‘Machteloos toekijken hoe Egyptenaren het land vernielen’

Lees hier deel 1 van dit interview.

Ik hoor geen geestdrift meer in hun stemmen. Deze activisten van het “neutrale” kamp, waar de rede nog heerst tussen de waanzin van de extremistische krachten die elkaar wederzijds versterken, zijn moe. De waarheid ligt verborgen achter een ondoordringbaar bos, maar bij deze activisten, niet besmet door haat en polarisatie, zal je er wel het dichtst bij komen.

‘Het is gevaarlijk daarbuiten’, zegt Samar Saadany, die me probeert te waarschuwen niet naar buiten te gaan. ‘De gewapende bendes op straat zijn niet zomaar gewone mensen die je tot bedaren kan brengen als ze agressief worden. Ze kregen bevelen van de politie. Ze werden uitgestuurd over het hele land en getraind om te intimideren, te doden, en aan te randen. Dat zie je aan de seksuele aanrandingen van vrouwen tijdens demonstraties. Sommige van die aanrandingen volgen een weerkerend patroon. Onze bewegingen tegen seksuele aanranding konden geen enkele van die getrainde en gewapende criminelen vasthouden. Dan heb je ook nog de bendes van de Nationale Democratische Partij van Hosni Moebarak die vroeger werden uitgestuurd om kiezers te intimideren tijdens verkiezingen. Misschien zijn zij ook weer actief.’

Volk aan het roer, of machteloos?

Onder Moebarak was er een nauwe samenwerking tussen Moebarak en de minister van Binnenlandse Zaken Adly. Maar wie controleert vandaag de politie?

Tariq Ismail: Hopelijk kunnen we ooit de straat opgaan om een integrale hervorming van het ministerie van Binnenlandse Zaken te eisen. Die achterlijke Morsi bleef werken met ambtenaren van het Moebarak-regime. Dat was dom: vandaag overziet de minister van Binnenlandse Zaken, die werd aangeduid door Morsi, een onderdrukking van Moslimbroeders. Morsi’s kapitale fout was om te proberen het oude regime in de pas van de Moslimbroeders te laten lopen, in plaats van het te hervormen in het belang van Egypte, met de nieuwe mensen die samen met de Moslimbroeders in januari 2011 op het Tahrirplein stonden. Maar wie de orders geeft aan de gewapende bendes die met de politie samenwerken, dat weet ik niet.

Niet weten wie aan de touwtjes trekt, doet denken aan de tijden van het oude regime.

Samar Saadany: Voor het eerst voel ik weer dat gevoel van onderworpenheid aan een moordmachine, zonder dat wij daar ook maar iets aan kunnen veranderen. Dat was sinds de revolutie omgeslagen in een gevoel dat we ons land in eigen handen hadden genomen. Maar ik ben het even kwijt.

Het lijkt alsof iets je energie heeft weg gezogen.

Samar Saadany: Ik zag 250 lijken in de moskee die als mortuarium werd gebruikt. Tot vandaag wist ik niet hoe de dood ruikt, maar ik moest zien welke tragedie ons land was overkomen. Ik dacht dat ze de pleinen gewoon zouden ontruimen, zonder onnodig en dodelijk geweld. Nu weet ik dat het niet enkel ging om de ontruiming van die pleinen, maar om het voorbeeld dat ze ermee wilden stellen: dit is het lot van iedereen die nog aan grootschalig politiek protest denkt.

Zo was de situatie onder Moebarak: slechts kleine groepen mensen die het aandurfden om de straat op te trekken met politiek protest. Is de tijd van het massaprotest voorbij?

Samar Saadany: Weet je, massaprotesten en politiek bewuste mensen die de media volgen, hoe bevooroordeeld die ook zijn, dat zijn totaal nieuwe fenomenen sinds de revolutie. Het leger wil nu opnieuw naar de situatie van voor de revolutie. Met kleine groepen makkelijk te intimideren demonstranten en een bevolking die zich enkel bekommert om het dagelijkse leven en zich niet inmengt met politiek. Vele mensen verliezen nu al hun interesse in politiek en dat is een grote overwinning van het oude regime.

Tariq Ismaiel: Het is alsof ik wakker word in een ander land. Ik voel me verloren omdat ik maar niet kan definiëren wat er onder onze ogen met ons land gebeurt. Wat zeker is, is dat de terugkeer naar de tijden van voor de revolutie van 25 januari 2011 is ingezet. Ze zijn er meesterlijk in geslaagd Egyptenaren te verdelen voor hun eigen belangen. Van beide kanten voel ik haat en geweld en lees ik woorden als: “Zij verdienen het niet om in ons midden te leven”. Dat beangstigt me, dat logica en redelijkheid ons niet meer kunnen redden en dat we de grens van de waanzin overschreden hebben. Het ergste is dat ik me machteloos voel, dat ik er niks aan kan veranderen.

Slaap van de rede

De stoelendans is al begonnen: Mohamed Baradei, vicepresident en vertegenwoordiger van het Nationaal Reddingsfront dat achter de demonstraties van 30 juni zat, stapte op. Moebarak-getrouwen en ambtenaren van het leger werden aangesteld als nieuwe gouverneurs in de provincies.

Tariq Ismaiel: Ze noemen Baradei nu een verrader. Gepensioneerde generaals begonnen in de media een extreem agressieve haatcampagne tegen Baradei. Gedurende 24 uur verspreidden de media overal dat Baradei zich had aangesloten bij de Moslimbroeders. Ze zijn gek, ik weet niet hoe ze dat doen. De geheime dienst geeft waarschijnlijk richtlijnen aan de media. Ze kunnen via de media de veiligheid van eender wie in gevaar brengen, dus is Baradei onmiddellijk naar het buitenland vertrokken. Een paar dagen geleden was hij nog vicepresident, vandaag is hij in Wenen. Hij achtte het zinloos zich te verdedigen in deze context.’

Hoe zie je na deze donkere dagen de toekomst van bewegingen als The Third Square en April 6 Youth Movement tegemoet?

Tariq Ismaiel: We worden nu al samen met de Moslimbroeders gedemoniseerd en afgeschilderd als collaborators. Als ze de publieke opinie ervan kunnen overtuigen dat de Moslimbroeders verantwoordelijk zijn voor al het geweld, en dat een prominente tegenstander van de Moslimbroeders plots lid is geworden van de Moslimbroeders, dan kunnen ze alles doen wat ze willen. Eergisteren praatte ik met Ahmed Maher, de woordvoerder van April 6 Youth Movement. Op bevel van het leger mocht hij niet op de televisie komen. Zelfs het interview met Aboul Fottoh, een gematigd islamistisch politicus en tegenstander van de Moslimbroeders, werd afgelast.

Zelfs critici van de Moslimbroeders worden geweerd?

Tariq Ismaiel: Ja, als ze ook kritisch zijn voor het leger. De geheime dienst wil vermijden dat andere opinies het publiek bereiken. Ze willen het discours controleren. Vergis je niet, het leger wil de Moslimbroeders niet echt uitschakelen: dat is immers onmogelijk, en zelfs het leger kan de aanwezigheid van hun 5 miljoen leden niet ontkennen. Het doel is een krachtig vijandsbeeld in de hoofden en harten van de Egyptenaren te planten om de terugkeer van de politiestaat te maskeren.

Beelden van grootschalige bloedbaden en massagraven zijn nieuw voor Egypte. Waarom heeft het geen ogen geopend en meer mensen doen inzien dat generaal Sisi hun stem heeft gestolen?

Samar Saadany: Net daarom toonden de Egyptische media deze beelden niet. Enkel op Al Jazeera en Facebook kon je ze zien. De meerderheid van de Egyptische bevolking is er nooit mee geconfronteerd. Het maakt deel uit van de strijd om het bewustzijn van de Egyptenaren.

Tariq Ismaiel: Moebarak verloor macht omdat hij demonstranten liet doodschieten, Tantawi na hem hetzelfde. Morsi verloor de strijd in november 2012, toen de politie demonstranten aan het presidentieel paleis doodschoot. En ook Sisi zal macht verliezen, omdat hij dodelijk geweld gebruikte. Toch is het vandaag anders. Voor het eerst speelt het leger de terrorisme-kaart zo openlijk uit. Dat is heel slim gespeeld.

“De Hoge Raad van het Leger onder Tantawi onderdrukte ons, maar het leger beschermt ons tegen terrorisme”, hoor je nu. Maar eigenlijk is het hetzelfde.

Tariq Ismaiel: In de afgelopen twee jaar is gebleken dat meningen snel kunnen veranderen, maar deze keer hebben we wel een grens overschreden. Het gemak waarmee gewone mensen gruwelijke misdaden goedpraten, het gemak waarmee de stigmatisering van gewone Egyptenaren als terroristen van hen een doelwit maakt en het normaal wordt om hen te doden zonder enige vorm van proces, die menselijkheid verliezen we. Mensen uit beide kampen veroordelen gruwel op bijzonder selectieve wijze. Alleen de gruwel door het andere kamp is een schande.

Duisternis trekt van Syrië tot Egypte

Is hier hetzelfde proces bezig als in Syrië: extremisten die de gematigde stem naar de zijlijn duwen, de gewelddadige krachten die het strijdtoneel overnemen en het vreedzaam protest verdringen? April 6 Youth Movement had opgeroepen tot een massale mobilisatie op vrijdag 16 augustus, maar ik zag ze nergens.

Tariq Ismaiel: Ze trokken de oproep in. The Third Square en April 6 beslisten donderdagavond al niet te mobiliseren. Het is onverantwoord om in een explosief, gewapend en bezet Cairo vreedzaam te willen demonstreren. Ten eerste, we hebben geen enkele garantie over wat we van de Moslimbroeders kunnen verwachten. De straat opgaan met mensen die nog altijd het portret van Morsi hoog houden en zijn terugkeer eisen, daar pas ik voor. We zouden ons nooit kunnen onderscheiden van de Moslimbroeders. Ten tweede, we kunnen niet met hen op straat gezien worden in deze maatschappelijke context van een klopjacht op Moslimbroeders. De media zouden die kans aangrijpen om onze reputatie voorgoed te verbranden. Wij kunnen worden beschuldigd van “hulp aan terroristen”.

De twee kampen zien jullie als bondgenoten van het vijandige kamp.

Tariq Ismaiel: Ja, de aanhangers van generaal Sisi zien ons als bondgenoten van de Moslimbroeders, de aanhangers van de Moslimbroeders zien ons als aanhangers van het leger. Beide kampen zouden ons kunnen aanvallen. Maar er is onenigheid binnen onze beweging. Sommigen zeggen dat we in deze historische tijden niet kunnen zwijgen. Dat we de straat op moeten, ook al worden we aangevallen. Maar ik denk dat we moeten wachten we tot de storm gaat liggen.

De Moslimbroeders hebben opgeroepen tot een week lang protestmarsen.

Tariq Ismaiel: En dat is hun zoveelste strategische blunder. Door elke dag de straten op te eisen sluiten ze andere kritische stemmen, die hun zouden kunnen versterken, uit. Dat geeft de media dan weer de gedroomde kans om te tonen dat al het protest tegen het leger van de Moslimbroeders afkomstig is. Zo lijkt het dat er slechts twee kampen bestaan. De Moslimbroeders zijn gewoon niet in staat naar anderen te luisteren.

Na het bloedbad van 14 en 16 augustus is The Third Square dus verzwakt?

Tariq Ismaiel: We zijn heel zwak. Mensen verlaten ons kamp. Tijdens de persconferentie van de overheid voor internationale media voerden ze Mustafa Higazy op als nieuwe ster aan de horizon. Hij schreef onophoudelijk over humanisme en vrede, maar gisteren werd hij aangeduid als adviseur van de president en klonk hij net als die andere politici die de bevolking leugens willen inlepelen. Hij plaatste alle verantwoordelijkheid voor de gebeurtenissen bij de Moslimbroeders en verdedigde het geweld dat hij ooit had veroordeeld. Dat is beangstigend. Welke krachten zijn hier aan het werk? Ze halen charismatische figuren over naar wat ik de donkere kant noem, om de steun van de bevolking te garanderen.

Kapot, gehandicapt, gemuilkorfd, ontmenselijkt

Het land staat in rep en roer, en de stem van de derde weg is een roep in de woestijn. Hoe voel je je daarbij?

Tariq Ismaiel: Kapot, gehandicapt, gemuilkorfd, machteloos, ontmenselijkt. Ik heb vrienden die vermoord zijn door de politie en we zijn niet eens in staat om hun rechten op te eisen. Als ik terugdenk aan de euforie van de revolutie van 25 januari 2011 en ik zie vandaag de vernieling van 14 en 16 augustus 2013… Tijdens de Moebarak-dictatuur vierde agressiviteit tussen mensen onderling hoogtij, maar tijdens de revolutie stroomden Egyptenaren van alle achtergronden samen op pleinen en in wijken en leerden ze elkaars dromen kennen. In een collectieve explosie van geluk herwonnen we onze menselijkheid. Die zijn we sinds 14 augustus gedeeltelijk weer kwijt en elke dag verliezen we er een beetje meer van. Van zodra mensen de media en de macht weer blindelings beginnen te vertrouwen, verliezen we onze menselijkheid.

Hoe gebeurde dat trouwens? Niemand vertrouwde de media en de machthebbers nog na de revolutie. En nu lopen mensen weer blind in de val van openlijke leugens. Miljoenen Egyptenaren vroegen de wereld om de misdaden van het Moebarak-regime te veroordelen. Vandaag zijn velen onder hen boos op buitenlandse journalisten en op Egyptenaren die dezelfde misdaden van hetzelfde leger en dezelfde politie veroordelen. Waarom gaan deze Egyptenaren zo makkelijk mee in wat dictators hen inlepelen?

Tariq Ismaiel: Dat heeft de maken met economie en existentiële angsten. De overheid onder Morsi kon geen antwoorden bieden op de fundamentele vragen van de bevolking over de toekomst: hoe zal ik de volgende jaren overleven? De economische situatie van miljoenen Egyptenaren is rampzalig. Dat was de belangrijkste reden waarom mensen beslisten om het aftreden van Morsi te eisen. Het was de zoveelste strategische blunder van de Moslimbroeders om vast te houden aan het presidentschap. Morsi had uit eigen beweging moeten aftreden om het plan van het leger te dwarsbomen. Van zodra het leger weer het land moet beginnen te besturen, zullen mensen in opstand komen omdat economische problemen blijven bestaan en het leger zich tegen die mensen zal keren die vandaag het leger steunen. De bom van de verwaarlozing, corruptie en armoede zal ooit eens ontploffen. Alleen als het hun persoonlijk treft, zullen mensen wakker worden. Wij hopen tegen dan een waardig alternatief te zijn voor de dodelijke polarisatie.’

De toekomst

Wanneer zal Egypte een leiderschap hebben dat de noden van de bevolking ernstig neemt?

Tariq Ismaiel: Als de menselijkheid overwint, niet een bepaalde partij. We zijn verwikkeld in een jarenlange strijd voor democratie. De oude leiders zijn niet de hoop van Egypte. Wij hebben een grote overwinning geboekt tegen Moebarak en zij kunnen niet eens een politieke deal sluiten. Ze hebben geen enkele voeling met de echte mensen van de revolutie, en de jongeren. Maar tegelijkertijd zijn de nieuwe krachten nog heel fragiel. We hebben geen Mandela die een verdeeld Egypte kan verenigen.

Abderrahman: Het lijkt onwaarschijnlijk dat iemand van de huidige politieke generatie opstaat en de zaken in de goede richting stuurt. Er moet een hele generatie vervangen worden. De ouderen, onherroepelijk besmet door de corruptie van het verleden, zullen dan dood zijn. Wij hebben een nieuwe geest die op de toekomst is gericht. Zij deden weinig tot niks tegen de chaos van ons land en hadden daar nochtans meer dan 30 jaar de tijd voor. Wij beschikken over de capaciteit om te dromen over de verandering die wij in gang hebben gezet, niet zij. Of het resultaat van onze revolutie nu onmiddellijk bereikt kon worden of niet: we zijn niet teleurgesteld. We weten goed dat er sterke contrarevolutionaire krachten actief zijn.

Zijn jullie die jongeren die politieke verantwoordelijkheid willen opnemen?

Abderrahman: Ik vind van wel. Nieuwe, verlichte, jonge mensen moeten binnen de overheidsinstituten gaan werken, jonge mensen die als activisten dicht bij het volk staan en vandaag een voeling ontwikkelen met de bevolking en hun problemen.

Menna el-Masry: De miljoenen Egyptenaren onder de armoedegrens, zij moeten de macht in hun handen voelen. Het systeem en de staat moeten hen vertegenwoordigen. Ik vind niet dat de activisten in de macht moeten staan, maar wel de macht onder druk moeten zetten. Gedecentraliseerde macht zal dat makkelijker maken. We werken op verschillende plaatsen al aan bottom-up drukkingsgroepen. Ik ben niet geïnteresseerd in het soort macht van politici als Aboul Fottoh, Baradei, Morsi, of eender wie. De revolutie gaat tot de bodem van de gemeenschap.

De polarisatie verdeelt nochtans ook de gemeenschapsactivisten. Dooft hun licht binnenkort ook?

Menna el-Masry: Overal vind je wel activisten die een soort van bewustzijn hebben bereikt en die anderen optillen. Niets of niemand kan die beweging nog stoppen. Dat is voor mij nu al de grootste verwezenlijking van de revolutie.

Abderrahman: Op 25 januari 2011 dachten we dat onze revolutie een tsunami was, maar vandaag weten we dat dat niet zo was. We zijn daar wijzer en sterker door geworden. De golf is nog jong en heeft nog geen vernietigende kracht. De kracht van de verandering zelf, het moment dat de verandering invloed begint te hebben op beleidsniveau, komt niet met een oogwenk. Wij willen een licht schijnen op mensen die onafhankelijk denken, tot die lichten op een dag gaan samensmelten en heel de samenleving verlichten. Dan zullen we het soort verandering zien dat de revolutie beoogde.

In dit dossier ‘Machtsgreep van de contrarevolutie’:

1. Gokken met de toekomst van Egypte
2. De duisternis valt over Caïro
3. De getuigen van het bloedbad bij Rabaa: Samar Saadany
4. De getuigen van het bloedbad bij Rabaa: Usama, dienaar van de Iman moskee
5. ‘Wie gaf Sisi het recht mijn stem te stelen?’ The Third Square over de machtsgreep van de contrarevolutie 
6. ‘Machteloos toekijken hoe Egyptenaren het land vernielen’ The Third Square over de machtsgreep van de contrarevolutie
7. Egypte onder de duim van generaal Sisi 
8. De getuigen van het bloedbad bij Rabaa: Diaa Galal 
   (publicatie volgende week)