Wat staat er Georgië te wachten in Vilnius?

Eastern Partnership programma en het Associatieverdrag

Het Eastern Partnership programma (EaP) van de Europese Unie (EU) heeft zes Oost-Europese partners: Armenië, Azerbeidzjan, Georgië, Moldavië, Oekraïne en Wit-Rusland. De kerngedachte van het programma is de bi- en multilaterale contacten tussen de EU en haar partners versterken, hervormingen in de partnerlanden steunen en hen zo dichter bij de EU te brengen.

Het Associatieverdrag ondertekenen is echter geen garantie tot EU-lidmaatschap. Het is eerder een aanzet tot modernisering en verandering. Het verregaand handelsakkoord binnen het Verdrag dat vrije toegang tot de Europese markt verleend is hier een voorbeeld van.

Rusland en het geopolitieke spel

Europa en haar EaP krijgen echter te maken met concurrentie van Rusland en de Euraziatische douane-unie bestaande uit Rusland, Wit-Rusland, Kazachstan, en binnenkort Armenië. Al geruime tijd oefent het Kremlin druk uit op de andere ex-Sovjetstaten in de regio om tot deze douane-unie toe te treden en af te zien van toenadering tot de EU. Een aantal maanden geleden gaf Armenië aan te willen toetreden tot de douane-unie en dat leidde ook in Georgië tot hevige discussies.

Sinds de vredevolle Rozenrevolutie in 2003 heeft het land nooit een geheim gemaakt van haar aspiraties met betrekking tot EU- en NAVO-lidmaatschap. Ze hoopt hiermee zo te ontsnappen aan de druk vanuit Moskou. Naar aanleiding van Armenië’s beslissing afgelopen september gaf de toenmalige eerste minister, miljonair Bidzina Ivanishvili, aan dat de Euraziatische Unie vervoegen een mogelijkheid was dat verdiende onderzocht te worden. Hij kwam al snel op zijn woorden terug, maar het debat was reeds losgebarsten.

Kersvers president Giorgi Margvelashvili liet afgelopen week echter weten dat hij hoopt het Associatieverdrag binnen het jaar te ondertekenen. Het bijhorende handelsakkoord zou de binnenlandse economie kunnen opkrikken die, vooral sinds de augustusoorlog in 2008 sterk achteruit ging omwille van een exportverbod naar Rusland.

De onderhandelingen tussen de EU en Georgië naar aanleiding van de gebeurtenissen in Vilnius deze week hebben al aanzienlijke vooruitgang geboekt in onder andere de versoepeling van de visumplicht.

Wie tekent?

Het wordt afwachten wie deze week het Verdrag (deels) zal ondertekenen en alle drie hebben ze hun redenen om niet te tekenen.

Oekraïne heeft het doorvoeren van een aantal belangrijke wetten in het Parlement stopgezet en aangegeven dat het land een betere economische samenwerking met Rusland beoogt. De nieuwe regering in Georgië wil nog steeds dichter bij de EU komen, maar tegelijkertijd ook de relatie met Rusland terug aanhalen. De Moldavische, net zoals de Georgische, energiemarkt is voor een groot deel afhankelijk van Rusland en daar komt bij dat het land zich in een kwetsbare positie bevindt omwille van haar breakaway regio Transnistrië.

Verantwoordelijkheid EU

Het is een feit dat het in Europa’s belang is om moderne en EU-vriendelijke buren te hebben, maar het ondertekenen van zoveel mogelijk landen mag echter niet het streefdoel van het EaP programma worden. In ruil voor financiële EU-steun moeten de beloofde hervormingen ook effectief worden doorgevoerd. Zo niet bestaat het gevaar dat het programma geen verdere, waardevolle inhoud meer kent.

De partnerlanden, waaronder ook Georgië, vinden dan weer dat de EU een duidelijker beeld moet scheppen over wat het finale doel van het EaP programma en de Associatieverdragen is.
Noch mag het een geopolitiek instrument worden. De EU is zich zeer bewust van de druk die Rusland uitoefent op de regio, de vraag blijft hoe ze hier adequaat op zal reageren.

Hoe dan ook zal de EU moeten beslissen hoe hard ze wil inzetten op de Zuid-Kaukasus, vooraleer de pressie vanuit Moskou ertoe leidt dat landen beslissen hun relaties met Rusland niet op het spel te willen zetten. Dit is reeds het geval met Armenië, aangezien toetreden tot de douane-unie niet compatibel is met het ondertekenen van een Associatieverdrag met de EU.