen van de laatste jaren is dat weer kunnen opklimmen tot 1.500.

Eenvoudig

De methode van de Merode was even eenvoudig als doeltreffend: betaal de soldaten WEL een soldij uit, en verschaf ze drie maaltijden per dag daar bovenop, en ze transformeren snel in natuurbewakers. Met 200 FARDC en 100 ICCN parkwachters maken de wilde dieren weer een kans.

Even liep het helemaal fout toen de M23 rebellen zich in het park vestigden en het stropen hervatten, maar nu die definitief werden verslagen is die bedreiging verdwenen. De FDLR werden manu militari verdreven of kregen de kans zich aan te geven. Zowat 190 onder hen hebben dat vorige maand in Kanyabayonga ook gedaan en werden sindsdien overgevlogen naar Kisangani voor hervestiging.

Vuile praktijken

Toen ik hem vroeg of er intussen vooruitgang was geboekt in het onderzoek naar de aanslag op de Merode nam hij eerst een lange teug uit zijn sucré. ‘Ik zal je hierover mijn persoonlijk standpunt geven, dus beschouw dit niet als een officieel standpunt van de ICCN’.

‘Van de eerste dag dat ik als parkwachter ben beginnen werken, was het voor mij duidelijk dat het Britse petroleumbedrijf SOCO er vuile praktijken op nahield. Mijn overste had het er in die dagen vaker over tijdens het ochtendappel: dat al wie het geld van SOCO zou aanvaarden om de belangen van het bedrijf mee te verdedigen er geen spijt van zou krijgen. Dat je niet zo stom moest doen als die petit, Rodrigue.’

Later zou ook Rodrigue zelf belangrijke sommen krijgen aangeboden. Hij is er van overtuigd dat ook de FDLR en andere rebellen werden betaald door SOCO. Maar hijzelf bleef onvermurwbaar. ‘Geef de directie van het park in handen van Congolezen, en het is om zeep’, klonk zijn harde oordeel.

17 dagen vast

Op 19 september 2013 liet Rodrigue aan het bedrijf SOCO weten dat het niet het recht had een communicatiemast op te richten in het park zonder vergunning. Zijn lijfwacht had toen kunnen verhinderen dat hij ter plaatse werd neergeschoten door tijdig in te grijpen toen een SOCO-handlanger een wapen van onder zijn kleren opdiepte. Twee dagen later werd hij opgepakt door de inlichtingendienst de ANR en opgesloten in Goma. Onder druk van milieu-NGOs werd hij 17 dagen later vrijgelaten, zonder dat ook maar één klacht tegen hem werd neergelegd. Het ergste vond hij dat de overheidsdiensten toen zijn 16-jarige broer, een scholier nog die niets met de strijd van zijn grote broer heeft te maken, hebben gefolterd en hem dan verplicht hebben om via de telefoon Rodrigue te vragen zijn verzet tegen SOCO te staken.

‘Over de aanslag op de Merode bestaat niet de minste twijfel: het wegtraject waar hij werd beschoten werd ‘bewaakt’ door FARDC. Sporen van de daders die door de snuffelhonden van de parkwachters werden gevolgd, leidden rechtstreeks naar een militair kamp. Ik heb persoonlijk getuigenissen gehoord dat het wel degelijk de bedoeling was hem uit de weg te ruimen, niet enkel hem te verwonden’.

Leugenaars

Het grote probleem is dat SOCO de handen boven het hoofd wordt gehouden door hoge pieten in Kinshasa.

‘Denk je dat SOCO het meende toen het bedrijf in juni aankondigde dat ze geen olie zou boren in het park, enkel de seismische proeven voor wetenschappelijke doeleinden zou voltooien?’, vroeg ik nog.

Zijn beide ogen werden nu even groot: ‘SOCO is een bedrijf van leugenaars. De strijd is helemaal niet voorbij. Integendeel. Ze hebben nog niets of niemand teruggetrokken. Als ze een vergadering beleggen met de bevolking laten ze aanwezigheidslijsten rondgaan en achteraf stellen ze die dan voor als handtekeningen pro-SOCO. Ze verzinnen vanalles om de mensen aan hun kant te krijgen door lokale stichtingen wat toe te stoppen. Zoals bv. de vereniging van vrouwelijke artsen die microscopen en een budget voor vormingen hebben gekregen.

Het grote probleem is dat SOCO de handen boven het hoofd wordt gehouden door hoge pieten in Kinshasa. Het is Celestin Vunabandi, een volksvertegenwoordiger van Rutshuru, die hen heeft binnengehaald. In april 2012 is hij dan minister van Planning en van de opvolging van de Revolutie van de Moderniteit geworden.

In de regering van nationale cohesie die enkele dagen geleden werd bekend gemaakt komt zijn naam niet meer voor. Dat wil helemaal niets zeggen. De grote vrees is en blijft dat op een dag de regering het nationale park van de Virunga deregistreert en in ruil voor grof geld onherstelbare schade laat toebrengen aan een uniek ecosysteem. Voor wie over lijken gaat om zijn doel te bereiken is een handtekening onder een juridisch besluit, ook als dat niet wordt gedragen door de bevolking, immers maar een kleine moeite.

Eucalyptus of koffie?

Rodrigue vond dat we toch beter het escarpement van Kanyabayonga, onze terugweg naar Butembo, onder escorte konden oprijden. Er zijn in die sector nog steeds sporadisch aanvallen door rebellen of plunderaars. We moesten even wachten op een terugkerende patrouille en dan zou die ons wel escorteren.

Voor we de wagen instapten vroeg hij me nog om advies: ‘ik heb in Walungu, bij mij thuis, drie hectaren grond liggen. Wat kan ik daar het best mee doen, eucalyptus op zetten, of koffie?’

Mijn antwoord was duidelijk: ‘Als je eucalyptus plant, dan beschik je na een aantal jaren wel over waardevol hout, maar je grond verzuurt en achteraf zal er nog maar weinig willen groeien. Dat klinkt een beetje als de SOCO-aanpak met het park. Roofbouw, en daarna is het afgelopen.’

‘Plant je daarentegen koffie, dan heb je niet alleen twee oogsten per jaar voor de rest van je leven, maar blijft je grond ook zijn landbouwwaarde integraal bewaren. Zoals een ongeschonden Rwindipark ook voor eeuwig zijn toeristische waarde zal behouden.’

Ik zag aan zijn ogen dat zijn keuze meteen duidelijk was.