De trein blijft rijden! Op naar de volgende halte met de Climate express!

Plan A van Climate Express bestond eruit 10.000 Belgen in Parijs te krijgen, 29 november, om een stevige vuist te maken voor het klimaat. Amper twee weken voor het startschot gooiden de aanslagen in Parijs roet in het eten. Méér dan twee jaar aan voorbereidingen met een enthousiaste ploeg vrijwilligers dreigden in het water te vallen. Gelukkig kwam de redding 6 december, toen de optocht alsnog doorging in de parel der badsteden, Oostende. Méér nog, de kaap van 10.000 werd overschreden want maar liefst 14.000 betogers vonden de weg naar Oostende. Of over hoe een enge droom toch nog eindigde in een sprookje.

Maar is this the end? Of dendert Climate Express nog steeds verder? En hoe dan? Waar staan we nu? En hebben klimaathelden ook ecozondes? Op de valreep van 2015 – jawel 31 december — werden deze vragen afgevuurd door Zeronauter Rebecca op Natalie Eggermont. Samen blikten ze ook vooruit op 2016.

Natalie, je bent spoedarts, leading lady van Climate Express en laat het meteen ook maar gezegd zijn, mijn klimaatheld. Hoe is het voor jou allemaal begonnen? Hoe ben je bij Climate Express terecht gekomen?

Tijdens m’n studies was ik al actief bezig met internationale samenwerking en ongelijkheid via 11.11.11. Het kantelmoment voor mij persoonlijk was een medisch rapport waarin stond dat artsen ook bezig moeten zijn met het klimaat omdat de gevolgen van de klimaatverandering alle vooruitgang op vlak van gezondheid in de brede zin van het woord teniet zouden doen. Overstromingen, droogte, onzuiver water, géén dak meer boven je hoofd, …..zijn een ernstige bedreiging voor de gezondheid. Dat rapport heeft me wakker geschud en doen inzien dat klimaat, gelijkheid en solidariteit niet los van mekaar gezien kunnen worden.

Toen ik student af was werd ik uit de studentenverenigingen gesjot en ging ik op zoek naar een nieuw engagement. Een vriend tipte me toen over een vergadering van ‘Klimaat en sociale rechtvaardigheid’, de beweging die een trein naar Kopenhagen inlegde voor de belangrijke klimaattop in 2009. We besloten snel om een trein te organiseren naar de klimaatonderhandelingen in Warschau.  Het werd een groot succes, de trein zat bomvol. Het enthousiasme op de terugweg was zo groot, dat daar de goesting en het idee ontstond om iets ambitieuzer op poten te zetten voor de klimaattop in Parijs met méér vervoersalternatieven zoals trein, bus, fiets, te voet. Het is daar op de terugweg van Warschau dat Climate Express eigenlijk het daglicht zag.

Met hoeveel mensen werd er gewerkt aan de Climate Express? En hoelang op voorhand zijn jullie eraan begonnen?

De voorbereidingen voor de klimaattop in Parijs zijn twee jaar geleden begonnen, vanaf Warschau en dat was in november 2013.

Méér dan 200 vrijwilligers hebben zich gesmeten, samen met de Locomotief, een team van een twintigtal mensen die samen de raad van bestuur vormen, zij zijn de machinisten of de trekkers van de organisatie. We zijn er zeer intensief mee bezig geweest de afgelopen jaren. Ik ben wel de voorzitster en dus de woordvoerder en het gezicht van Climate Express, maar alle belangrijke beslissingen worden samen genomen door de machinisten in de Locomotief en het is ook door het harde werk van iedereen dat we zover geraakt zijn.

En toen gooiden plots de aanslagen in Parijs roet in het eten. Hoe hebben jullie gereageerd op de aanslagen in Parijs? Een stresspiek gehad?

Op het moment dat het nieuws over de aanslagen binnenkwamen, zaten we in de laatste rush voor Parijs. Dat weekend werd één lange crisisvergadering in Victoria Deluxe in Gent. Zolang er geen tegenbericht kwam werkten we volop verder aan plan A nl. met 10000 naar Parijs, maar ondertussen was er ook al een team bezig met plan B,  een alternatief in Brussel. Maar het kabinet en de politie in Brussel zagen dit niet zitten dus werd er ook gestart met plan C, nl. een betoging in Oostende. Best raar en stresserend, werken aan drie scenario’s en beseffen dat uiteindelijk maar eentje het zal halen. Maar op zo’n moment ga je gewoon door.

Toen zondagavond François Hollande aankondigde dat hij de noodtoestand met 3 maanden wou verlengen voelden we nattigheid. Toen hebben we een half uur doodop en platgeslagen voor ons uit gestaard. Daarna zijn we om 23 u een café ingedoken met z’n vijven met het voornemen om niet meer over de mars te praten. Toch hebben we toen nog gebrainstormd en daar is besloten dat het echt een bijzondere mars moest worden. Een reis met de Climate Express moet ongewoon en onvergetelijk zijn. Voor ons was de mars in Parijs niet het grote einddoel. De weg ernaartoe, de reis met de trein, bus en fiets, was minstens even belangrijk. Onderweg is er tijd voor interactie, feest, debat,…. We willen dat mensen mekaar ontmoeten. Dat was ook het bijzondere aan de trein naar Warschau en dat is net datgene waar Climate Express voor staat en gaat.

We stonden erop een creatieve insteek te geven aan de betoging door zes check points in te bouwen op de route die onze zes eisen naar de politici symboliseren, zoals bv een lint op 1,5 meter hoogte waar de betogers onderdoor moesten kruipen om de grens  van 1,5 °C opwarming symbolisch aan te geven. Ook de rode mensenketting op het strand van Oostende was zeer indrukwekkend en geslaagd. We hebben daar achteraf ook heel positieve feedback op gekregen, dat het bijna zoals in een pretpark was, een aparte belevenis dus.

Een andere ludieke insteek was de thuismobilisatie waarbij mensen gewoon thuis in hun luie zetel konden protesteren door een selfie te maken en te posten op de sociale media.

Natuurlijk was het in eerste instantie een klap en teleurstelling dat het niet doorging in Parijs maar uiteindelijk zijn we er wel in geslaagd om 14.000 mensen te mobiliseren in Oostende. Het heeft aangetoond dat de bevolking wel degelijk geeft om het klimaat en klaar staat om daarvoor z’n stem te laten horen. Het ging dus niet zomaar om een citytrip naar Parijs. Dat men zich ondanks die tegenslagen niet liet tegenhouden toont net des te meer aan dat de klimaatbeweging echt heel sterk staat in België, en dat mensen zich niet zomaar laten tegenhouden om op straat te komen voor het klimaat.  

En het kostenplaatje? Zijn jullie daaruit geraakt na de onverwachte omstandigheden?

Wat het kostenplaatje betreft namen we een risico door geld te lenen bij de partners van de klimaatcoalitie zoals Oxfam, Greenpeace etc. Dit potje werd aangevuld met Europese projectsubsidies rond de COP21 en mobilisatie die op ons lijf geschreven waren. Ze werden aangevraagd en verkregen via JINT.

We hebben dan een begroting gemaakt van het hele kostenplaatje. Als de mobilisatie van 10000 Belgen zou lukken, dan zouden we break even draaien en konden we alle leningen terugbetalen.

Gelukkig konden we een aantal zaken zoals de bussen kosteloos annuleren na de aanslagen te Parijs. Maar dat lukt niet altijd, de SNCF vroeg toch €8500 voor de annulering en er waren ook kosten voor de jeugdherberg. We konden uiteindelijk 87% van het betaalde trein-of busticket  terugbetalen. Gelukkig hebben heel wat mensen de helft of hun hele ticket aan ons geschonken om het project verder te kunnen zetten. Daardoor hebben we het financieel gered.

In de media worden de resultaten van de COP21 overwegend een succes genoemd. Klopt dit volgens jou? Wat kan er beter?

Hoe je succes meet, hangt af van je verwachtingen. Waarvoor mobiliseren we mensen? Dit is een belangrijke vraag om het hele debat te kunnen nuanceren.

Op de plaats waar alle wereldleiders samenkomen wordt wetenschap vertaald in politiek en beleid. We mogen niet vergeten dat daar een pak eigenbelang en machtsspelletjes een rol spelen. Ik heb in mijn boek ‘Climate Express, sporen van verandering’ een heel hoofdstuk gewijd aan de manier waarop dergelijke onderhandelingen verlopen en waarom er zo weinig schot in de zaak komt. De COP21 werd zwaar gesponsord door multinationals — het was de meest gesponsorde klimaattop ooit — waarbij geprivilegieerde partners rond de tafel zaten zoals AirFrance, Renault, Nissan, BNP Paribas – een bank die in Frankrijk op nummer één staat wat investeringen in steenkool betreft– de kernenergielobby, etc. Als je bedenkt dat er in de zogenaamde ‘galérie des solutions’ (de zaal naast die van de wereldleiders) alleen maar mensen uit de privésector en onderhandelaars aanwezig waren, en geen enkele burger, dan moet je dat zogenaamde succes toch relativeren.

François Hollande had op voorhand aangekondigd dat het een succes ging worden, want ‘er ging sowieso een wereldwijd bindend akkoord komen voor de allereerste keer’. Succes werd gedefinieerd als het louter behalen van een akkoord, los van de inhoud ervan. We wisten dus dat een niet-zo-historisch akkoord ging verkocht worden als een historische mijlpaal en een hoera-verhaal. En dat is exact wat er gebeurd is.

Binnen de huidige maatschappelijke context klopt het dat dit een historisch akkoord is. Een context van extreme ongelijkheid, van machtsspelen, van multinationals aan de onderhandelingstafel en een economie die draait om korte-termijn winstbejag. Maar het is nu net deze huidige maatschappelijke context die wij kritisch in vraag stellen en zullen blijven stellen. Want waarom zouden we de context zomaar als gegeven aanvaarden? Wij willen een echte maatschappelijke koerswijziging, daar staan we met Climate Express voor. We willen niet alleen maar onze invloed uitoefenen op de beslissingen tijdens een klimaattop, maar veel meer dan dat zoals méér burgerparticipatie, méér solidariteit, eerlijkere machtsverhoudingen in de wereld.

Als je het in een breder plaatje bekijkt, wat er in een écht rechtvaardige wereld zou moeten gebeuren, dan is het akkoord eigenlijk niet goed. Daarom is het tijd dat we met z’n allen méér voorbij de klimaattoppen zelf kijken en de druk op de politieke agenda blijven opvoeren zodat alles ook in concrete daden omgezet wordt.

En hoe dendert de Climate express verder? Wat zijn jullie toekomstplannen voor 2016 en later?

Wij zijn nog altijd #niettestoppen, zoals we zeiden na de aanslagen. Er is nood aan een maatschappelijke koerswijziging. Méér participatie, méér democratie, méér internationale solidariteit. Wij willen de maatschappelijke context beïnvloeden en daarvoor moeten de krijtlijnen en het politieke kader gewijzigd worden. We willen vooral druk blijven uitoefenen op de politieke agenda. Zodat volgende keer niet langer de grote multinationals rond de tafel zitten tijdens de klimaattop, maar burgers, zoals jij en ik. Zodat elk land  een gelijke stem aan de onderhandeltafel krijgt etc.

Er werden hoge ambities vooropgesteld tijdens deze klimaattop en dat is positief. Maar momenteel is het nog een doos vol met mooie beloftes. Het is even zwak in z’n concrete engagementen als sterk in z’n retoriek.  De straffe retoriek is helaas omgekeerd evenredig met de concrete engagementen want die gaan nog steeds in de richting van een opwarming van 3°C, en niet naar de vooropgestelde en bejubelde 1,5°C. In de 21ste eeuw is de CO2 uitstoot met maar liefst 40% gestegen maar momenteel verandert er concreet nog niet veel. En dat is de realiteit.

We moeten dus in ons land en over de grenzen heen verder aan de slag om dit akkoord door te drukken, anders blijft het dode letter.

Hoe gaan jullie dit concreet aanpakken?

Onze eerste stap is luisteren naar alle mensen die we hebben gemobiliseerd. Daarvoor plannen we een grote debriefing, zaterdag 30 januari, gevolgd door een feest en een grote denkoefening op zondag 31 januari. Iedereen die op een of andere manier betrokken was of is bij Climate Express of mee wil denken over de toekomst, is welkom zaterdag 30 januari vanaf 14u, in La Tricoterie, in Brussel. We gaan dan de mensen bevragen over welke thema’s er leven en verder uitgewerkt moeten worden? Wat worden onze prioriteiten? De locomotief kiest bewust voor een participatief proces met ideëen van onderuit. Zowel op lokaal, nationaal als internationaal niveau willen we actie voeren, zowel laagdrempelig als grootschalig met méér ruimte om echte actie te voeren. Er liggen grote uitdagingen voor ons, zoals de klimaatrechtzaak, Uplace, Ringland, het langer openhouden van de kerncentrales, TTIP … er staat nog veel te gebeuren de komende jaren.

Ook voor Parijs hebben we heel breed gemobiliseerd, van thuismobilisatie in de zetel tot de massamobilisatie met 14000 in Oostende. Het laatste weekend was een actieweekend in Parijs. Op die manier hebben we het hele palet kunnen aanbieden aan de mensen en dat is ook een van onze troeven. Zo willen we het in de toekomst ook blijven aanpakken. Er is trouwens een wereldwijde actieweek op til in mei, tegen grote projecten die draaien op fossiele brandstoffen en kernenergie. We gaan nog bekijken welke rol Climate Express ook daar kan spelen.

Wat is jouw klimaattip voor Jan met de pet?  

Goh, dit is voor mij een beetje een strikvraag. Uiteraard is individuele gedragsverandering belangrijk maar bij Climate Express vinden we het nog veel wezenlijker om druk te zetten op politici om het kader te veranderen.

Nu is het zo dat het maken van duurzame keuzes niet evident is, integendeel, en dat komt door de maatschappelijke context waarin we leven. Iedereen denkt wel een individuele keuzevrijheid te hebben maar deze keuzes zijn meer gekleurd dan we denken. Als we eerlijk zijn moeten we toegeven dat het vooral blanke, gegoede hoogopgeleiden zijn die het zich kunnen permitteren om bewust bezig te zijn met duurzame keuzes zoals vegetarisch koken, huis isoleren, etc.

De burgerinitiatieven die nu opduiken zoals kringloopateliers ,energiecoöperatieven, ….zijn fantastisch maar botsen uiteindelijk op grenzen, grenzen die opengebroken moeten worden door politieke keuzes. Neem nu de bedrijfswagens, zolang die zwaar gesubsidieerd worden, met maar liefst vier miljard euro, zullen mensen massaal de auto blijven gebruiken voor hun woon-en werkverkeer. Het zou beter zijn deze centen te investeren in De Lijn en de NMBS, waar momenteel zwaar bespaard wordt. Dat is de wereld op z’n kop.

Dat de alternatieven er zijn bewijzen de burgers nu al, maar de politiek moet ook de ogen durven openen en mee op de kar springen.

Ik geloof sterk in de kracht van de burger maar deze moet ook verder over het muurtje van z’n eigen leven kijken, en op straat durven te komen om samen met de anderen, een signaal uit te sturen naar de overheid. Het is de overheid die uiteindelijk moet inzien dat het anders kan en moet.

Als burger ben je immers  veel meer dan alleen maar een consument die om de vier jaren een rood bolletje mag kleuren. Het is dus een optelsom van voor eigen deur keren maar ook daarbuiten.

Tot slot, Natalie, wat doe je zelf om je ecologische voetafdruk te beperken? En wat is jouw ecozonde?

Ik leef bewust en ik probeer echt  m’n ecologische voetafdruk  zo klein mogelijk te houden.  Ik vlieg niet, ik kook veganistisch en ik heb geen auto. Maar ik laat graag iedereen in z’n waarde. Ik hou er niet van om te preken dat mensen geen vlees mogen eten, etc. Toen ik nog voor het Tropisch instituut werkte nam ik zo’n 4 keer jaar het vliegtuig. Dat kon ik niet rijmen met duurzaamheid en daarom koos ik uiteindelijk bewust voor een job in eigen land namelijk als spoedarts in het ziekenhuis van Jette. Ik liet er een job bij de Wereldgezondheidsorganisatie voor schieten.

Maar er is toch één kleine ecozonde, elk jaar leen ik de moto van m’n broer, en ga ik met m’n papa lekker cruisen op kleine landweggetjes in Frankrijk of Spanje. Ik rijd gewoon heel graag met de moto. Dat zijn bijzondere vader/dochtermomentjes die ik echt niet zou kunnen missen.

Rebecca Pers