Over vaders, dochters en moslimbroeders in Caïro

‘Beweeg anderen ertoe van jou te houden door goed te zijn voor hen’: daarom is hij lid van het moslimbroederschap. De politieke strijd tussen islamisten en seculieren dringt door tot in de privélevens van gezinnen. Een strijd tussen diepe dromen van vrijheid en geluk. Egyptenaren begrijpen elkaars Egypte niet. 

Amal, de vrije dochter

In de betoging aan het presidentieel paleis ontmoeten we Amal, een meisje van 22. Haar vriendin neemt haar foto terwijl ze voor anti-Morsi graffiti staat. Haar vader staat op dat moment  aan de andere kant van de fysieke en mentale muur.

‘Mijn vader steunt de moslimbroeders, ik haat hen’, zegt Amal. ‘Ik heb er al heel mijn leven last van. Hij stuurde me naar een religieuze school op mijn achtste. Daar dwongen ze me toen al een hoofddoek te dragen. Ze joegen me schrik aan. “Als je geen hoofddoek draagt, zal God je straffen”, dat zeiden ze tegen achtjarige meisjes. Geen enkel meisje had daar erg in, maar ik wel. Ik stelde lastige vragen en werkte de leraars tegen. Daardoor schreven ze slechte rapporten over mij. Ze gebruikten een techniek om ons in pas te doen lopen: ze nodigden de ouders van andere kinderen uit op het oudercontact, om hen te zeggen dat ik slecht ben en dat hun kinderen niet met mij mochten omgaan. Ik voelde me helemaal alleen daar.’

De mentale muur tussen vader en dochter lijkt hoog. De familie is verbonden met de religieuze beweging. ‘Mijn tante en haar man zijn leden van de moslimbroeders. Thuis praten we niet over politiek. Het is een onderwerp dat we uit de weg gaan. Ik vermijd zoveel mogelijk contact met hem. Hij volgt me als detective, niet als vader. Hij weet niet dat ik hier ben. Ik kom net van de gym en ben dan direct naar het presidentieel paleis gekomen om te betogen. Hij zit waarschijnlijk nu in de betoging van de moslimbroeders.’

Amal had al van jonge leeftijd een sterke eigen wil. ‘Dat heb ik van mijn grootvader’, denkt ze. Ze wil graag zanglessen volgen, maar dat zullen haar ouders nooit toelaten. Dat lijkt haar niet te stoppen. ‘Ik ga het toch doen. Ik ga zanglessen nemen zonder dat mijn ouders het ooit kunnen te weten komen. Elke avond luister ik muziek op mijn laptop op kamer. Voor die laptop heb ik lang gespaard door zelf te werken. Ik vind trouwens dat een vrouw niet thuis hoeft te zitten, maar haar eigen dromen en talenten moet volgen. Toch is het niet makkelijk om als jong meisje een job te doen om wat te sparen. Sociaal is het niet aanvaard en mijn ouders willen niet dat er over mij gepraat wordt.’

Ze luistert naar de grote Egyptische artiesten, zoals Oum Khoultoum, maar ook naar moderne muziek. ‘Ik verander van muziek naargelang mijn gemoed.’ De steun van haar ouders moeten missen lijkt erg moeilijk voor Amal, maar gelukkig heeft ze haar zus. ‘Zij is helemaal zoals ik, en we moedigen elkaar aan om vrij te zijn en vrij te denken.’

Lees hier een getuigenis van Amal.

Magdy, de vrije vader

‘Ahmad, ga de grondwet eens halen’, roept Magdy tegen zijn hulpje in zijn kledingwinkel in volkswijk Imbaba in het noordwesten van Caïro. Hij heeft een gedrukt exemplaar. We ontmoetten Magdy, zijn vrouw en dochter Mena (14) tijdens een demonstratie tegen president Morsi. Een familie uitstap, zoals ze ook samen naar het Tahrirplein gingen in de dagen van de revolutie. We bezoeken Magdy in zijn winkel. Hij kon zelf geen grondwetsartikel aanstippen dat hem stoort. ‘Mijn vrouw en dochter Menna zijn de grote politiekers in huis’, zegt hij. ‘Menna las de grondwet en maakte er zelfs aantekeningen bij.’

‘Ik wil mijn dochter opvoeden tot een vrije en bewuste vrouw. Keuzevrijheid, dat is het belangrijkst. Ze moeten altijd haar eigen weg kunnen volgen. Magdy laat doorschemeren dat hij wel heel trots zou zijn moest ze oudheidkunde gaan studeren. Hij investeert een groot deel van zijn inkomen uit zijn winkel in het onderwijs van zijn kinderen. ‘Ik stuur ze allemaal naar privéscholen – het staatsonderwijs vertrouw ik  zoals vele Egyptenaren niet – en dat is duur’, zegt hij fluisterend. Hij wil niet dat klanten in zijn winkel horen dat hij genoeg geld heeft voor privéonderwijs.

Mena is zijn oogappel. Hij blinkt van de trots, trots dat ze aantekeningen maakt bij de grondwet, dat ze mee gaat betogen tegen Moebarak op Tahrir en tegen Morsi aan het paleis, dat ze de waarde en geschiedenis van Egypte begrijpt, dat ze zoals hem de leegte van de woestijn en de zee waardeert. ‘Ik ontsnap regelmatig van de drukte en chaos van Imbaba, en ga mijn geest leegmaken in de fysieke leegte van woestijn en zee’, zegt Magdy.

Hij heeft er de middelen voor. Zaken gaan voorlopig nog goed. ‘Zoveel mensen hier dromen van niks anders dan slapen, werken en eten. To be or not to be, meer is er voor hen niet aan het leven. Ik wil dat mijn dochter bewust denkt en leeft, hoger klimt en haar potentieel waarmaakt. Ik vrees dat dat in een land gecontroleerd door de moslimbroeders moeilijker zal zijn. Zal ze nog wel vrij kunnen denken en kiezen? Zal de sociale controle en het gesloten denken in onze wijken niet groeien? Ik zie nu al het Egypte verdwijnen waarin ik mijn dochter wil laten opgroeien.’

We vertellen Magdy over Amal, of hoe een jong meisje zelfs binnen een religieus conservatieve familie vrij kan zijn. ‘Ja, maar zij moet haar dromen waarschijnlijk in het geheim waarmaken’, antwoordt Magdy. Dat is niet het Egypte dat ik wil. Ik wil een Egypte waarin iedereen vrij en openlijk zijn ambities kan nastreven.’ Amal’s familie in het klein mag volgens Magdy geen voorbeeld voor Egypte in het groot worden.  

Mohamed en moslimbroeder Gaber, de vrije denkers

De politieke strijd tussen islamisten en seculieren dringt door tot in de privélevens van gezinnen. Mohamed El Sayed, student aan faculteit van Sharia en Recht van  Al-Azhar Universiteit in Caïro, kent als geen ander de wederzijdse angsten. Hij bevordert het vrije denken in dialooggroepen tussen islamisten onderling (moslimbroeders en salafisten) en weet zo hoe zij denken.

‘Seculiere Egyptenaren vrezen dat hun land zal veranderen nu de islamisten meer dan 70% van de zetels in het parlement hebben. Maar de islamisten vrezen ook de seculieren’, zegt Mohamed. ‘Ze voelen zich aangevallen in hun droom van de islam. Islam wordt niet enkel in de moskee beleefd, het is een alomvattende levenswijze. Islamisten geloven diep in de kracht van de islam om de samenleving beter te maken in alle aspecten, in onderwijs, economie, gezondheidszorg enzovoort. Seculieren zijn het niet alleen oneens met de islamisten – en dat is hun goed recht – meer nog, ze begrijpen de droom niet, ze begrijpen de islamisten niet. Hoe groter de angst, hoe meer de leiders van beide kampen het vuur aanwakkeren en hoe groter de kans dat bloed zal vloeien.’ En hoe groter de kans op familiedrama’s zoals dat van Amal.

Toch spreekt moslimbroeder Gaber Mohamed over verdraagzaamheid: ‘Ik wil dat de islam onze samenleving ordent. Islam regelt ook de relaties tussen mensen, niet zoals in het Westen enkel de relatie met God. Maar onze levensfilosofie is dat je anderen moet respecteren en helpen, om zelf te worden gerespecteerd. Beweeg anderen ertoe van jou te houden door goed te zijn voor hen.’

‘Wij leren jongeren niet een van de kampen te kiezen, niet blindelings een leider te volgen, maar hun eigen redenering op te bouwen en een bewuste keuze te maken’, zegt Mohamed. ‘Menselijke leiders moet je altijd in vraag stellen, want die zijn niet onfeilbaar. Enkel God is onfeilbaar, en via redenering moeten we tot de waarheid en tot elkaar komen. Mij kan het niet schelen of iemand ja of neen stemt voor de grondwet, wat ik wil weten is de redenering erachter. Zo kunnen we elkaar beter leren begrijpen.’ Doordat collectief geluk is omgeslagen in angst voor de anderen en de polarisatie piekt vlak voor het referendum over de grondwet, moest Mohamed de dialooggroepen stopzetten. ‘Wat Egypte nodig heeft, is een nationale dialoog op het niveau van het volk, tussen Egyptenaren over elkaars dromen van vrijheid en geluk. Niet tussen politici die alleen handel drijven met die dromen’.

Dit artikel is onderdeel van het project “Tussen vrijheid en geluk”.
Dit project komt tot stand met de steun van het Fonds Pascal Decroos. Info: www.fondspascaldecroos.be