A Vélo pour Combattre le Viol

Vrijdag 2 september :

Rond de middag komen Sandra (Belgische uit Linter) en Jean-Philippe (Canadees, uit Quebecq) aan op de luchthaven. Voor Sandra is de reis goed verlopen, de bagage van JP is jammer genoeg kwijt geraakt tussen NY en Londen. Een eerste test voor zijn flexibiliteit die hij wonderwel doorstaat ! Na zich geïnstalleerd te hebben ten huize Kahoze, genieten we die eerste avond van een heerlijke Congolese maaltijd ‘Chez Joliety’, uiteraard in het gezelschap van César en Maguy (de andere Congolese deelnemers) én Maman Bernadette van REFED en Lipopo van ONG Kanyundu.

Zaterdag 3 september :

Op de fiets naar La Brioche voor een hartelijk ontbijt en direct erna koers naar la Halle de l’Etoile voor de voorbereidingen van de officiële lancering van de campagne. Zie ook

Na de lancering doen we de laatste inkopen voor de reis naar het binnenland. Voor JP betekent dit : nieuwe, tweedehandskleren kopen op de markt Mzee Kabila.

Zondag 4 september :

We vernemen dat JP’s bagage gelocaliseerd is : deze bevindt zich ondertussen in Brussel. Na heel wat rondgetelefoneer naar SN Brussels in Kinshasa en Brussel krijgen we de informatie dat de bagage waarschijnlijk vanavond in Kin kan toekomen. Hoopvol trekken we de namiddag per fiets naar Cote Ouest, waar we aan de rand van het Lac Thsombe een uitwisseling/vorming hebben rond de legale aspecten van sexueel geweld op vrouwen. Met dank aan Maître Léon van de MONUSCO !

Ik blijf ondertussen in contact met SN Brussels in Kin (mezelf steeds presenterend als JP om de zaken simpel te houden) en verneem rond 23u dat de bagage er toch niet bij is. Ze is in transit in Brussel gebleven. Dat zet ff een domper, want het betekent dat we onze reis moeten uitstellen. We kunnen immers moeilijk vertrekken zonder…

Maandag 5 september :

De verjaardag van Jolie ! Wordt ‘s avonds uitgebreid gevierd in de Petit Bruxelles.

Ik begin ‘s morgens opnieuw rond te bellen naar Brussel en Kinshasa. Ik krijg de definitieve bevestiging dat de bagage onderweg is naar Kin en er vanavond zal toekomen. Na wat rondgetelefoneer hier in L’shi, hoor ik van mijn kennis Alain Delattin die piloot is, dat zijn cargomaatschappij dinsdagmorgen om 6u uit Kin vertrekt en de bagage (gratis!) kan meenemen. Als ik s’avonds van zijn collega’s in Kin de bevestiging krijg dat ze de bagage hebben gerecupereerd en al op het vliegtuig hebben gezet dat morgenvroeg zal vertrekken, ben ik gerust. We zullen morgen kunnen vertrekken !

Dinsdag 6 september :

’s Morgens vroeg nemen JP en ik een taxi naar de luchthaven, waar we opgewacht worden door Alain. Opgelucht stelt JP vast dat zijn bagage nog volledig intact is ! We kunnen bijna niet geloven dat het op de valreep gelukt is om de bagage tot hier te krijgen en vallen elkaar in de armen. Allez, bijna, zo goed kennen we elkaar nog niet :-).

Ondertussen laadt de rest van de ploeg de twee jeeps in. Wonder boven wonder geraakt alle bagage én de passagiers erin. Rond 11u kunnen we eindelijk vertrekken met als bestemming Lubudi, waar we de nacht zullen doorbrengen. Afstand : 346 km ; duur : 12u!

Op enkele tracasseriën van de wegpolitie in Likasi na, verloopt de reis voorspoedig. Of zo voorspoedig mogelijk als het kan op een weg als deze. De eerste 120 km (tot Likasi) vallen goed mee, de weg is geasfalteerd. Van Likasi tot Guba (een 80 km) is er echter enkel stof, stof en nog eens stof. Dit is de baan die naar Kolwezi en Fungurume leidt, twee grote mijncentra. Dagelijks passeren hier tientallen, misschien zelfs hondertallen trucks die de weg vernielen. Als de foto’s nog niet genoeg zeggen, check ‘Empire of Dust’, de nieuwe film van Bram Van Paesschem maar eens uit. Dit is een zeer mistroostig stuk weg, we voelen allemaal mee met de mensen die langs deze weg wonen. Ze worden dagelijks (in het droogseizoen) overstelpt met enorme hoeveelheden zeer fijn stof, zo fijn als talkpoeder. Gezond kan dat niet zijn…

Na Guba kunnen we een 20-tal km genieten van een zeer goede aarden weg, zonder stof en al te veel bulten of gaten. Hier halen we gemakkelijk 60 tot 70 per uur. De laatste 125 km valt onze gemiddelde snelheid echter terug tot 15 tot 20 km/u. Alhoewel het de Route Nationale Nr 1 is, is de weg hier in ongelooflijk slechte staat, niet te beschrijven (voor een indruk tijdens het regenseizoen, zie ). De enthousiaste reacties van de mensen in de dorpen die we passeren - kinderen die ‘Muzungu, Muzungu  (Blanke ! Blanke!) of ‘Kinkopo, Kinkopo ! (lege blikjes of flessen waarmee ze spelen) roepen terwijl ze achter de jeep aanhollen of volwassenen die ons met veel armgezwaai begroeten – maken echter veel goed. En na een tijdje wordt de staat van de web zo absurd dat het komisch wordt. We liggen dus regelmatig plat van het lachen ! De sfeer zit goed…

Uiteindelijk komen we rond middernacht toe op onze bestemming : het klooster van de Zusters Benedictijnen in Lubudi waar we na een deugddoende maaltijd allemaal onder de wol kruipen voor een verdiende nachtrust.

Woensdag 7 september

Rond 8 u vertrekken we in Lubudi. Min of meer uitgerust zijn we klaar voor de 75 km die ons scheiden van Luena. Nu het licht is, kunnen we de mooie omgeving van Lubudi ook zien. Het is een cité in de bergen. Levert dus mooie uitzichten op, maar ook een moeilijk parcours : haarspeldbochten op een weg vol met gaten met niet echt uitnodigende ravijnen. De staat van de weg is te vergelijken met wat we gisteren verteerd hebben. Over die 75 km doen we dus ook al gauw 6 uur.

Na een tussenstop bij Chef Kikoma, waar we onze aankomst in zijn chefferie aankondigen en de ploeg voorstellen én waar hij ons een succesvolle campagne toewenst, komen we uiteindelijk rond een uur of 15 aan in Luena. Hier worden we opgewacht door Bernadette, die de zorgen van het huis van de NGO op zich neemt en natuurlijk door Cyrille, de zevende deelnemer én onze gids op het terrein.

Die namiddag doen we niet veel meer dan ons rudimentair installeren, rusten en Luena verkennen.

Donderdag 8 september

Vandaag staat in het teken van de voorbereidingen. César zet de fietsen in orde. JP en Sandra preparen hun foto- en videomateriaal. Jolie en Maguy bereiden de inhoudelijke sessies voor. Cyrille en ik overlopen de laatste logistieke aspecten. Uit beleefdheid passeren we ook langs de Chef de Cité. Hij werpt een sceptische blik op de damens in ons gezelschap, kan maar moeilijk geloven dat zij ook gaan meefietsen. Alhoewel hij ons lof toezwaait, zie ik hem gelijk denken : ‘quelles fous!’. In deze warmte (Luena en omstreken zijn bijzonder warm deze tijd van het jaar) op de fiets kruipen om te gaan sensibiliseren rond sexueel geweld op vrouwen :-)

’s Avonds laden we de jeep (ook al snel een werkje van 2 uur) zodat we morgen op tijd kunnen vertrekken.

Vrijdag 9 september

’s Morgens vroeg -om zoveel mogelijk hitte te vermijden- vertrekt de ploeg per fiets naar Bukama, hoofdplaats van het Territoire van Bukama op 35 km van Luena. Ik zelf ben genoodzaakt om met de jeep te gaan, voel me rotslecht. Waarschijnlijk wat oververmoeid van de laatste voorbereidende weken én de reis L’shi-Luena. Jammer, ik was graag bij de rest geweest om de eerste échte fietstocht mee te maken. Rond de middag komen we allemaal toe in Bukama, waar we ons – na een bezoek aan de AT (Administrateur de Territoire), de ANR (inlichtingendienst), de PNC (Police Nationale Congolaise) en het parket – installeren in het Fransciscaner klooster onder de hoede van de ubersympathieke Père Pacifique, een Pool die al meer dan 40 jaar in Katanga zit.

Ik zelf blijf wijselijk in bed deze namiddag, de rest trekt de cité in om de laatste personaliteiten uit te nodigen voor het atelier dat we morgen organiseren en/of om Bukama wat te verkennen. Sandra krijgt het voor de eerste – maar niet voor de laatste – keer aan de stok met de (haven)autoriteiten omdat ze zogezegd strategische plekken gefotografeerd heeft. Na eerst wat heen- en weergescheld, vervolgens wat diplomatische tussenkomsten van César en tenslotte 2000 FC voor de gespendeerde unités van de militair in kwestie, is de zaak opgelost. Hij geeft zelfs aan graag aanwezig te zijn op het atelier en gaat vervolgens schaamteloos over tot het openlijk versieren van Sandra (Hm, vous n’êtes pas mariéé…?)

Zaterdag 10 september

De eerste inhoudelijke activiteit ikv het project : een atelier met de autoriteiten en ‘leaders communautaires’ van Bukama. In de kerk van de methodisten verzamelen zich al gauw een 50-tal deelnemers met dewelke we de beproefde formule afwerken : introductie – projectie – debat.

De animatie is in handen van Cyrille en Jolie zodat de aanwezigen zich kunnen uitdrukken in het Swahili en/of het Kiluba. Tijdens het debat achteraf zijn de aanwezige vrouwen niet mals voor de lokale autoriteiten : ze klagen de straffeloosheid aan en roepen hen op om hun volle verantwoordelijkheid te nemen om deze vicieuze cirkel te doorbreken. Magistraat Charles van zijn kant – die zich sterk houdt dat hij nog geen enkele dader onterecht heeft vrijgelaten - roept de aanwezigen op om hun achterban te sensibiliseren rond het belang van onderwijs voor kinderen (en vooral meisjes). In plaats van hen thuis te houden of uit te huwelijken, moeten de ouders hun kinderen minstens hun secundair onderwijs laten afronden. Dit is een gegeven dat later nog regelmatig terugkeert in debatten : de kreet naar degelijk onderwijs.

Na het debat delen we de documentatie uit die UNFPA en MONUSCO ons ter beschikking hebben gesteld (brochures rond de wetten op sexueel geweld, stappen te ondernemen in geval van verkrachting, fiches om systematischer de gevallen te kunnen registreren enz). Als afsluiter nog even samen op de familiefoto en we kunnen terugkijken op een eerste geslaagde en interessante activiteit.

Achteraf nodigt Charles (magistraat) me nog even uit om eens een kijkje te komen nemen in de gevangenis van Bukama. Deze is in deplorabele staat : er zijn amper 2 cellen, die hij zelf recent heeft laten rehabiliteren ; voor de rest vooral ruïne. Charles geeft aan dat dit zijn taak natuurlijk compliceert (hij kan daders niet eens fatsoenlijk vasthouden!), ik beloof hem om dit zeker over te brengen aan de autoriteiten in Lubumbashi.

Na het atelier kort geëvalueerd te hebben én na een stevige maaltijd, zetten we vervolgens terug koers naar Luena waar we bij valavond aankomen.

Zondag 11 september

Vroeg uit de veren om rond 7 u te kunnen vertrekken naar de volgende halte : Kakyulu, op 32 km van Luena. Ik heb de afgelopen dagen wat kunnen recupereren en kan dus met nieuwe energie de ploeg vervoegen. Allemaal samen op de fiets dus. Was de weg naar Bukama nog relatief goed begaanbaar, dan maken we nu kennis met steile, rotsige hellingen en met hele stukken met mul zand die ons verplichten om regelmatig af te stappen. Tegen de middag komen we in Kakyulue aan. Terwijl de keukenploeg de maaltijd klaar maakt en de plaatselijke kinderen onze slaapplaats in orde brengen, trekken Cyrille, JP en ik per fiets nog wat verder om, gewapend met een stevige megafoon, enkele dorpen in de omtrek uit te nodigen voor de projectie die vanavond in Kakyulu zal plaatsvinden. Hier lopen we onze eerste platte band op (Cyrille). Terzelfdertijd gaan César en Sandra rond in Kakyulu. Dit werpt vruchten af : we tellen een driehonderttal deelnemers, waaronder verschillende dorpschefs uit de buurt.

De deelnemers installeren zich voor, naast en zelfs achter het scherm. We stellen al snel vast dat de vele kinderen niet weten wat hen overkomt. Ze zijn gefascineerd door die bewegende beelden en leveren uitgebreid commentaar op wat ze zien. De boodschap van de film gaat aan hen waarschijnlijk grotendeels voorbij. De volwassenen volgen met evenveel fascinatie, bij hen dringt de boodschap wel door. In het debat achteraf stellen we (nogmaals) vast dat de mensen hier totaal niet op de hoogte zijn van de wetgeving rond sexueel geweld. De traditie is hier nog veel belangrijker dan wat er in Kinshasa wordt voorgeschreven.

Opmerkelijk : in Kakyulu durven nog enkele vrouwen het woord te nemen. We zullen later vaststellen dat naarmate we dieper het binnenland in trekken, dit steeds minder wordt. Zegt veel over de positie van de vrouw !

Maandag 12 september

Van Kakyulu naar Kisamba, een 45 km. Een vermoeiend stuk, wegens de afstand, de staat van de weg en de felle zon (weinig beschutting). Op dit stuk tellen we onze tweede platte band, zelfs de buitenband is gescheurd. Deze keer ben ik het slachtoffer. Gelukkig is de jeep toevallig net achter ons zodat we snel van voorwiel kunnen veranderen. We zijn blij als we rond 13 u aankomen in Kissamba. Na een bezoek aan Chef Kibande kunnen we ons installeren in ons onderkomen voor een dag. We nemen een min of meer verfrissend bad in de rivier Mwanza. Proper komen we er echter niet uit, de rivier wordt immers door het hele dorp gebruikt, voor de was én de plas. De bewijzen ervan dobberen letterlijk aan ons voorbij, ik moet er wsch geen tekening bij maken.

Rond 17u hebben Cyrille en ik een korte ontmoeting met de plaatselijke ‘leaders communautairs’, terwijl de rest van de equipe de opstelling voor de projectie in orde brengt.

Kissamba is een groter dorp dan Kakyulu, wat zich al rap vertaalt in de opkomst. We tellen er – zo goed en kwaad als dat kan in het donker – een 600-tal deelnemers. Jammer genoeg zijn er wat problemen met het geluid, dat niet ver genoeg draagt op het open voetbalterrein waarop de projectie plaatsvindt.

Ook hier stellen we tijdens het debat achteraf weer vast dat er grote verwarring bestaat over het fenomeen ‘viol’. Wanneer is er sprake van verkrachting ? Vanaf welke leeftijd ? Kan het binnen het huwelijk ? Het is duidelijk dat in deze regio nog niet veel gesensibiliseerd is rond de thematiek.

Dinsdag 13 september

Van Kakyulu naar Kintobongo (25 km). Vandaag doen we het wat rustiger aan. De afstand is beduidend korter, het terrein wat makkelijker. Vandaag is ook geen projectie gepland. Kwestie van de batterijen wat op te laden en wat tijd te kunnen nemen voor bijsturing (op logistiek en methodologisch vlak). In Kintobongo installeren we ons bij Abbé Jean, we zullen hier de komende 5 dagen verblijven. Ook een welkome rust na het in- en uitpakken van de voorbije dagen.

Woensdag 14 september

Van Kakyulu naar Katuba, waar elke woensdag (en zaterdag) een grote markt plaatsvindt waar iedereen uit de omgeving naar toe komt. Voor ons de ideale gelegenheid om verse groenten in te slaan (geen evidentie in de regio) én om de marktgangers uit te nodigen voor de projectie die we vanavond in Missa (een 5-tal km verder) organiseren.

Na het bezoek aan de markt trekken we verder naar Missa waar we, in afwachting van de voorbereidingen van de projectie, het Lac Upemba verkennen. Een fascinerende plek, waar mensen op tijdelijke eilanden wonen, waar handelaars met pirogues deze mensen gaan bevoorraden, waar vissers op allerlei manieren proberen om de steeds schaarser wordende vissen te vangen.

In Missa vinden we een oplossing voor het geluid : we plaatsen de boxen zo goed en kwaad als mogelijk in de boom waaraan we het scherm ophangen. Op deze manier kan de hele menigte (een 500-tal aanwezigen) zowel beeld als geluid goed volgen. Alhoewel we de indruk hebben dat de mensen de film aandachtig volgen, druipt de overgrote meerderheid na de projectie af. We doen een korte nabespreking met een 20-tal geïnteresseerden aan wie we ook wat documentatie uitdelen. Achteraf keren we in het donker (bijgelicht met onze eigen ‘koplampen’ en deze van de jeep die ons volgt) terug naar onze thuis in Kintobongo.

Donderdag 15 september

Terwijl Sandra de omgeving van Kintobongo verkent (zoals steeds gewapend met haar fototoestel), Jolie en Maguy zich toeleggen op het onder de knie krijgen van het plaatselijke ‘riet weven’, César de fietsen nog eens onder handen neemt en JP zijn audioopnames herbeluistert, trekken Cyrille en ik naar Lweya (5 km van Kintobongo) voor de laatste voorbereidingen van de projectie vanavond en het atelier van zaterdag. We hebben nog eens een ontmoeting met de chefs, prospecteren het voetbalterrein waar we de projectie zullen doen en sturen jongeren op pad met de megafoons om de mensen uit te nodigen voor de projectie.

’s Avonds tellen we er een 500-tal deelnemers: kinderen, mannen en vrouwen. Tijdens het debat achteraf beklagen mensen zich over de straffeloosheid, waarschuwen mannen elkaar dat ze hun vrouw niet mogen slaan en verduidelijkt Cyrille nogmaals de wettelijke aspecten.

Ook hier raken we een gevoelige snaar als we duidelijk maken dat sexuele betrekkingen onder de 18 jaar strafbaar zijn. Een van de dorpschefs reageert verbolgen : volgens hem heeft men de gewoonte om de (sexuele) leeftijd van vrouwen af te wegen aan de grootte van de borsten. Kan dat dan niet meer ??? Hoe moet men, bij gebrek aan officiële geboortebewijzen en in een context waarin minderjarigen zich laten inschrijven als kiezer (en dus officieel meerderjarig zijn) de werkelijke leeftijd vaststellen ? Cyrille wijst in deze context op het belang van het laten registreren van de geboorte én op het gevaar van het voortijdig laten registreren van minderjarige kiezers. Maar de chef blijft precies toch een beetje gedesoriënteerd achter. Een eerste stap naar verandering is gezet…

Vrijdag 16 september

Jolie en ik gaan overdag op zoek naar plaatselijk artisanaat dat we in Lubumbashi ten voordele van het project kunnen verkopen. Op die manier steunen we de lokale producenten én dragen we hun creativiteit uit naar Lubumbashi. We vinden er rieten mandjes en aardewerken kruiken, die we samen met de heerlijk geparfumeerde lokale rijst zullen verkopen. Het valt me op dat we dergelijk artisanaat enkel hier vinden. Ik heb dit nog niet echt in andere dorpen in de brousse gezien.

’s Avonds organiseren we een projectie op het plein van de lagere school naast de missie. De opkomst is overweldigend : een 800-tal aanwezigen. De reactie van het publiek is echter zeer bevreemdend. We voelen een sterk verzet tegen de boodschap van de film. Voor onze Congolese collega’s die de reacties tijdens de projecties ook wat volgen, is het duidelijk : we raken hier een zeer gevoelige snaar.

Zaterdag 17 september

Vandaag staat een atelier met de ‘leaders communautaires’ op het programma, we tellen een 40-tal aanwezigen. Zeer opvallend : er is geen enkele vrouw aanwezig. Als tijdens het debat achteraf een van de deelnemers deze opmerking lanceert naar ons toe, spelen we de bal terug : hoe komt het dat er geen vrouwelijke ‘leaders communautaires’ zijn ? Hoe komt het dat zij geen kans krijgen om zich ‘op te werken’ tot dat niveau ? De stilte daarna spreekt boekdelen.

We volgen ongeveer hetzelfde stramien als in Bukama : projectie, debat en distributie van documentatie. Vooral de uiteenzetting van César over de wettelijke aspecten wordt met veel aandacht gevolgd. Je voelt echt dat de mensen ondergeïnformeerd zijn en snakken naar betrouwbare informatie (ook niet altijd even evident). Dit atelier is gelijk de laatste inhoudelijke activiteit, op de afsluitende ceremonie in Lubumbashi na. We zijn allemaal content dat we met een dergelijk atelier kunnen afsluiten (los van de afwezigheid van vrouwen).

De namiddag staat in het teken van de voorbereiding van de terugreis : inpakken, opruimen, jeep inladen, … ‘s Avonds worden we nog vriendelijk uitgenodigd bij de ouders van Cyrille die hier wonen.

Zondag 18 september

Vertrek richting Luena, in 2 etappes. Vandaag moeten we tot in Kanonga geraken, er wacht ons 50 km. Gelukkig hebben we onze spieren de afgelopen dagen wat rust kunnen gunnen. Deze keer loopt Maguy een platte binnen- en buitenband op. Gelukkig kan César dit snel repareren. In Kanonga worden we hartelijk onthaald door ‘Père Sedar’ in zijn unieke Nganda ‘Le Terminus’. Hij verrast ons met 6 blikjes Simba (praktisch onvindbaar hier) die we ons laten smaken. Na een versterkende maaltijd nemen we een verkwikkend bad in de rivier Fungwe. Deze keer komen we er zowel fris als proper uit !

Maandag 19 september

Van Kanonga naar Luena, opnieuw 50 km die we op een 5-tal uurtjes afleggen (vaak afstappen). De frisse Simba’s die ons bij Maman Pirette opwachten smaken achteraf bijzonder goed… Net als een écht bad (allez, ‘bucketshower’). En het échte bed voor een goeie nachtrust.

Dinsdag 19 september

Terug op krachten komen voor de reis naar huis, een evaluatievergadering, de fietsen demonteren, de jeeps inladen. Daar ben je in Luena met de verlammende hitte al snel een dag mee bezig :-)

Woensdag 20 september, donderdag 21 september

Woensdag vertrekken we om 6u30 richting Lubudi, waar we weer overnachten bij de Zusters Benedictijnen. Met natuurlijk eerst een bezoek aan de Kayo-watervallen, een van de Congolese natuurwonderen.

Donderdag zijn we van 6u tot 18u onderweg van Lubudi naar Lubumbashi. De slechte weg zijn we ondertussen al gewend en stoort ons niet meer. De 6 politiecontroles die we rond Likasi moeten verteren zijn er dan wel teveel aan.

Vrijdag 22 september

Uitpakken, wassen, poetsen, kuisen. Met al dat stof onderweg volstaat 1 keer niet :-). En natuurlijk de terugkoppelingsceremonie voorbereiden.

Zaterdag 23 september

Overdag : vervolg van vrijdag. Met al dat stof volstaat zelfs 1 dag niet :-)

’s Avonds geeft een 40-tal genodigden present op de receptie die het Belgisch Consulaat ons aanbiedt. We geven een korte getuigenis, maar laten vooral de foto’s van Sandra en een korte videomontage van JP voor zich spreken. Na het officieel overhandigen van de ‘attestations de participation’ én een leuke groepsfoto aan de deelnemers kunnen we het project als afgesloten beschouwen.

Nu nog het rapport afwerken om terug te koppelen naar de partners en pistes verkennen voor de opvolging…

Aan alle deelnemers, partners en vooral familie, vrienden, kennissen : van harte bedankt voor jullie bijdrage aan het welslagen van dit project.