Vrije observaties vanuit tolerant Senegal

Auteur Frans Goetghebeur trok deze winter naar Senegal en hij schreef er een uitgebreide blog over. ‘Ik heb tijdens deze reis veel geleerd over het land, de mensen, het continent, het Westen, maar vooral … geleerd om gewoon deel uit te maken van het landschap.’

  • © Frans Goetghebeur © Frans Goetghebeur
  • © Frans Goetghebeur © Frans Goetghebeur
  • © Frans Goetghebeur © Frans Goetghebeur
  • © Frans Goetghebeur © Frans Goetghebeur
  • © Frans Goetghebeur © Frans Goetghebeur
  • © Frans Goetghebeur © Frans Goetghebeur
  • © Frans Goetghebeur © Frans Goetghebeur
  • © Frans Goetghebeur © Frans Goetghebeur
  • © Frans Goetghebeur © Frans Goetghebeur
  • © Frans Goetghebeur © Frans Goetghebeur

Samen met mijn zus en schoonbroer ben ik naar Senegal vertrokken, net voor de winter zijn intrede deed in België. We zouden in verscheidene kleine dorpjes waterpompen plaatsen: een beperkte, maar structureel zinvolle hulp die nieuw leven en veel vreugde in kleine gemeenschappen van enkele honderden zielen zou brengen.

De vrouwen moeten geen kilometers meer afleggen voor de was, het vee kan gemakkelijk aan drinken komen en de pogingen om groenten te kweken worden gesteund.  

© Frans Goetghebeur

 

Enfin, in elk geval is zoiets zeker pertinenter dan dozen kleren of medicijnen achter te laten, en even later te horen dat arme of  corrupte mensen onder hen alles op de tweedehandsmarkten te koop aanbieden.

Al sinds enkele decennia trekt het Afrikaanse continent aan mijn wezen en nooit ben ik op dat appel ingegaan. In mijn jonge jaren was ik diep ontroerd bij de lectuur van Aimée Césaire en Léopold Senghor toen ze het over de négritude hadden: zij stelden de Afrikaanse emoties en natuur tegenover de Westerse ratio.

Er sproten dan ook spontaan tranen uit mijn ogen toen het vliegtuig de lucht inging. Meteen werd ik geprojecteerd naar het wonderlijke verhaal van onze mensenfamilie, dat begon immers allemaal in Afrika, toen een paar honderd voorlopers amper enkele tientallen duizenden jaren geleden de wijde wereld introkken, en zich over de aardbol verspreidden. Hoeveel angsten, hoeveel verwachtingen, inspanningen, gevaren, complicaties en avonturen hebben we met z’n allen sindsdien niet doorgemaakt! Wat een berg aan emoties en idealen vind je niet in de geschiedenis van één enkel land, zelfs van één enkele familie…

En kijk, nu eindelijk, staat het leven me toe om een bijzonder land in dit grote continent te bezoeken.

Een rustig land

Het is net alsof de weg naar Senegal gewoon voor altijd open ligt. Je hebt sinds vorig jaar geen visum nodig. Vreemd genoeg, in deze tijden van muren, afsluitingen en het zich terugtrekken in de nationale statenburchten. Het kan dus toch anders.

Als je de begeleidende nota’s van de dienst tropische geneeskunde leest, merk je dat je best een aantal instructies (over voeding, kledij e.dgl.) gadeslaat om niet met miserie in de darmen terug thuis te komen.

Senegal is een rustig West-Afrikaans land, met zeven honderd kilometer kustlijn aan de kant van de Atlantische Oceaan. Het ligt onder twee héél grote buurlanden, Mali en Mauretanië, elk met meer dan één miljoen vierkante kilometer oppervlakte. Senegal, het land waar een dichter (Senghor) president kon worden, en een liedjeszanger (Youssoun Dour) minister. Ook al zal deze laatste snel door het volk weer naar de concertzalen geplebisciteerd worden. De gemiddelde leeftijd van de dertien miljoen Senegalezen is zowaar achttien jaar! Senegal is een islamitisch land waar de macht van de marabouts nog heel reëel is, en de aanwezigheid van de kerk toch ook merkbaar.

© Frans Goetghebeur

 

Ondanks de stoffige wegen en dorpen, lopen de vrouwen, met rechte rug en fiere aanblik, rond in kraaknette, veelkleurige kledij en gaan ze regelmatig naar het coiffure-salon. Het valt me op: wat hebben we dan toch toegestaan opdat onze voorsteden nu bevolkt zijn geraakt met schimmige figuren die er bleek en ongelukkig uitzien en die met een trosje kinderen voorovergebogen in hun tchador een levenlang doorsjouwen ? 

Wat een verschil met de vrolijke gesprekken, de vreugdevolle atmosfeer en de openheid die hier in Senegal overal te voelen is. Families doen gewoon waar ze zin in hebben: de ene helft kan christen zijn, en de andere helft moslim. Je zou het bijna niet geloven mocht je het niet met eigen ogen hebben kunnen waarnemen. Op de begraafplaats van het schelpeneiland  (Joal Fadouth) liggen christenen gewoon naast moslims.

De werkelijkheid kan er dus helemaal anders uitzien dan wat men ons in het Westen wil doen geloven.

Het zal me omwille van dergelijke vaststellingen deugd doen om eens vanuit het Zuiden naar het Noorden te kijken.

Afrika, de feniks

De sporen van de kolonisatie blijven zichtbaar en de gevolgen werkzaam. Niet alleen is de ‘Haat voor het Westen’ (Jean Ziegler) de basis voor het actuele terrorisme geworden, maar zelfs in kleine details beseft men snel welke wonden toen werden geslagen. Dat begreep ik onder meer toen een kerel ( a burned brains noem je zo iemand die zich gek gerookt heeft) begon te roepen dat we een plaatselijke veemarkt helemaal niet mochten fotograferen en of we hen als runderen zagen of wat !

© Frans Goetghebeur

 

Onze gids vertelde dat deze agressieve uitval te maken had met een gewoonte van vroeger: mensen werden gefotografeerd en dan op postkaarten gezet. Evident dat zoiets een schokkende vervreemding teweegbrengt als je daar achter komt.

Mijn gedachten blijven even hangen bij de slavenhandel. Een niet in te schatten aderlating voor zo’n continent: zowat vijftien miljoen individuen zijn op die mensonterende manier uit Afrika weggehaald. Gelukkig maar is sinds de afschaffing van de slavenhandel (vanaf het begin van de negentiende eeuw in de eerste landen tot midden twintigste eeuw bij de laatkomers zoals Qatar, Jemen, Mauritanië) deze bladzijde op juridisch vlak omgedraaid.

De tijd is voorbij, Afrika hoeft niet meer het speelvogeltje te blijven van de ruziënde Engelse en Franse koloniale machten.

Het schijnt nu, volgens talrijke economische rapporten, dat Afrika zich herpakt en haar plaats inneemt, en dit niet alleen op demografisch vlak. Een project zoals de grote groene muur, een herbebossing die van Djibouti tot in Saint Louis loopt, zevenduizend kilometer doorheen een tiental landen van de sub-sahara, is één voorbeeld van een zeer constructieve aanpak van problemen.

Om maar te zwijgen van grootschalige installaties van zonnepanelen, congressen om de eenheid van de islam te bevorderen etc.

De tijd is voorbij, Afrika hoeft niet meer het speelvogeltje te blijven van de ruziënde Engelse en Franse koloniale machten. De meeste Afrikaanse landen hebben, al of niet zonder strijd, hun onafhankelijkheid verworven, en, enkele dictatoriale regimes niet te na gesproken,  experimenteren ze allemaal, weliswaar op hun eigen manier, met de regels van democratie.

L’Afrique émergente

Saint-Louis is een kleurrijke stad. Een Frans dametje dat blijkbaar continu aan een vermoeidheidssyndroom lijdt, houdt er een boekenwinkel. Ze heeft in geen jaren haar inventaris gemaakt. De boeken staan er ongeordend in de kasten. Maar kijk, ze nodigt Paul Jacquemot uit om een voordracht te geven in een zaaltje achterin haar winkeltje.

Paul Jacquemot is Frans ambassadeur geweest, onder meer in Kenya en Congo, en een raadgever van verschillende Afrikaanse regeringsleiders. Deze topeconoom zit verscheidene internationale instanties voor en is auteur van een Woordenboek van de duurzame economie. Hij wordt beschouwd als één van de grootste specialisten van Afrika. Een gelukje net hier te zijn.  Ik kom, zoals gewoonlijk trouwens, op tijd op de afspraak. Niemand te zien.

© Frans Goetghebeur

 

Natuurlijk is zoiets nog eens een uitgelezen moment om de Europese verwaandheid aan het woord te laten: ‘Ze zijn … ze zullen nooit …’. Iedereen loopt nog zo gemakkelijk in de val van negatieve vooroordelen over Afrika. Zelfs de grote Engelse economische krant ‘The Economist’ heeft zich, drie maanden na de voorpagina ‘Afrika: the hopeless continent’, moeten herpakken en een nieuwe voorpagina uitgebracht ‘Afrika: the hopeful continent.’ Het zit hier echt anders in elkaar dan je wel zou denken.

Inderdaad … dertig minuten later zat het zaaltje stampvol jonge zwarte onderzoekers, leden van allerlei werkgroepen en ngo’s, die met een groot enthousiasme naar deze blanke eminentie kwamen luisteren.

Paul Jacquemot sprak naar aanleiding van de publicatie van zijn nieuwste boek ‘L’Afrique émergente’ over de toekomst van de 49 landen uit de subsahara. Ook hij legt uit dat, in plaats van zich te laten leiden door ‘des on-dits’, het van belang is voort te gaan op de feiten en op wat zich op het terrein afspeelt.

Als je dat doet, zo meldt hij, dan merk je dat Afrika sinds 2000 echt gelanceerd is en hij haalt daarvoor allerlei argumenten aan: de jonge bevolking, een immense beperking van de armoede (landen zoals Ethiopië en Angola hebben een economische groei van 10% !), het ontstaan van middenklassen, een grote uitbreiding van de handelspartners (China, Turkije, Marokko, Brazilië), een zeer proactief gebruik van de informatica etc.

Als je weet dat er jaarlijks zestien verkiezingen plaatsgrijpen in Afrika, mag gerust gesteld worden dat het democratisch gehalte van Afrika er zeker sterk op vooruitgegaan is. Hij schetste ook een mooi tableau van de diversiteit van dit continent: er zijn inderdaad arme landen en emergente economieën.

Naast de successen blijven er onopgeloste problemen zoals dat van de straatkinderen.

Verademing

Bij dit alles zat ik te bedenken dat mensen en media snel, en meestal vanuit intellectuele luiheid en gewenning, een beeld van de werkelijkheid construeren. De meeste conflicten ontstaan trouwens vanuit de clash tussen die vervormde werkelijheidsbeelden. Zoals de grote Amerikaanse semanticus ooit zei: ‘Elke oorlog is het resultaat van een grammatica-fout.’

Je houdt het niet voor mogelijk. Dat is het juist: soms gebeuren dingen gewoon niet, alleen maar omdat je ze niet voor mogelijk houdt. Alle grote verworvenheden (betaalde vakantie, het vliegwezen…) zijn trouwens het resultaat van gedurfde gedachten.

In deze tijden van angst en geweld hebben mensen de neiging om in hun schelp te kruipen, zich af te schermen en te wachten tot alles over is. Krypto-fascistische bewegingen en perverse politici en zakenlui maken gretig gebruik van de geboden gelegenheid om ondertussen in stilte allerlei scenario’s te implementeren die tot voor kort door niemand voor mogelijk werden gehouden: de mascarade van de putsch en de purge die zonet door Erdogan bij volle daglicht uitgevoerd werden is er zo eentje.

Precies in deze tijden moeten de heldere geesten opstaan en zich niet alleen inbeelden dat alles anders kan, maar er ook de nodige initiatieven voor ondernemen. En, gelukkig maar, is die beweging overal in de wereld aan de gang. Bewijs: ik krijg hier in een campement, midden in het Niokolo park (Zuid-Senegal) een mail binnen van ‘the emergence network’:

Precies in deze tijden moeten de heldere geesten opstaan en zich niet alleen inbeelden dat alles anders kan, maar er ook de nodige initiatieven voor ondernemen.

Een ‘growing alliance of activists, initiatives, communities, movements and people who recognize that today’s crises (climate change, poverty, economic inequality, etc) are intra-connected crises (ecological, financial, political and spiritual).’

Ze willen het activisme herdenken: geen organisatie, geen instituut of beweging vormen, maar een  ‘virus that promotes porosity, networking, cross-pollination of insights, counter-intuitive thinking. It invites a different ethics that is motivated by indigenous, mystical and trans-rational insights about reality.’

Heerlijk. Nogal wat anders dan de verzuurde taal van traditioneel links aan wie het aan verbeelding ontbreekt, of de gesplitste tong van traditioneel rechts. De jonge actieve krachten in onze wereld zijn de oude politieke partijen al lang ontgroeid. Laat hun ondermijnende werking maar verder zijn gang gaan.

Zij die voorlopig nog het woord hebben in onze instellingen kunnen zich niet inbeelden wat Jeremy Rifkin of Michio Kaku ons nu al voorspellen. Binnen twintig jaar ziet heel de wereld er helemaal anders uit.

Paul Jacquemot heeft gelijk van te spreken over ‘une Afrique émergente’ want ook hier in dit continent is die stille omwenteling bezig.

© Frans Goetghebeur

 

We reizen om te leren

© Frans Goetghebeur

 

Het is wat moeilijk met een koppige chauffeur, die daarenboven last heeft van ochtendhumeur, de weg niet kent en weinig of geen besef heeft van automechaniek. Wat te verwachten was, gebeurde dan ook. Het gammele voertuig dat we, ondanks alle verzoeken op voorhand, hadden moeten aanvaarden, in plaats van de gevraagde vier maal vier, begaf het in the middle of nowhere.

Drie uur later, nadat ergens van achter de horizon een halve dorpsgemeenschap is opgedoken en sommigen hun kop in de motorkap hadden gestoken, vertrekt het ding weer, maar het geluid is dat van een door het leger afgedankte tank. Tegen veertig kilometer per uur moeten we de honderden kilometers die ons nog wachten, tegemoet zien.

Alle auteurs van reisverhalen herhalen het: als je reist, kom je in een andere dimensie terecht, er installeert zich een ander tijd-ruimte besef, en enkele ondenkbare gewoontes krijgen plots hun plaats. Daarom reizen we om te leren: het stelt onze aannames op de proef.

We beleven met z’n allen in het Westen een unieke kans in de geschiedenis van de mensheid. Niet alleen omdat wij zelf zo gemakkelijk kunnen reizen, maar ook omdat volkeren en culturen van overal bij ons thuis komen.

Daarom mag men gerust stellen dat we met z’n allen in het Westen een unieke kans in de geschiedenis van de mensheid beleven. Niet alleen omdat wij zelf zo gemakkelijk kunnen reizen, maar ook omdat volkeren en culturen van overal bij ons thuis komen.  Het belang van gastvrijheid ligt hem ook in het feit dat zij op hun beurt onze intieme overtuigingen mogen aftasten. Zoiets kan de gezondheid van de instellingen alleen maar bevorderen.

Even los van dit alles, maar toch in het kader van wat er zowat overal broeit, nog dit: ik wil dit leven, als het eens past, toch nog eens grondig de geschiedenis van het anarchisme bestuderen, want ik ben er zeker van dat de coherente filosofie, de krachtdadige actiestrategie en de hooggestemde ethische dimensie ervan ver verwijderd zijn van wat linkse en rechtse extremisten er in onze contreien van gemaakt hebben.

Men bespot utopisch denken en karikaturiseert opstandigheid nogal gemakkelijk.

Mechanistisch denken

Tijdens de reis deden zich op bepaalde momenten simpele synchroniciteiten (in de Jungiaanse betekenis van het woord) voor. Op een dag kwam het beeld van een leeuw door mijn geest en had ik de reactie hem te aaien. Hij vlijde zich neer aan mijn voeten en dat verwonderde me geenszins aangezien jaren geleden, tijdens chamanistische sessies, was gebleken dat het mijn totemdier was.

De dag nadien kwamen we in Touba terecht, de heilige stad van het mouridisme. Cheikh Ahmadou wordt dikwijls afgebeeld met een leeuw die rustig aan zijn voeten ligt…

De Westerling heeft veel moeite om zich gewoon te verwonderen over de fenomenen die zich voordoen. 

Een synchroniciteit is een samenloop van gebeurtenissen die betekenis schept maar niet uit te leggen is. Een uitdaging dus voor het westers bewustzijn dat vooral uit is op antwoorden ivm de vragen hoe en waarom. De Westerling heeft veel moeite om zich gewoon te verwonderen over de fenomenen die zich voordoen.

Je mag in het geval van synchroniciteiten vooral geen lineaire verklaring willen maken. Een bijna onmogelijke opgave als je weet dat de hele Westerse wetenschap gebaseerd is op een lineaire mechanistische ideologie.

Mensen zoals Freud konden het niet nalaten om één cognitief schema met één format te hanteren: de sexualiteit, en dan nog een obsessionele visie op sexualiteit.

Rupert Sheldrake heeft in zijn laatste boek, Science delusion, deze hele Westerse constructie gebaseerd op een aantal onbewezen stellingen (de natuur en de mens werken zoals een mechanisme, niet zoals een organisme; het bewustzijn is beperkt tot de hersenen; objectiviteit bestaat e.dgl.) onderuit gehaald.

De kracht van de utopie

Ik geloof heel sterk in de kracht van de gedachten. Het feit dat hier in Senegal zich geen terroristische aanslagen hebben voorgedaan, dat er bij verkiezingen geen gewelddadige conflicten uitbreken, dat er geen agressieve defensie politiek wordt gevoerd, dit alles komt niet gewoon uit de lucht gevallen en heeft te maken met een mind-set, een mentaliteit, een geestesgesteldheid, dus.

© Frans Goetghebeur

 

De Senegalese overheid is ook niet naïef. Dat is nog eens recentelijk gebleken toen het buurland Gambia in een gevaarlijke spiraal terecht kwam: de uittredende president die niet wil vertrekken, de verkozen president die in Dakar de eed aflegt en een sterke controle aan de grenzen om te vermijden dat de regio van de Casamance zou overspoeld worden door vluchtelingen. 

Krachtdadige bemiddelingspogingen om te vermijden dat het leger met een VN-mandaat zou tussenbeide komen hebben een burgeroorlog kunnen vermijden.

Alles kan inderdaad altijd van de ene op de andere dag veranderen.

Erdogan heeft de Senegalese regering de opdracht gegeven alle Yavuz Selim scholen in het land te sluiten, omdat ze zogezegd zouden gelinkt zijn aan zijn aartsrivaal Gülen.

Ik vraag me af of een of andere islamitische sekte geen heimelijk offensief aan het voeren is in Senegal, om een islam van strikte observatie in te voeren, en van deze zachte samenleving een verzuurde, verharde en op morsdode principes gebaseerde theocratie te maken: elke avond davert immers vanuit immense baffels een krijsende religieuze gezangen.

Er is niemand in de buurt te bemerken, maar de klanken worden wel langs de baffels door de straten gejaagd. Zoiets heeft nooit bestaan in Senegal, zegt men mij…

Een ander voorbeeld van hoe alles snel een andere kleur kan nemen: de Turkse dictator Erdogan heeft de Senegalese regering de opdracht gegeven alle Yavuz Selim scholen in het land te sluiten, omdat ze zogezegd zouden gelinkt zijn aan zijn aartsrivaal Gülen. De kinderen kregen er echter een oerdegelijke opvoeding en de ouders waren heel tevreden over het resultaat.

Het gevolg: manifestaties van jongeren overal in  het land ‘touche pas à mon école!’. Het is echter niet zeker dat de regering niet zal plooien.

Soms vernauwt het zicht

Ook dat heeft deze reis me duidelijk gemaakt.

Gedurende drie dagen was ik van de kaart geveegd, zo leeg als wat. Ik liep als een rillend levensloos oud mannetje rond met blubber tussen de benen: diarree, begin van paludisme etc.

Vreemd hoe meteen het hele wereldgebeuren verengt tot het nare scenario dat je lichaam aantast. Moeilijk om er bovenuit te stijgen en herinneringen aan verkeerde medische diagnoses en afvoer naar urgentie-diensten die spontaan opkwamen tegen te gaan.

Het enige wat helpt, als je zo eng-geestig wordt, is om naast de medische zorgen, weer te ademen, ruimte te scheppen, vertrouwen te ontwikkelen en een open blik te herwinnen op de werkelijkheid zoals die is: bijvoorbeeld, de wetenschap dat iedereen kan ziek vallen en er voor ons altijd wel een uitweg is. Of de vraag waarom mensen geen andere ideeën zouden mogen hebben dan ik, etc.

Dit geldt wellicht voor iedereen en in alle gevallen van aanvallen van enggeestigheid.

© Frans Goetghebeur

 

Het leven eindigt nooit

De gemoedsrust kan altijd, mits een specifieke samenloop van omstandigheden, meteen verstoord worden. Goed uitkijken dus, zo luidt de boodschap: want of we nu in ons dagelijks patroon zitten of ergens ver weg op reis, onze boot blijft varen en zoals Seneca ooit zei: ‘Voor iemand die niet weet in welke haven hij wil komen is geen enkele wind gunstig.

Ik heb tijdens deze reis veel geleerd over het land, de mensen, het continent, het Westen, maar vooral … geleerd om gewoon deel uit te maken van het landschap.

Alles niet te willen besturen vanuit een mini-pentagon in mijn kop… maar te beleven vanuit het oog van God, vanuit de ‘ene smaak’ zoals het boeddhisme dat noemt: alles wat zich voordoet leren herkennen als de uitdrukking van die formidabele vitaliteit die doorheen de geschiedenis van het leven haar weg in velerlei vormen en kleuren baant.

Het biedt de gelegenheid de gebeurtenissen, welke die ook zijn, in het leven te onthalen, en meer nog, te weten dat elke realiteit van nature vloeibaar is en dus veranderlijk.

Frans Goetghebeur

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.