Van Islamabad naar Tucson in één week

Mijn reis door Sabbatistan concentreert zich deze maand op Pakistan. Meer bepaald op de meer extremistische hoeken en kanten van dat enorme, diverse en boeiende land in Zuid-Azië. Tussen 170 en 180 miljoen mensen, grotendeels moslims, die leven in het land dat in 1947 uit het Britse Zuid-Aziatische rijk gesneden werd als “thuisland voor moslims”. Dezelfde Britse diplomatie zou een jaar later vroedvrouw spelen bij de geboorte van dat andere land dat speciaal voor een volk en zijn religie gecreëerd zou worden: Israël.

Het ontstaan van de idee van Pakistan, de strijd voor een eigen land voor moslims, de steun van Winston Churchill die zijn oude nemesis Gandhi een loer wou draaien… het leest allemaal als een thriller, maar het is echt en het duurt nog altijd verder. Want hoe seculier de stichter van Pakistan ook was en hoe zeer de zuivere-in-de-leer theologen zich ook tegen de idee Pakistan verzetten, eenmaal het land geschapen, was er geen houden meer aan: de logica eiste dat elke stap die land en regering zette, een stap zou zijn in de richting van meer religieuze politiek. De islamitische partijen behaalden nauwelijks meer dan wat bij ons de kiesdrempel zou zijn, maar op de straat, in de moskeeën, in de zich vermenigvuldigende koranscholen en uiteindelijk ook in het leger (en daardoor weer van voorafaan op de straat, in de moskeeën, in de militanter wordende koranscholen en uiteindelijk ook in het parlement, en daardoor…) werd de geloofsovertuiging steeds dwingender en luider verkondigd.

De wet op godslastering die de achetypische en strenggelovige dictator Zia-ul-Haq in de jaren tachtig invoerde, is daar tegelijk een symbool en de verdere motor van. De wet is uitgegroeid tot de perfecte manier om de schapen van de geiten te scheiden. Wie de minste clementie bepleit voor wie onder deze “goddelijke wet” vervolgd of veroordeeld wordt, bevindt zich meteen in het kamp van de ongelovigen of -erger nog- de afvalligen. Wie de wet wil aanpassen zodat die minder makkelijk misbruikt kan worden om burenruzies mee te beslechten of om politieke afrekeningen te maken, die wordt zelf een godslasteraar. De idee om de hele winkel af te schaffen en resoluut terug te keren naar het burgerlijke recht en de seculiere rechtsstaat die de stichter en vader des vaderlands, advocaat Mohammed Ali Jannah voorstond, is zo onvoorstelbaar dat het ook niet gebeurt.

Vorige week werd de Punjaabse gouverneur Salman Taseer geslachtofferd op het altaar van de gepolitiseerde geloofsijver. Een rustig handelende bewakingsagent pompte niet minder dan 20 kogels in het lichaam van de man die hij moest beschermen tegen fanatici zoals hemzelf, die Taseer al via alle mogelijke kanalen bedreigd hadden omdat hij het opnam voor de christelijke vrouw Assia Bibi en tegen de wet op godslastering. ‘Een misdaad die door Dante in de negende cirkel van de hel -de diepst mogelijke misdaad- gesitueerd werd, want niet alleen is er de moord, er is ook het verraad, het breken van het vertrouwen dat in je gesteld is’, schrijft Sikander Amani in de Daily Times van 9 januari.

Een losgeslagen geest? Een man met psychologische problemen? Ongetwijfeld. Maar ook: de jammer genoeg onvermijdelijke exponent van een losgeslagen politiek debat en van een land met diepe maatschappelijke problemen. Dat kon niet pijnlijker geïllustreerd worden dan door het heldenwelkom dat de moordenaar kreeg (rozenblaadjes incluis) op de rechtbank, waar ook een lange rij advocaten klaarstond in de hoop hem te mogen verdedigen. Aan de andere kant van de wettelijke lijn, was het erg stil. De vrouw van de vermoorde Taseer vond zo meteen nog geen advocaat om haar zaak tegen de moordenaar te pleiten. Intussen tekenden meer dan 500 geestelijken een communiqué dat verdriet of sympathie voor het slachtoffer verbood.

En die geestelijken waren niet van de harde lijn. Dat de Deobandi of Ahl-e-Hadith soennieten zich onbarmhartig zouden tonen, dat lag in de lijn van de verwachtingen. Dat de Barelvi’s -de soefistische soennieten die zich zo sterk keren tegen de taliban, omdat die taliban zich ook al herhaaldelijk met bommen en geweren tegen hen gericht hadden- de moordenaar zouden ophemelen en het slachtoffer verder demoniseren, dat was toch even schrikken. Al waren het natuurlijk in grote mate Barelvi-organisaties die de massademonstraties aanvuurden tegen de voorgestelde wetswijziging die afkomstig was van Sherry Rehman en verdedigd werd door Salman Taseer. Zondag 9 januari marcheerden de verschillende soennitische strekkingen samen op verschillende plaatsen in Pakistan om opnieuw dezelfde boodschap uit te dragen: de moord op Salman Taseer is een waarschuwing aan iedereen die tegen onze religieuze overtuigingen ingaat.

De hele episode slaat een diepe deuk in de overtuiging dat Pakistan méér is dan de extremistische krachten van taliban, Lashkar-e-Taiba en andere gewapende groepen. De soennitische meerderheid moet er immers samenleven met een sjiitische minderheid, en met echt dissidente groepen moslims zoals de Ismaëli’s, de Ahmadi’s en de Nurbakshi’s. En met enkele overgebleven christenen en Sikhs. Bovendien zijn de soennieten verdeeld over verschillende tendensen, sekten, overtuigingen. En er is de hele middenklasse die meestal omschreven wordt als verwesterd -ook in de internationale pers- omdat ze voor een seculiere staatsordening is en Engels spreekt, leest en studeert (dat laatste meestal in de VS, Groot-Brittannië of Canada). En dan zijn er nog de talloze etnische, linguïstieke en sociale tegenstellingen en verschillen, die maken dat je een land van 170 miljoen mensen nooit onder één brede noemer kan samenbrengen. Dat blijft allemaal waar, maar de kogels van Malik Mumtaz Hussain Qadri en vooral de reactie daarop van de verschillende religieuze leiders zaaien twijfel over hoe diep de diversiteit is en hoe groot intussen de opgelegde uniformiteit.

En dan arriveerde Jared L. Loughner op het toneel. Drie jaar jonger dan Mumtaz Qadri, maar nog veel dodelijker. Zes moorden en een vooropgesteld slachtoffer dat nog voor haar leven vecht: de Amerikaanse Democrate Gabrielle Giffords. Tucson, Arizona lijkt op dat moment verschikkelijk hard op Islamabad, Pakistan. Weken en maanden van politieke hate speech en opzwepende intolerantie resulteren in een bloedbad. Een losgeslagen geest? Een jongeman met psychologische problemen? Ongetwijfeld. Maar ook: het gevreesde maar verwachte exponent van een beweging die flirt met wapens als symbool van authenticiteit, die politieke meningsverschillen reduceert tot een tegenstelling tussen echte Amerikanen (Tea Party adepten, maar ook verder naar de extreme rand de White Supremacists, de vigilante bewegingen die de oude posses weer in leven riepen, de haast waanzinnige sekten…) tegenover de Vijand (de socialisten, de joden, de Aliens). Het zat eraan te komen. Iemand moest de trekker overhalen, en Jared Loughner deed dat.

Het grote verschil tussen de Verenigde Staten en Pakistan was de publieke reactie op de twee moorden. In de Verenigde Staten durft op dit moment niemand publiek roepen dat Loghner een held is die het vaderland bevrijd heeft van een joodse socialiste die bezig was het land uit te verkopen. De vraag is alleen hoe lang die pudeur zal duren en onder welke vorm de -politiek zo winstgevende- hate speech zal terugkeren, en wanneer. Sarah Pailin haalde haar “hit list” website snel van van het web, maar iedereen wéét dat die bestond. En natuurlijk bedoelde ze het figuurlijk, politiek. Zelfs de Brits-Zambiaanse anti-hulp econome Dambisa Moyo kent het (economische) winstpotentieel van de Amerikaanse hate-speech. In haar jongste boek, dat ook vorige week verscheen, voorspelt ze dat de VS tegen 2050 een slecht functionerend socialistisch land zullen zijn als er niet radicaal teruggegrepen wordt naar de vrije markt en het ware kapitalisme. Geen gebrek aan intellect, wel een diep gebrek aan eerlijkheid. En dat is, in de context van massale onzekerheid over de toekomst, een gevaarlijk recept.