Als meubels konden spreken

Er was eens… een prachtige planeet met een aantal eindige voorraden grondstoffen en materialen, waar prachtige mensen leven. Zij vonden prachtige dingen uit. Helaas organiseerden ze hun economie op een lineaire manier. Dat leidde tot een grote materialen- en energiecrisis.

Sommige bollebozen predikten voor een meer circulaire economie, maar de oude lineaire manieren waren al zo hard verankerd dat niet veel prachtige mensen gehoor aan dat idee gaven. De bollebozen kwamen met wetenschappelijke rapporten vol bewijzen, toch wilde de rest van de bevolking niet veranderen. Dat zorgde voor heel wat frustratie bij die bollebozen.

Waarom gebeurt de transitie zo traag? Waarom vindt die geen ingang bij anderen? Waarom veranderen mensen niet zo snel? 

***

In Vlaanderen zijn er al jaren prachtige initiatieven bezig op vlak van circulaire economie. Maar ze dragen niet allemaal het label van circulaire economie — want dat is nog steeds een abstract concept. Of ook: veel informatie is geschreven voor hoogopgeleiden uit de duurzaamheidssector.

Toch zie je meer en meer economen op de bootcamps en workshops van Vlaanderen Circulair. Circulaire economie botst toch een beetje op een glazen plafond en dat komt volgens Bold Branders door de communicatie en management van kennis. 

Twee jaar geleden schreef ik een blog over hoe we circulaire economie plezanter kunnen maken. Ik ga niet alles herhalen, want intussen heb ik ook weer wat bijgeleerd, maar ik ben er nog steeds van overtuigd dat we ook moeten investeren in kennismanagement.

Lees ook

Hoe maken we circulaire economie plezanter?

De oudste vorm van kennismanagement

Bij Bold Branders kijken we naar de wetenschap, maar we weten dat wetenschappelijke teksten en rapporten niet veel ingang vinden bij een breder publiek. Er bestaat ook een schat aan onderzoek dat mensen hun keuzes meer door emoties dan rede laten beïnvloeden. Daarom kiezen we voor de oudste vorm van kennismanagement waarin we emoties oproepen: verhalen.

We kozen voor de oudste vorm van kennismanagement waarin we emoties oproepen: verhalen

Duizenden jaren lang leverde de mens kennis, cultuur, normen en waarden van generatie tot generatie over aan de hand van verhalen. Ook kennis over duurzaamheid en ecologische en sociale problemen raken vandaag wereldwijd op die manier verspreid. Het bekendste voorbeeld is misschien Rachel Carson’s Dode Lente (of Silent Spring). Het deed ons, bij Bold Branders besluiten om een circulaire roman te schrijven…. om lang en gelukkig te leven.   

Wie zijn de Bold Branders? 

Bold Branders is een collectief van gemotiveerde vrijwilligers die allemaal met circulaire economie bezig zijn; Eva, Ingrid, Elke, Carl en ik. We leerden elkaar kennen tijdens de eerste bootcamp van Vlaanderen Circulair in 2017 in Antwerpen. Tijdens die week kregen wij de uitdaging om een project te schrijven voor de eerste open call van Vlaanderen Circulair en zo ontstond het project Bold Branders. 

Het was nogal zoeken naar wat we juist zouden doen. Aanvankelijk waren we met meer, bij de start twee jaar geleden. Zelf was ik net aan een doctoraat in Japan begonnen, over consumptie in de circulaire bouw. Maar mijn professor wou niet dat ik dit project als deel van mijn onderzoek opnam. Eva vond een job als projectmedewerker bij een circulair project. Ingrid werkte aan haar masterthesis over de mogelijkheden om van een recycleercentrum een circulaire hub te maken.

Bold Branders daardoor iets dat we erbij namen ‘tussen de soep en de patatten’. In alle eerlijkheid ging dat met ups en downs. Twee jaar onderhielden we onze facebookpagina en ondersteunden we onze partners op verschillende evenementen en beurzen. 

Magisch realisme

Tot ik vorige winter als deel van mijn doctoraat een stage in Mexico deed, waar ik een vriendin ondersteunde bij het maken van een video. Die ging over de verschillende personen in de keten van maïs tot tortilla. We werkten met het idee van verhalen om mensen te informeren zodat ze (opnieuw) gezondere en duurzamere tortilla’s gingen eten.

Ook reflecteerden we over de politieke limieten die mensen verhinderen om de meest gezonde voeding te consumeren, wat ik in deze Wereldblog neerschreef. Toen al speelde ik met het idee om een telenovelle of een fictieboek te schrijven. Magisch realisme. Vol emotie en passie. Waarin een Japanse vrouw een Mexicaanse geliefde naar zijn land volgt en daar in aanraking komt met de culturele identiteit van de tortilla.

Maar… daarna keerde ik terug naar Japan waar ik me weer op het probleem van de leegstaande huizen moest concentreren. Toch bleef het idee van een boek in mijn hoofd hangen. Zou dat niet kunnen met Bold Branders? Wat verlegen pitchte ik het idee aan de anderen. Het zou een soort van coming of age, een bildungs-roman worden waarin het hoofdpersonage — na een buitenlandse job van drie jaar — meer over zichzelf en de circulaire economie te weten komt.

En toen werd de magie realiteit. Ze gaven me een kans en ik begon te schrijven.  

Onderzoekswerk

Als schrijfster putte ik inspiratie uit eigen ervaringen en vele gesprekken met circulaire doeners in België, Japan, Thailand, Noorwegen, Zweden en Oostenrijk. Al vier jaar bestudeer ik de circulaire economie in die landen. Met Bold Branders hadden we ook onderzoek gedaan over materiaalpaspoorten en nagedacht hoe we dat zelf met weinig geld konden creëren. We leerden al snel dat we dat niet konden maken, maar we leerden genoeg om erover te vertellen, zodat lezers met betere competenties met dat idee in aanraking komen. 

Door bijvoorbeeld een workshop met bewerking van gered hout bij Hou’t Hart in Antwerpen te volgen, kon ik bepaalde scènes meer waarheidsgetrouw neerpennen. Ook andere circulaire doeners, zoals Facadeclick - dat een systeem ontwikkelde waarbij bouwstenen in elkaar klikken in plaats van gemetst moeten worden - gaven ons meer inzichten. En andere circulaire doeners dachten mee na over de titel, de boekomslag en belangrijke elementen. 

Ecolinguïstiek, wat is dat voor een beest? 

Niet alleen bestudeerden we innovaties en bestaande praktijken in de Vlaamse circulaire economie, want technologische vooruitgang alleen is niet genoeg. Voor verandering moeten we ook naar culturele en maatschappelijke factoren kijken. 

Die Mexicaanse vriendin van het tortillaproject had me een gratis online cursus ecolinguïstiek van de universiteit van Gloucestershire toegestuurd — zodat we een krachtig verhaal met de juiste impact kunnen schrijven. Ook was ik al jaren bezig met ecopsychologie en storytelling. Ik herkende vele concepten en ideeën. Dankzij mijn betrokkenheid bij het project C-Power, ook medegefinancierd door Vlaanderen Circulair, was ik zelfs getuige van structuren en methodieken in de veranderkunde — die werkten en niet werkten. In dit project volgden pedagogische begeleiders van het Platform voor de Samenlevingsdienst en ik een 35-tal jongeren voor een halfjaar in hun verkenning van de circulaire economie. 

In die cursus ecolinguïstiek werd uitgelegd hoe dominerende verhalen de transitie tegenhielden en zelfs ecologische en sociale crisissen bewerkstelligden. Zoals het antropocentrisme, dat de mens centraal staat en de rest van de natuur en de wereld alleen maar gezien moest worden als nut voor de mens (of zelfs een elite). Of het verhaal van eeuwige economische groei ten voordele van een elite, ten koste van wereldburgers en natuur. Of het idee dat bezit van een wagen, huis en zoveel mogelijk nieuwe spullen een maatstaf van succes is.

Slecht weer bestaat niet

Of het idee dat er iets als slecht of goed weer is. Dat zonnig weer goed en regen slecht weer is.

Een vriend vertelde me ooit dat “slecht weer” niet bestaat, maar “alleen slecht aangepaste kledij”

Reclame van vliegtuigmaatschappijen proberen ons ervan te overtuigen om alleen van zonnig weer te houden (en een vlucht te nemen om te ontsnappen aan “somber weer” om te genieten van een zonnige vakantie). Misschien is het omdat Japanners met hun haiku’s over zomerregen, ochtendmist, herfstwind dat ik ook van kou en regen hou.  In ieder seizoen kan je schoonheid, vreugde en wijsheid vinden.

In reclameborden van de Japanse spoorwegen zie ik dat elk seizoen en alle weersomstandigheden vol charmes worden getoond. Een vriend die nog meer dan ik in de natuur is, vertelde me ooit dat “slecht weer” niet bestaat, maar “alleen slecht aangepaste kledij”. 

Onderdrukking van bepaalde verhalen

Mensen hebben soms het idee dat de problemen en crisissen in de wereld een vaste realiteit zijn. Dat dit de manier is waarop de zaken er nu eenmaal voor staan en dat ze er niet veel aan kunnen veranderen. Ze geven het op.

Sommige actoren die baat hebben bij de dominerende verhalen van economische groei, antropocentrisme of “goed weer” bewaken die verhalen. Vaak zijn we bewust van de macht van die elite en geven het op. Paulo Freire, bekend voor zijn boek Pedagogie van de Onderdrukten, moedigt aan dat de onderdrukten ook hun verhalen, hun andere perspectief, hun kennis in de wereld verspreiden. Als een soort tegenkracht. 

Om het verhaal van antropocentrisme te ontkrachten, geef ik bomen, poppen en meubels een ziel door hen terug te laten staren naar ons hoofdpersonage en speel ik met het idee dat ons hoofdpersonage hen hoort. Het doet ons hoofdpersonage anders kijken naar meubels, poppen, bomen, mensen met andere talenten dan zij, … Vandaar de titel van het boek: Als meubels konden spreken… 

Want als meubel konden spreken, dan waren de Bold Branders niet meer nodig. 

Als Meubels Konden Spreken 

Ondertussen ligt de laatste versie van het boek bij de copywriter. Dankzij de hulp van een prachtig team van proeflezers en de andere Bold Branders. Een van de proeflezers schreef me dat het tof en toegankelijk geschreven was en het bleek voor haar een leuke manier om kennis te maken met vele dimensies en concepten.

Mijn vader, de grootste criticus onder de proeflezers, zei dat hij met de uilen en vogels in de tuin begon te praten en meer buiten is. Er is dus al impact, want terwijl ik deze blog schrijf, is hij in de tuin. Het regent, maar dat is nog steeds goed weer om buiten te zijn. 

Tot 8 november kan je het boek aan een lagere prijs in voorverkoop bestellen. Ook kan je via onze crowdfunding een ticket kopen voor een boekenborrel op 23 november, met een panelgesprek over de impact van die oudste vorm van kennismanagement. Vanaf december bieden we het boek aan via online verkoopkanalen zoals Bol.com en geselecteerde boekhandels.