Het tijdperk van de Belgische Waterman

Vaststelling één van de voorbije weken: er woekert een gigantisch reservoir aan bittere gevoelens onder de schijnbaar lopende zaken van dit land. Dat blijkt uit de Allerdomste politieke reactie op de tweetalige affiche van een tweetalige zangeres die graag naar het veeltalige Eurovisiesongfestival zou gaan, afgevaardigd door de eentalig Franstalige RTBF terwijl ze woont in Affligem, een eentalig Nederlandstalige gemeente. Verder blijkt dat ook uit de hele politieke crisis en het falen van de Bemiddelaar, uiteraard.

Maar de bittere wraakgevoelens kristalliseerden zich de voorbije weken en maanden nog veel scherper rond de kindermisbruikberichtgeving. Wie dacht dat de jongeren van vandaag, die Pinksteren niet meer kunnen onderscheiden van Hemelvaart en die enkel een kerk binnengaan als ze er inkom voor moeten betalen (een concert, een tentoonstelling, een museum) allang de kerkelijke haat voorbij waren, heeft zich duidelijk vergist. In alle woede en haat die elk bericht (seks met een non! rode paus bij zijn pietje (of andersom)! groene paus in zijn blootje!) deed opwellen, was nauwelijks sprake van de slachtoffers, maar werden integendeel familieblikken antiklerikalisme opengetrokken alsof het 1961 was. Dat lijden, schade en frustratie overdraagbaar zijn en generaties kunnen broeien voordat ze openbarsten, is nog nooit zo nadrukkelijk bewezen geweest. Tenzij als we kijken naar de communautaire impasse, waarin de Nederlandstaligen twee generaties nadat ze de macht in België overgenomen hebben, nog steeds ageren alsof ze een bedreigde volksstam zijn die bescherming nodig heeft. Heel veel bittere woede. En daar bovenop ongetwijfeld veel te veel angst voor heden en toekomst.

Vaststelling twee: de toekomst is begonnen, alle fixatie op het verleden en de angst ten spijt. Zelfs het hypothetische Vlaanderen van de NV-A zal morgen meertalig zijn. En de vervloekte kerk zal morgen in lege kerken vervloekt worden door enkele achtergebleven angstigen. Maar dat is het verleden, morgen is de echte uitdaging. Dat betoogde gisteravond Josephine Green op uitnodiging van het Strategisch Plan Kempen in Turnhout. Een vol auditorium met Kempense academici, bedrijfsleiders, opiniemakers en ander schoon volk kwam luisteren naar een toespraak die bij elke toehoorder spontaan flowers in their hair deed groeien. Het was weer helemaal the dawning of the Age of Aquarius (minus de toen zo spectaculaire naaktscène), inclusief het ontstaan van een nieuwe wereld waarin de fallische macht vervangen wordt door de feminiene intuïtie, waarin de consumptiedwang de plaats ruimt voor sociale innovatie, waarin de artificiële schaarste van het kapitalisme ontmaskerd wordt en de gedeelde overvloed van een humane economie het overneemt. Geen dromen, zegt Green, maar reële tendensen die vandaag vorm krijgen en morgen vanzelfsprekend zullen zijn.

Let wel: Josephine Green is geen bloemenmeisje en niet de Allergroenste van het sprekerscircuit -ze heeft het bijvoorbeeld nauwelijks over de klimaatuitdagingen. Ze werkte vijftien jaar voor Philips in de afdeling Design, maar dan om de lange tendensen in de samenleving te dedecteren en te vertalen in innovatiebeleid en productaanbod.

Enkele van haar stellingen:

> De huidige samenleving is op alle vlakken (cultureel, religieus, etnisch, sociaal, taal…) veel diverser dan we ons veertig jaar geleden hadden kunnen voorstellen. Hoe binnen dat gegeven opnieuw aan sociale samenhang gewerkt moet worden, is niet duidelijk, maar dat er daaraan behoefte ontstaat is wel zeker.

> De pyramide met God aan de top en zijn priesters daaronder werd vervangen door een pyramide waarin de markt absoluut heerst en de financiële experts de hogepriesters zijn. Dat pyramidale model heeft voor elk van zijn goden en machtsstructuren zijn onhoudbaarheid en onvruchtbaarheid voor de toekomst bewezen. In die toekomst zal de pyramide overigens omgesmolten worden tot er een vlakke organisatievorm overblijft waarin de top vervangen wordt door een centrum (dat niet commandeert en controleert, maar verbindt en distribueert).

> De overgang van pyramide naar pannenkoek verloopt niet zonder slag of stoot. De achterhoedegevechten voor het verleden worden gevoerd door de fundamentalisten van deze wereld: marktfundamentalisten, relgieuze fundamentalisten, … Zij vertegenwoordigen de gevestigde belangen van degenen die nu de top van de pyramide bezetten en die beseffen dat ze hun voordeelpositie in een egalitaire toekomst moeten opgeven.

> Onder de zaken die de overgang van verleden naar toekomst tegenhouden stipt Green met name het economische model en zijn meetbaarheid aan. Door vooruitgang uit te drukken in Bruto Nationaal Product worden de foute ontwikkelingen gestimuleerd en de juiste keuzes tegengewerkt of onzichtbaar gemaakt.

> De toekomstige economie vervangt de economy of scale (massaproductie, -consumptie, -distributie) door opnieuw gelokaliseerde productie, verbruik, vernieuwing.

> De innovatie van de toekomst richt zich niet langer op hardware maar op sociale vernieuwing: niewe manieren om iedereen gezondheid te bezorgen, nieuwe manieren om kennis en vorming te verspreiden…

> Om het model van schaarste -dat altijd leidt tot concurrentie en tot winnaars en verliezers- te vervangen door een model van overvloed, moet er essentieel iets veranderen aan het eigenaarsschap van de economie. We moeten af van de wereld die geregeerd wordt alsof God ooit een elfde gebod uitgevaardigd heeft: “De wereld zal bestuurd worden door en voor de bankiers”.

Vaststeling drie: het heden bevat -ondanks alle bitterheid en fundamentalisme- nog steeds voldoende schoonheid om er in te geloven. Ik ben niet zo makkelijk te overtuigen van de stelling dat we de morele plicht hebben optimistisch te zijn. Geef mij maar de troost van het pessimisme. Wat me bij gedichtendag brengt -vandaag, donderdag 27 januari-, een jaarfeest van gelukkig (nog) niet opgeklopte schoonheid waarbij testosteron en status het moeten afleggen tegen barmhartigheid en luisterbereidheid. Alsof het tijdperk van de watervrouw al begonnen was. En dan geeft het niet dat die schoonheid van vandaag er gisteren ook al was. Zoals dit gedicht van Judith Herzberg. Zoals.

Zoals je soms een kamer ingaat, niet weet waarvoor,

en dan terug moet langs het spoor van je bedoeling,

zoals je zonder tasten snel iets uit de kast pakt

en pas als je het hebt, weet wat het was,

zoals je soms een pakje ergens heen brengt

en, bij het weggaan, steeds weer denkt, schrikt,

dat je te licht bent, zoals je je, wachtend,

minutenlang hevig verlieft in elk nieuw mens

maar toch het meeste wachtend bent,

zoals je weet: ik ken het hier, maar niet waar het om ging

en je een geur te binnen schiet bij wijze van

herinnering, zoals je weet bij wie je op alert

en bij wie niet, bij wie je kan gaan liggen,

zo, denk ik, denken dieren, kennen dieren de weg.