Debat op Ecopolis_ De Groene Utopie

Een Belg, een Nederlander, een Française en een Oostenrijker namen het eerste debat op Ecopolis voor hun rekening. Een diverse Europees gezelschap dus dat direct een stevig thema aanpakte_ De Groene Utopie.

De U van Utopie kan je lezen als de goede plaats, maar ook als de plaats die nergens bestaat.” zo opende Jean Paul Van Bendegem het debat. “We gaan hier vandaag niet toch voor een utopie die nergens is, en liefst realiteit wordt. Geen evidente opdracht.”

Filosoof Philipp Blom opende het debat met een kort historisch kader. Voor de eerste utopische gedachten moeten we terug gaan naar de 17e eeuw waar de verlichting afscheid nam van de ‘creatures of the middle ages’.  Europa evolueerde toen naar een groei-economie die gebaseerd was op uitbuiting gedreven door geopolitieke, demografische en technologische verandering. Het empirisch denken van de middenklasse overklast het religieuze denken van de klassieke machthebbers en leidt tot een fundamenteel andere maatschappij.

Uiteraard zagen we in de loop van de 20e eeuw tal van utopieën geboren worden, maar zelden brachten deze een betere wereld. Misschien berusten we vandaag als contrareflex t.o.v. communisme, nazisme, … te veel in de schijnbare neutraliteit van de cijfers en de neo-liberale economie. Een berusting die volgens Blom eerder zal leiden tot een dystopia dan een utopia.

Vandaag zien we een nieuwe shift. Uitbuiting wordt niet meer aanvaard als een businessmodel, maar doorgedreven automatisering zal de economische meerwaarde van arbeid teniet doen. Dit is het moment om terug na te denken over een echte utopie.

Isn’t it beautiful how we think we are destroying the planet. We aren’t destroying the planet. We are only destroying the small bandwidth, we, as humans, need to survive — Philipp Blom.

Principes van de groene utopie

“Ik ben blij dat dit debat in Vlaanderen nog mogelijk is. In Nederland lijkt dit debat over filosofie en geschiedenis niet meer realistisch.” opent Marius De Geus. “Utopieën zijn niet per definitie beter. En in tegenstelling tot onder andere Thomas More, ben ik er niet van overtuigd dat er één utopie is.” Verder zijn er ook een aantal denkfouten in het huidig utopisch denken. Zo heerst er vaak het idee dat een utopie een statisch einddoel is. Dat lijkt De Geus totaal onrealistisch. Alles verandert altijd. Een utopie moet kunnen omgaan met verandering, van binnen en buiten af.

De kracht van een utopie ligt in het toekomstperspectief dat het levert in combinatie met het picturale karakter. Het is een verhaal dat we samen kunnen visualiseren en over kunnen nadenken. Het basisinkomen als utopie bijvoorbeeld prikkelt de verbeelding en stimuleert het maatschappelijke debat.

Als we dan toch nadenken over een groene utopie dan zijn er een aantal principes die we moeten hanteren. We moeten gaan voor kwaliteit in plaats van kwantiteit, afstappen van het groeimodel en het voorzorgsprincipe ‘Better safe than sorry’ toepassen. Verder moeten we afscheid nemen van fossiele brandstoffen en gaan naar een gedecentraliseerde energieproductie. Uiteraard moeten we ook zelf een mindshift ondergaan door te kiezen voor meer tijd en een rustiger leven.

Een rustiger leven leidt tot ook een meer ecologisch leven. — Marius De Geus

Oppassen voor fatalistische reflex

Catherine Larrère opende met een klare boodschap. ‘Het kan niet verder zoals vandaag en je kan dit fatalistisch opvatten, maar ik denk dat we moeten gaan voor een utopie en allemaal aan de slag gaan.’ Uiteraard zijn er veel andere werelden mogelijk, maar voor mij is de utopie in de eerste plaats een kiem voor verandering. Larrère duidt dan ook op de kracht van de utopie. Ze zet aan tot anders denken, maar ook tot anders doen. Beide verandering zien we vandaag reeds in beweging. Ze verwees zo naar tal van bewegingen die reeds ontstaan en de zaken die mensen vandaag reeds ondernemen.

Burgers moeten burgers zijn, geen consumenten

Nadat alle sprekers hun kijk op de groene utopie vertelden, bleek dat er een grote eensgezindheid was over de rol van de utopie als katalysator van verandering. De Geus en Blom vulden elkaar mooi aan, wat leidde tot enkele leuke inzichten. Zo worden organisaties volgens beiden te veel gedreven door evolutionaire drang om te overleven, zonder rekening te houden met de gevolgen van deze blinde koers. Larrère voegde toe dat daar natuurlijk de grote denkfout in schuilt, want bedrijven zijn geen levende wezes, wij zijn de levende wezens. Philipp Blom verwees in het debat ook naar The Great Transformation (1944) van Karl Polanyi dat reeds waarschuwde voor een doorgedreven commodificatie van labour, land and money en net die fout maakten we de afgelopen 50 jaar.

Het debat leidde ook tot een duidelijke oproep naar burgers en politici om af te stappen van het economisch denken. Burgers moeten weer burgers zijn en geen consumenten. Dat betekent dat politici hen ook zo moet benaderen en dat burgers ook hun politieke keuzes niet mogen laten leiden door economisch denken. Marius De Geus.

Moderator Jean Paul Van Bendegem maakte op het einde nog de academische vertaalslag. “Als we moeten gaan voor meer kwaliteit in plaats van kwantiteit, geldt dit dat ook voor de publicatie van wetenschappelijk onderzoek.” Het panel ging uiteraard volmondig akoord.

Deelnemers: Filosoof Jean Paul Van Bendegem, historicus Philipp Blom (AT), milieufilosoof Marius de Geus (NL) en Catherine Larrère (FR), voorzitster van de Fondation pour l’écologie politique.