Vuur en tranen: Een week in het Zuid-Afrikaanse studentenprotest

Ik heb meer dan een half jaar doorgebracht aan verschillende universiteiten in Zuid-Afrika en heb in die tijd projecten opgestart met studenten uit alle lagen van de bevolking. Het warmde mijn hart; ook al waren er zo veel verschillen tussen elk van mijn studenten, zij hadden allemaal hetzelfde doel voor ogen: een betere toekomst creëren voor zichzelf en voor hun land.

De trots van Zuid-Afrika vind je niet in de speeches van politici of in het al dan niet functioneren van de staat, je ziet het in de ogen van de jonge generatie, in de harten van de jeugd: wit, gekleurd en zwart.

Dubbele moraal

De studentenprotesten van de afgelopen week hebben veel losgeweekt in Zuid-Afrika. Naast de verwijten over de incompetentie van de regering, de uitwassingen van Apartheid en de ongelijkheid in het onderwijs, werden er zowel online als offline ook racistische en xenofobische uithalen met regelmaat van de klok uitgedeeld.

Studenten voelen zich de poppetjes in een gevecht tussen twee grote kleuters.

De oorzaak van de protesten was de aankondiging dat de studiegelden voor studenten in het hoger onderwijs fors zullen stijgen. De regeringspartij ANC had aan de universiteiten laten weten dat zij vanaf volgend academiejaar minder middelen zullen krijgen. Tegelijkertijd verwachten ze dat de instituten meer uitstroom generen en dat er meer studenten met een arme achtergrond opgevangen worden.

De universiteiten reageerden verbijsterd op de uitspraken en verweten de regering een dubbele moraal na te streven.

Het ANC op haar beurt roerde de gemoederen door te stellen dat het terugschroeven van de financiële middelen niet noodzakelijk moet resulteren in een verhoging van de studiegelden: “Wees creatief!”, zo klonk het. Al het gescheld tussen de verschillende instanties is één van de oorzaken van de oplaaiende protesten. Studenten voelen zich de poppetjes in een gevecht tussen twee grote kleuters. Hun stem wordt niet gehoord. Ook mijn studenten zijn boos.

Van stil protest tot straatrellen

Sommige van de drukkingsgroepen die vinden dat de blanke minderheid in het land nog steeds te veel macht uitoefent in het land zagen hier hun kans schoon. Universiteiten worden door hen gezien als witte bastions waar Apartheid nooit echt uitgefilterd is. Hoewel de topposities door zwarte academici worden bekleed, is het onderwijzend personeel grotendeels blank. Neem deze kwestie samen met de vraag of Afrikaans, naast het Engels, een onderwijstaal hoort te zijn –een discussie die sinds de afschaffing van Apartheid nooit uit de publieke opinie is verdwenen– en je hebt een gevaarlijke cocktail van white privilege, black empowerment en decennia-oude wrok.

“Leugens, leugens, leugens!”

De studenten die ik sprak voelen zich belogen. Toen het ANC 25 jaar geleden aan de macht kwam, beloofden zijn goedkoop onderwijs voor iedere Zuid-Afrikaan. De huidige generatie vindt dat zij nu voor die belofte moeten betalen.

Al deze motieven hebben er voor gezorgd dat de stille protesten uitgroeiden tot hevige publieke discussies, marsen en zelfs rellen tussen studenten onderling of met de ordetroepen. Brandstichting, traangas en stokslagen waren de beelden die over de Zuid-Afrikaanse televisiezenders rolden. Om erger te voorkomen sloten al de universiteiten van het land hun deuren, net voor de examenperiode.

Breek de stilte

De lont zit nog steeds in het kruitvat en op politiek vlak lijkt er geen enkele stem op te gaan om de situatie te ontmijnen.

De samenhorigheid van het Zuid-Afrikaanse volk is fragiel. Het is des te belangrijker dat iedere stem gehoord wordt. Aan North-West University heeft de studentenraad zich gewend tot sociale media om te kunnen beantwoorden aan de wensen en noden van haar studenten. Met de hashtags #breekdiestilte en #breakthesilence roepen zij op om op een vreedzame manier met elkaar te discussiëren over de huidige situatie. Er komen dus veel initiatieven van studenten zelf om op een constructieve manier het hoofd te bieden aan racisme, uitsluiting en het falend beleid.

De studentenraad moest iets ondernemen omdat de spanningen tussen studenten zelf maar blijft oplopen. Enkele van de zwarte studenten hebben blanken verweten dat zij geen recht hebben aan deze protesten deel te nemen omdat zij nog steeds de plak zwaaien aan de universiteiten en tevens verantwoordelijk zijn voor het falen van het hoger onderwijs. Ook de herinnering aan Apartheid wordt vaak aangehaald, met sneren naar ouders die de zwarte moeders en vaders van studenten onderdrukt hebben, en de prijs die ze daar nu voor zouden moeten betalen.

Langs de andere kant zijn er enkelingen uit blanke conservatieve jongerengroepen die stellen dat het hoger onderwijs enkel toegankelijk zou moeten zijn voor de gegoede burger: “De intellectuele elite is immers toch altijd van blanke afkomst geweest”.  

Is er een ommekeer mogelijk?

In rustigere tijden zag ik vuur in de mensen hun hart en niet op de straten.

Na een mars op het kantoor van president Jacob Zuma kwam de regering op het einde van de week met toegevingen en stelde dat de studiegelden niet verhoogd zullen worden. Of dit de protesten zal bedaren is nog maar zeer de vraag. Nu zowel de talenkwestie als racisme deel zijn gaan uitmaken van de opstanden, is het niet zeker wanneer de volgende uitbarsting van geweld zal plaatsvinden onder de jongeren van vandaag.

De lont zit nog steeds in het kruitvat en op politiek vlak lijkt er geen enkele stem op te gaan om de situatie te ontmijnen.

In rustigere tijden zag ik vuur in de mensen hun hart en niet op de straten. Ik zag passie en liefde voor hun land en voor de verwezenlijkingen van Zuid-Afrika. Ik hoop daarom ook dat er plaats komt voor een constructief debat waar niet het emotionele maar het rationele de bovenhand krijgt. Zuid-Afrika, met al haar potentieel en met al haar creatieve, jonge geesten verdient het.