‘Hezbollah staat voor de keuze: wapens neerleggen, of heel het land overnemen’

Nasser groeide op in Saida. Hij studeerde geneeskunde in Frankrijk en werkte 16 jaar als chirurg in de VS. Hij was lang milieuactivist. In 1988 was Nasser kandidaat bij de eerste gemeenteraadsverkiezing sinds het begin van de burgeroorlog. ‘De partij had me gevraagd mijn expertise over milieu en gezondheidszorg ten dienste van de stad te zetten.’

Nasser zetelde twaalf jaar in de gemeenteraad van Saida. Bij de gemeenteraadsverkiezingen in 2004 zag hij opmars van Hezbollah in de lokale Libanese politiek. ‘Hun coalitie won 20 zetels. Ze kochten mensen om en investeerden tonnen geld om de controle te verwerven. Ik was de enige niet-Hezbollah verkozene in de raad, en dat in de stad van premier Rafiq Hariri. Die gemeenteraad was het begin van een open oorlog tegen hem. Een jaar later hebben ze hem vermoord. Ik kon niet meer met die mensen in dezelfde raad zitten. Bovendien kwam onze partij na de dood van Hariri in een crisis terecht. We moesten heel de partij hervormen. Uiteindelijk werd ik coördinator in zuiden.’

In die hoedanigheid zag Nasser hoe Future er niet in slaagt om als seculiere partij een sterke oppositiebeweging te worden in het zuiden, Hezbollah’s sjiitische bakermat. Zelfs in Saida, met slechts een minderheid sjiieten, zien ze hun eigen soennitische basis afbrokkelen ten voordele van de extremere stemmen binnen de soennitische gemeenschap. Nu Hezbollah met Assad in Syrië vecht, vergaren de soennitische fundamentalisten immers meer en meer steun door haat tegen sjiieten aan te wakkeren. Het midden loopt leeg, de extremen lopen vol.

‘Wij hopen dat Hezbollah zichzelf in de vernieling rijdt in Syrië en dat ze een gewone Libanese politieke partij worden, in plaats van het leger van Iran in Libanon.’

Nasser hoopt dat de Syrische revolutie een nieuwe periode inluidt, namelijk die van de totale afscheiding van Libanon uit de Syrische invloed. ‘Wij hopen dat Hezbollah zichzelf in de vernieling rijdt in Syrië en dat ze een gewone Libanese politieke partij worden, in plaats van het leger van Iran in Libanon’, aldus Nasser.

Nasser begint het interview met een vraag aan mij: ‘Kwam je in het zuiden al in contact met onafhankelijke sjiieten, die niet verbonden zijn aan Hezbollah? Ze laten zelden van zich horen, maar er zijn er heel veel. De communisten van de jaren ’70 die niet bij Hezbollah gingen, kwamen in de oppositie terecht, monddood. Vooral de laatste maanden hebben ze het moeilijk, nu Hezbollah de controle nog aanscherpt naar aanleiding van hun interventie in Syrië. Elke dag krijg ik in dit kantoor mensen uit het zuiden over de vloer. Ze vertellen over de gemilitariseerde omgeving. Het lijkt wel de Gestapo.’

Zijn er contacten tussen Future en deze onafhankelijke sjiieten, aangezien jullie een gemeenschappelijke tegenstander hebben?

Nasser Hamoud: De meerderheid van de bevolking in het zuiden gelooft de propaganda van Hezbollah, dat Future een pro-Israëlische stempel draagt. En Hezbollah kleeft dat label heel snel op iedereen die met ons samenwerkt. Met ons samenwerken zou hen dus verbranden in de ogen van de bevolking in het zuiden. De propaganda is een sterk wapen tegen de invloed van de onafhankelijke sjiieten of andere politieke krachten in het zuiden. Nooit slaagden ze erin om een beweging uit te bouwen. Maar we helpen hen indirect, zodat ze langzaam hun hand kunnen reiken naar de bevolking en hun ideeën verspreiden. Het probleem is dat wij zelfs geen middelen meer hebben om onze eigen beweging uit te bouwen.

‘De propaganda van Hezbollah is een sterk wapen tegen de invloed van de onafhankelijke sjiieten of andere politieke krachten in het zuiden.’ 

Waaraan ligt dat?

Nasser Hamoud: Sinds de dood van premier Rafiq Hariri kampen we met financiële problemen. We kunnen nog maar amper sportclubs of culturele activiteiten financieren, of beurzen aan studenten toekennen. Als coördinator van onze partij in het zuiden merk ik dat elke dag. Rafiq Hariri gaf aan 35.000 Libanese studenten beurzen om in het buitenland te studeren. Hun sektarische identiteit was van geen belang. Hij wilde een niet-sektarische, hoogopgeleide middenklasse bouwen. Sommigen zijn nu zelfs bij Hezbollah. De minister van landbouw deed zijn PhD met een beurs van Hariri en nu is hij één van de politici die ons het hardst aanvalt.

Krijgen jullie geen middelen uit andere landen? Uit de Golflanden bijvoorbeeld?

Nasser Hamoud: Neen. Saudi-Arabië was lang een sterke steun, maar sinds drie jaar geleden volgen de Saudi’s een beleid van niet-interventie in de kleine conflicten van de Arabische wereld. Hun aarzelende steun aan het Vrije Syrische Leger is hun terugkeer in de regionale Arabische politiek. Misschien heeft de nieuwe emir in Qatar er iets mee te maken? Wij verwachten steun uit Europa, van de seculiere, moderne, liberale landen die onze visie voor Libanon willen steunen: een modern, seculier, niet-sektarisch en democratisch Libanon, met religie op haar juiste plaats, in de moskee, in de kerk en thuis. We willen terug naar de vooroorlogse verdraagzaamheid en mengelmoes van culturen. Saida bijvoorbeeld, was voor de burgeroorlog een echte smeltkroes van culturen.

‘Wij verwachten steun uit Europa, van de seculiere, moderne, liberale landen die onze visie voor Libanon willen steunen: een modern, seculier, niet-sektarisch en democratisch Libanon.’

Wat is er tijdens en na de burgeroorlog met die smeltkroes gebeurd?

Nasser Hamoud: Sektarische haat vernielde alles. Christelijke milities die met Israël samenwerkten, richtten veel schade aan in Saida. Na de terugtrekking van Israël bleven de christenen zonder bescherming achter, onder een bevolking die uit was op wraak. De meeste christenen vluchtten naar de buitenwijken en de bergen rondom, waar ze nu nog steeds wonen. De meeste soennieten bleven in Saida wonen. Van de 43.000 kiezers zijn vandaag 5000 sjiiet en 3000 christen. Nu heb je in de bergen richting Jezzine allemaal christelijke dorpjes, en in het zuiden allemaal sjiieten gecontroleerd door Hezbollah. Het fundamentalisme groeit, dus het wordt alleen maar moeilijker om de mengelmoes van voor de burgeroorlog te herstellen.

Lijden jullie als seculiere partij onder de toename van dat fundamentalisme?

Nasser Hamoud: Eerst en vooral, Future is geen vertegenwoordiger van de soennitische gemeenschap, maar een seculiere Libanese partij. Onze drie vicepresidenten zijn christen. We ontplooien activiteiten in heel Libanon, maar tegenover een partij die zoveel steun uit Iran krijgt (Hezbollah) staan we zwak. De moord op Hariri was de eerste stap om onze maatschappijvisie te dwarsbomen. Hij stond boven de sektarische gemeenschappen en dat was gevaarlijk voor sommigen.

‘Wij richten ons niet tot de soennitische gemeenschap omdat ze soennieten zijn, maar mensen als Ahmad Assir doen dat wel. Deze fundamentalistische soennitische imam stapte in het vacuüm dat achterbleef na de moord op Hariri. Met sektarische taal tegen de sjiieten en Hezbollah spreekt hij de soennieten aan.’

Ook de extremisten aan de andere kant bijten van onze nationale steun af. Wij richten ons niet tot de soennitische gemeenschap omdat ze soennieten zijn, maar mensen als Ahmad Assir doen dat wel. Deze fundamentalistische soennitische imam stapte in het vacuüm dat achterbleef na de moord op Hariri. Met sektarische taal tegen de sjiieten en Hezbollah spreekt hij de soennieten aan. Indirect steunt Hezbollah hem om op die manier Future te verzakken. En zo verdwijnt de gematigde stem in Libanon. Het extremisme wordt gevoed in Syrië en dat schaadt ons.

Zelfs de steun van een groot deel van de christenen hebben jullie niet.

Nasser Hamoud: Het is bijzonder betreurenswaardig dat Michel Aoun van de Free Patriotic Movement, die een groot deel van de christelijke gemeenschap vertegenwoordigt, meedoet aan het spel. Hij praat over soennieten alsof het allemaal extremisten zijn, zoals sommige strijders in Syrië. Hij laat alleen licht schijnen op de bebaarde salafisten. Resultaat: zijn aanhangers haten ons. Ik weet echt niet waarom. Ze zien ons als de bondgenoten van Ahmad Assir, maar het tegendeel is waar. Wij zien die gekke fundamentalist evenzeer als een bedreiging als zij. Meer nog, Assir is een grotere bedreiging voor ons, want de Free Patriotic Movement wordt groter door Assir’s bedreiging, wij kleiner.

Je hebt als inwoner van Saida de snelle opmars en de nog snellere val van Ahmad Assir gezien. Hoe is het zover kunnen komen?

Nasser Hamoud: Doordat Hezbollah religie gebruikt in hun politieke discours kon Ahmad Assir de haat tegen sjiieten aanwakkeren. In zijn moskee praatte hij de hele tijd over Hezbollah. De media gaven hem veel aandacht. Ik denk dat de geheime dienst en Hezbollah een interne vijand wilden creëren, zoals Bashar Assad in Syrië doet. Hezbollah had hem nodig om de interventie in Syrië te verantwoorden als preventieve actie tegen meer Assir’s in Libanon. Ze hebben hem opgeblazen om de confrontatie aan te kunnen gaan, maar dan zag je pas echt dat hij een opgeblazen zeepbel was: hij kon niet eens drie uur stand houden. Het leger had hem omsingeld en Hezbollah bombardeerde zijn moskee vanuit de buitenwijken. Op een paar uur was de klus geklaard. Assir werd buiten de stad geëscorteerd.

Ze moesten hem neutraliseren zonder zijn aanhang te vergroten?

Nasser Hamoud: Inderdaad. Zijn rol was uitgespeeld. Assir werd dus uit de oorlogszone geëscorteerd omdat noch het leger, noch Hezbollah wilden dat hij een martelaar van de soennieten zou worden, maar ze wilden hem evenmin gevangen nemen zodat hij zijn imago van moedige strijder in de gevangenis zou kunnen volhouden. Dus lieten ze hem gewoon verdwijnen. Niet één politicus stelde de vraag waarom niemand hem gevangen had genomen. Achteraf stuurde Assir een boodschap naar zijn aanhangers waarin hij verzekerde verder te zullen vechten. Het beste bewijs van zijn domheid. Het toonde hem als een zielig figuur. Elke intelligente politicus zou zijn strategie herzien na zulke vernederende nederlaag.

‘De strijdende partijen willen net genoeg confrontatie om te kunnen verantwoorden dat ze in Syrië vechten, maar ze willen geen burgeroorlog in Libanon.’ 

Er is dus nog wat rationeel denkvermogen om een burgeroorlog te vermijden.

Nasser Hamoud: De strijdende partijen willen net genoeg confrontatie om te kunnen verantwoorden dat ze in Syrië vechten, maar ze willen geen burgeroorlog in Libanon. Trouwens, burgeroorlog is wanneer twee grote gemeenschappen gewapend zijn. Vandaag bevinden de wapens zich aan één kant en die kant is te sterk. Hezbollah kan heel Libanon overnemen. Future heeft geen enkel belang om de confrontatie aan te gaan. Wat zou nog eens een burgeroorlog opleveren? We hebben een les geleerd: geen enkele gemeenschap kan dit land controleren. Libanon ging door een oorlog om te besluiten dat minderheidsgroepen die zich bedreigd voelen, het land niet kunnen controleren. In de jaren ’70 waren het de maronitische christenen die Libanon wilden controleren, nu zijn het de sjiieten. We kunnen alleen maar hopen dat Hezbollah de les heeft geleerd.

Wat zou jij dan tegen de Libanese sjiieten zeggen, als binnenkort hun beschermingsregime – want zo zien zij het Assad-regime – misschien valt?

Nasser Hamoud: Zij hebben het in hun hoofd gehaald dat ze als minderheid beschermd moeten worden. Het is nu aan het Vrije Syrische Leger om hen garanties voor de toekomst te bieden. In een nieuwe beginselverklaring een paar dagen geleden garanderen ze dat ze niet-sektarisch zijn en dat ze Syrië zullen besturen op basis van gelijkheid. Veel te weinig en veel te laat, maar ze voelden zich ook niet gesteund door Europa en de VS, de leiders van de zogenaamde vrije wereld. Zo zullen ze nooit de kans krijgen om hun beginselverklaring in de praktijk om te zetten. Ooit zal het Vrije Syrische Leger de extremistische elementen binnen en buiten hun organisatie moeten uitschakelen, of er een politieke deal mee sluiten. Ik heb wel de indruk dat de geldstroom naar het Nusra Front gestopt is. Maar net zoals in Egypte en Tunesië zal ook de Syrische transitie heel moeilijk zijn.

‘De garanties van het Vrije Syrische Leger zijn veel te weinig en veel te laat, maar ze voelden zich ook niet gesteund door Europa en de VS, de leiders van de zogenaamde vrije wereld. Zo zullen ze nooit de kans krijgen om hun beginselverklaring in de praktijk om te zetten.’

Moeten de garanties ook niet van de Libanezen komen? Hezbollah vindt steun omdat de sjiieten voelen dat zij een gewapende partij nodig hebben om het land te controleren. Wat is jullie alternatief voor dat gewapende controleregime?

Nasser Hamoud: Libanon eerst. Onze partij wil Libanon op elk vlak afscheiden van de regio, en zeker van de Syrische invloed. In de turbulente jaren ’60, met de problemen in Egypte en Syrië, ging het goed in Libanon omdat we ons afscheidden en het groot geld van Egypte en Syrië naar Libanon kwam. Als we ons ook nu volledig van Syrië hadden kunnen afscheiden, dan had Libanon in deze nieuwe turbulente periode zelfs economisch kunnen profiteren: alle toerisme bestemd voor Syrië had naar Libanon kunnen komen. Maar nu zijn er ook in Libanon amper toeristen, omdat sommige partijen ervoor kozen om mee in het conflict te stappen. Hezbollah speelt nu het leger van Iran in Libanon en Syrië.

In de jaren ’60 was er nog geen sprake van Hezbollah, er was nog geen Islamitische Republiek Iran en geen politiek sjiisme. Nu zouden de Libanese sjiieten zich achtergelaten en afgescheiden voelen van hun beschermheren Syrië en Iran. Sommigen voelen zich meer verbonden met Iran dan met Libanon.

Nasser Hamoud: Denk je echt dat wij, een tolerante en pluralistische partij, zouden toelaten dat de Libanese minderheden worden vervolgd? Ik weet dat de scheiding nu een haast onmogelijke opdracht lijkt en dat Libanon al tientallen jaren in het oog van de regionale storm zit. Maar dat willen we net veranderen. Waarom kunnen we niet scheiden? Libanon heeft alles wat nodig is om een onafhankelijke economie te bouwen: diensten, toerisme, al het geld van Libanezen in het buitenland.

‘Onze partij wil Libanon afscheiden van de regio, en zeker van de Syrische invloed. Libanon eerst. Dat zal zeker angst creeëren bij de sjiieten, maar denk je echt dat wij, een tolerante en pluralistische partij, zouden toelaten dat de Libanese minderheden worden vervolgd? We hopen dat de Syrische revolutie een nieuwe periode inluidt, namelijk die van de Libanese onafhankelijkheid én respect voor minderheden.’

Je vaart tegen een sterke stroming in. Hezbollah weet dat Future een groot voordeel zou halen uit de val van het Syrische regime. Het is logisch dat ze zich bedreigd voelen en zich verdedigen. Of je het nu leuk vindt of niet: de toekomst van Libanon is verbonden met Syrië.

Nasser Hamoud: Syrië heeft Libanon inderdaad nooit als een apart land gezien. Sinds Hafez Assad in de jaren ’70 waren er niet eens ambassadeurs. Hun leger of hun ministerie van binnenlandse zaken controleerde Libanon toch. Ze zagen Libanon eerder als een frontlijn tot aan de zee. We hopen dat de Syrische revolutie een nieuwe periode inluidt, namelijk die van de Libanese onafhankelijkheid én respect voor minderheden. Het Vrije Syrische Leger heeft zich daartoe al geëngageerd in hun beginselverklaring en ze hebben dat herhaald op verschillende conferenties van onze coalitie.

De afscheiding van Libanon zal angsten opwekken. Het belangrijkste instrument voor een afscheiding lijkt onderwijs.

Nasser Hamoud: Natuurlijk, dat we het daar nu pas over hebben! Via neutraal onderwijs moeten we één nationale Libanese identiteit bouwen. Als je vandaag drie kilometer naar het zuiden rijdt en je vraagt er aan sjiitische studenten aan privéscholen wat Libanon voor hen betekent, dan krijg je een totaal verschillend antwoord dan bijvoorbeeld de christenen van Jounieh. Iedereen heeft zijn eigen Libanon en voelt zich verbonden met buitenlandse gemeenschappen. Dat moet veranderen. Kijk naar de VS, een gigantisch land, en toch hebben ze van Wyoming tot Florida of Boston hetzelfde onderwijssysteem. De federale regering wist goed dat ze één onderwijs moesten bouwen om zulk een divers land te verenigen. In Brooklyn houdt een Amerikaan van Italiaanse afkomst misschien vast aan zijn cultuur, maar eenmaal hij het huis verlaat, is hij een Amerikaan. Waarom kunnen we zo niet leven in Libanon?

Welke partij zou Hezbollah in dat fundamenteel andere maatschappijmodel moeten worden?

Nasser Hamoud: Een Libanese politieke partij die op gelijke voet met andere Libanese partijen over de toekomst van het land onderhandelt, die haar belangen via de democratie en zonder wapens nastreeft. Waarom kunnen ze niet zonder Bashar Assad voortbestaan? Maar het is misschien al te laat: door hun lot op zovele manieren aan dat van Assad te verbinden, maken ze dat toekomstscenario zelf onmogelijk. Hun enige alternatief dat dan overblijft is heel het land gewapenderhand over te nemen en een gewapende controle te vestigen. Militair zouden ze dat kunnen, maar het zou de grootste vergissing van hun bestaan zijn.

Hezbollah zegt te willen deelnemen aan een nationale dialoog.

Nasser Hamoud: Nadat ze hun tanden hebben gezet in elk deel van de overheid, het toerisme hebben gekelderd en de economie verlamd? Natuurlijk zijn hun wapens geen Libanees, maar een regionaal vraagstuk. Iran wil aan de wapens vasthouden om zijn positie tegenover de Arabische staten en de VS te versterken. Maar zolang ze wapens dragen, kan Hezbollah niet beweren een Libanese partij te zijn die op gelijke voet deelneemt aan het democratische proces. Hezbollah is een partij die Libanon niet verenigt, maar verdeelt. Vooral sinds 2005, toen Syrië en Iran een deel van de controle over Libanon verloren na de terugtrekking van het Syrische leger uit Libanon, is Hezbollah’s agenda Iraans. Hezbollah zal het beleid van Iran in de regio doorvoeren, ook al schaadt het Libanon. De verdediging van het Assad-regime is daar slechts één voorbeeld van.

‘Zolang Hezbollah wapens draagt, kunnen ze geen Libanese partij worden die op gelijke voet deelneemt aan het democratische proces. Door hun lot op zovele manieren aan dat van Assad te verbinden, maken ze dat toekomstscenario zelf onmogelijk. Hun enige alternatief is dan heel het land gewapenderhand overnemen. Een totale ramp.’

Hoe zie je de toekomst van Syrië en Bashar Assad?

Nasser Hamoud: Misschien wordt Assad de leider van een lokale militie, maar de controle over Syrië en Libanon, en de regionale invloed in het Midden-Oosten zal hij verliezen. Hij ziet niet wat er gebeurt. Toen Mohammed Morsi een massademonstratie in Caïro liet neerslaan, had Bashar Assad de moed om Morsi op te roepen op te stappen en bloedvergieten te vermijden. Op welke planeet leeft die man? De val van Bashar zal lang duren, maar als president van heel Syrië is hij niet meer aanvaardbaar voor de Syriërs, noch voor het Westen.

Wat is je belangrijkste boodschap aan het Westen?

Nasser Hamoud: Future is heel teleurgesteld in het Westen. Als jullie sneller de seculieren in Syrië hadden gesteund, dan was er nooit extremisme geweest. Wij beginnen haast te denken dat het dat is dat het Westen wilt: de Arabische wereld afbreken, verdelen, zodat Israël kan rusten. Irak is geen regionale macht meer, Syrië heeft minstens 15 jaar nodig om te herstellen, Egypt is van het internationale toneel verdwenen. Alleen Iran blijft nog over. Toch logisch dat zij vechten voor hun invloed? Ik wil het niet geloven, maar het lijkt wel zo.

Pieter Stockmans

Deze artikels zijn de puzzelstukken van een groter onderzoek naar de rol van Hezbollah in de Syrische burgeroorlog, of naar hoe de slapende Libanese burgeroorlog ontwaakt in Syrië. Ze zijn geschreven in een persoonlijke stijl en beschrijven mijn zoektocht. Het zullen soms ook uitgeschreven interviews met politici en deskundigen zijn. De berichten vormen een achtergrond bij de reportage die ik in oktober in MO* Magazine zal publiceren en waarin ik alle puzzelstukken van dit onvoldoende bekend, maar belangrijk land zal samenleggen.

Andere berichten op dit blog: “Tussen vrijheid en geluk”.
Volg ons op Twitter: @VRIJHEIDenGELUK https://twitter.com/VRIJHEIDenGELUK