Multiculturalisme avant la lettre in Sarajevo?

Een stad gekenmerkt door een verzameling verschillende bouwstijlen waar zogezegd Oost en West samenkomen, waar door de eeuwen heen verschillende groepen samen (of naast elkaar) woonden. Maar hoe divers is Sarajevo vandaag?

  • © Jasmin Tabaković Zicht op Sarajevo vanop het gele fort. Indien je aandachtig kijkt zie je een wirwar van minaretten en kerktorens. De synagogen zijn moeilijker te herkennen 2 juli 2015. © Jasmin Tabaković
  • © Jasmin Tabaković Zicht vanop de negende verdieping op een deel van de A Faza in Alipašino polje. De wijk bestaat uit een A, B en C Faza, verwijzend naar de volgorde van constructie 30 mei 2015. © Jasmin Tabaković

Wandel met me mee door de straten van Sarajevo en je ogen zullen gevoed worden door een mozaïek van verschillende architecturale stijlen. Gaande van middeleeuwse forten, langs Ottomaanse religieuze gebouwen en herbergen, over Oostenrijks-Hongaarse bibliotheken tot communistische flatgebouwen en de laatste nieuwe winkelcentra.

Indien dit je enige indruk zou zijn van de stad, zou je gaan vermoeden dat multiculturalisme hier ontstaan is. Meer bepaald in het stadscentrum wandel je zonder het te beseffen van een Oostrijks-Hongaarse atmosfeer in een Ottomaanse.

Veel mensen stellen hun stad graag voor als een baken van diversiteit.

Voor je het weet versterk je een dominant narratief over Sarajevo als stad die diversiteit naar voor schuift als antipode voor het nationalistische denken.

Het klopt dat veel mensen in het stadscentrum hun stad graag voorstellen als een baken van diversiteit en historisch gekeken is dit niet incorrect. Maar het loont om zulke uitspraken ook te zien als een opvoering van multiculturaliteit.

Voor je het weet mis je de klasseverschillen die onder zulke voorstellingen schuilen.

‘Jerusalem van Europa’

Volgens de volkstelling van 2013 wonen er 291.422 mensen in de stad Sarajevo, terwijl er 438.443 in het kanton en 608.354 in het grootstedelijke gebied wonen.

Als we onder multiculturaliteit een geleefde dynamiek verstaan, ben ik minder overtuigd van de multiculturaliteit van Sarajevo.

Ongeveer 80% van de bevolking identificeert zich vandaag als moslim, terwijl er in de resultaten van de volkstelling van 1991 sprake is van 49,2% moslims. Daarnaast had je in 1991 29,8% Serviërs, 10,7% Joegoslaven, 6,6% Kroaten en 3,6% van de bevolking die in geen enkele andere categorie thuishoorde (Joden, Roma, Slovenen, …).

De juiste samenstelling van Sarajevo is vandaag niet gekend, maar er is een duidelijke tendens merkbaar. De stad is geïslamiseerd, om het zo te zeggen. Bij het bekijken van de statistieken is het belangrijk op te merken dat de manier waarop mensen zich een etnische identiteit aanmeten te maken heeft met verscheiden factoren.

In 1991 was het onder andere de nakende onrust en een sterke politieke druk die mensen ertoe aanzette om zich meer te gaan identificeren als lid van één van de drie hedendaagse constitutieve volkeren – Bosniak (destijds Bosnische moslim), Serviër en Kroaat.

Met het belichten van deze cijfers wil ik wijzen op de complexiteit van identificatie in Sarajevo vandaag. Vertrekkend van de zichtbare elementen ben ik het volmondig eens dat Sarajevo een multiculturele stad pur sang is. Maar als we onder multiculturaliteit een geleefde dynamiek verstaan, ben ik minder overtuigd. 

Een Joods intermezzo

De Joodse bevolking van Sarajevo kan als voorbeeld dienen voor de veranderde samenstelling van de stad. De aanwezigheid van Sefardische Joden in Sarajevo dateert sinds eind zestiende eeuw, wat ook merkbaar is aan de oudste synagoge van het land. Deze prachtige synagoge, gebouwd in 1581, doet vandaag dienst als museum.

Tijdens mijn meest recente bezoek aan de plek vertelde men me dat er vandaag nog maar een twintigtal Joden in Sarajevo leven. Dit terwijl je vroeger zowel een grote Sefardische als Asjkenazische joodse populatie had, wat ook merkbaar is aan de oude joodse begraafplaats op de berg Trebević. 

Volgens de man verantwoordelijk voor de synagoge heeft dit te maken met de holocaust en de keuze van velen om te migreren naar Israël. Hij vindt dat Joden een gepriviligeerde positie hebben omdat zij niet tot de driedeling herleid kunnen worden, al zijn er aan hun positie andere absurtiteiten verbonden. Zo werkt het niet behoren tot één van de drie ‘constitutieve volkeren’ belemmerend op veel, vooral politieke, vlakken. 

Deze problematiek wordt zichtbaar als je beseft dat Joden en andere minderheden volgens de grondwet geen recht hebben om president van het land te worden. Jakob Finci, een prominente Bosnische Jood, en Dervo Sejdić, een prominente Bosnische Roma, hebben deze absurditeit in 2009 met weinig succes aangeklaagd bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Dit zou in feite moeten opgeklaard worden door een constitutionele hervorming die ondertussen al jaren in de lucht hangt.

© Jasmin Tabaković
Zicht vanop de negende verdieping op een deel van de A Faza in Alipašino polje. De wijk bestaat uit een A, B en C Faza, verwijzend naar de volgorde van constructie 30 mei 2015.
© Jasmin Tabaković

Een blik op Sarajevo vanuit Alipašino polje

Mijn appartement is negen hoog in een van de flatgebouwen die zo kenmerkend zijn voor de voorstad Alipašino polje. De Joegoslaafse socialistische architectuur die in de jaren zestig van de vorige eeuw de bouw van de aaneengeschakelde, haast onverwoestbare, flats inspireerde, pronkt vandaag nog steeds met een soort falluscomplex.

Als we multiculturalisme zien als meer dan het simpelweg tolereren van anderen, lijkt Sarajevo vandaag een minder multiculturele stad dan pakweg dertig jaar geleden.

Praat je hier met mensen over Sarajevo, dan hoor je een andere verhaal dan dat in de toeristische brochures, hosteluitbaters en café-eigenaars in het stadscentrum. Het is niet zozeer dat mensen niet trots zijn op hun stad en haar rijke historie, maar ze lijken oprechter in hun besef van de huidige tendensen.

Zo beseffen ze heel goed dat het een stad is die homogener geworden is wanneer we het over etnische verschillen hebben. Tezelfdertijd lijkt er een minder nostalgische galm te weerklinken in hun visie over multiculturaliteit. 

Dit werd me akelig duidelijk toen ik met een oudere vrouw over de oorlog sprak en zij op een gegeven moment zei: ‘Ik had nooit gedacht dat ik hen zo zou haten.’ Dit werp ik niet op als bewijs dat mensen hier – of waar dan ook – op zich haatdragend zijn, maar het wijst wel op een wij/zij denken dat helaas dominant is geworden in Bosnië en Herzegovina, alsook in de ruimere regio.

Als we multiculturalisme zien als meer dan het simpelweg tolereren van anderen, als we het zien als hen erkennen van en positief omgaan met verschillen, lijkt Sarajevo vandaag een minder multiculturele stad dan pakweg dertig jaar geleden.

Esthetisch is de diversiteit er, maar mentaal is ze zeldzamer. Het klopt dat er steeds meer mensen uit Turkije en het Arabische schiereiland zichtbaar zijn in de stad. Ook klopt het dat de gevluchte Bosniërs een stuk van hun geadopteerde ‘gastcultuur’ meenemen tijdens hun zomervakanties in de stad.

Terwijl dit als een bepaalde vorm van multiculturaliteit kan gezien worden, is dit niet hetzelfde als wat de oorlog verwoest heeft.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.