Duitse Energiewende beter dan 's lands Austerität

Duitsers pakken de zaken graag grondig aan. Een van de meest treffende voorbeelden daarvan is de energietransitie (of ‘Energiewende’). In 2000 stelden de Duitsers zich als doel om de energiesector en in feite de hele economie koolstofneutraal te maken. Bovendien willen onze oosterburen volledig afkicken van nucleaire energie, een plan dat twee jaar geleden dankzij de ramp in Fukushima nog een extra duwtje in de rug kreeg.

In de Duitse filosofie krijgt elektriciteit afkomstig van hernieuwbare bronnen voorrang op het net. Wind en vooral zonne-energie is er daarom in geslaagd om een groot stuk marktaandeel in te palmen ten opzichte van klassieke, fossiele brandstoffen. De cijfers zijn inderdaad indrukwekkend. Nu al is geweten dat de doelstelling van 50% elektriciteit en 30% primaire energie uit hernieuwbare bronnen tegen 2030 moeiteloos gehaald wordt.

Schril contrast met Vlaanderen

Bij het Duitse model denken we meteen aan de befaamde ‘feed-in tariffs’. Dat zijn de prijzen die betaald worden per kilowattuur geleverde elektriciteit aan het elektriciteitsnet. Het leeuwendeel aan investeringen in hernieuwbare bronnen behoort er bovendien toe aan huiseigenaars, boeren, lokale coöperatieven en kmo’s. Multinationals hebben relatief weinig in handen en de staat helemaal niets. Dat staat in schril contrast met Vlaanderen, waar een klein aantal grote spelers elke potentiële eigenaar van windmolens met een contract heeft afgekocht. Andere knappe eigenschappen zijn de jaarlijkse inkomsten ter waarde van €8,7 miljard die vadertje staat aan belastingen int, en haar rol als jobmotor. De transitie is namelijk een van de krachtigste groei-instrumenten in Europa. Ongeveer 400.000 jobs werden op korte tijd gecreëerd in de hernieuwbare energiesector. Dat komt neer op 1% van de totale arbeidskrachten in Duitsland.

Gunstig investeringsklimaat

Als een van de grootste industrielanden ter wereld is de switch naar 100% hernieuwbare energie echter niet vanzelfsprekend. In tegenstelling tot scepsis in het buitenland geniet het plan wel brede steun in Duitsland. Zo denken 93% van de Duitsers dat een versterkte uitbouw van hernieuwbare energie belangrijk (23%) of zeer belangrijk (70%) is, aldus een onderzoek van TNS Infratest uit 2012 in opdracht van het Agentschap voor Hernieuwbare Energie. Daarnaast steunt ook de bedrijfswereld het initiatief vanwege de enorme investeringsmogelijkheden. Ze denken een ‘first mover advantage’ te krijgen door als eerste munt te slaan uit deze transitie. Ook dat staat in schril contrast met ons land, waar de kernuitstap een ping-pongspel is tussen regeringen en partijen, investeringen dus veel meer risico inhouden en bijgevolg minder aantrekkelijk zijn.

Kolen gedumpt

Dat er getwijfeld wordt aan het plan is niet meer dan normaal. Zo worden op dit moment op verschillende plaatsen nieuwe kolencentrales gebouwd om het verlies aan kernenergie op te vangen. Opvallend is dat ze niet kiezen voor de klimaatvriendelijker en flexibeler gascentrales die beheerders snel kunnen aan- en afzetten naargelang de vraag. Reden daarvoor is de enorme Chinese vraag, die de prijs van kolen naar beneden drijft. Tegelijkertijd schakelen de Amerikanen massaal over op schaliegas, kaderend in hun plan om zelfvoorzienend te zijn op vlak van energiebevoorrading. In 2004 bestond schaliegas er niet niet, maar momenteel heeft het al 30% van de markt in handen. Amerikaanse kolen worden daarom simpelweg in Europa gedumpt, waar de prijs voor kolen mondiaal en goedkoop is, en de prijs voor gas regionaal en duur.

Transitie perfect mogelijk

Kanttekening bij die Duitse kolencentrales is dat ze weliswaar vervuilender zijn dan gas, maar dat ze dankzij nieuwe technologie net zoals gascentrales snel aan- en afgezet kunnen worden. Zo kunnen ze mee ingeschakeld worden in de transitie naar 100% hernieuwbare energie tegen 2050. De Duitse ‘Sachverständigenrat für Umweltfragen’ (SRU) heeft een onderzoek gevoerd naar de haalbaarheid van die doelstelling. Deze onafhankelijke en interdisciplinaire raad met een mandaat van het Federaal Kabinet kwam tot volgende bevindingen_

• 100% hernieuwbare elektriciteit is mogelijk tegen 2050
• De bevoorradingszekerheid kan gegarandeerd worden tegen een competitieve kost
• De initieel hogere kosten (in vergelijking met conventionele energiebronnen) zijn een investering in de transitie naar een oplossing met lagere kosten als gevolg
• (Offshore) windenergie wordt de belangrijkste en goedkoopste bron
• Efficiëntie verkleint de kosten
• EU samenwerking is cruciaal om vraag en aanbod uit te balanceren
• Een energietransitie zonder nieuwe kolencentrales of uitgestelde nucleaire afbouw is mogelijk
• Er is genoeg flexibele conventionele kracht om de transitie op te vangen.

Deze bevindingen werden door Christian Hey van de SRU ook in België voorgelegd op het jaarforum van de Federale Raad voor Duurzame Ontwikkeling (FRDO). Interessant is dat recent ook in ons land een studie werd gepubliceerd die de vraag stelde of 100% hernieuwbare energie mogelijk is tegen 2050. Het rapport van het VITO, ICEDD en het Federaal Planbureau stelt een aantal scenario’s voor om de doelstelling te halen. De onderzoekers concluderen dat het technisch uitvoerbaar is en — niet onbelangrijk — dat de doelstelling verenigbaar is met een economische groei. Dat laatste is immers essentieel om de markten te overtuigen. Tot nader order behouden ze hun greep op de economie en het investeringsklimaat.

Belgische transitie?

De FRDO, waar middenveldorganisaties zoals werkgevers, werknemers, milieu- en noord-zuidorganisaties, jongeren en academici zijn vertegenwoordigd, bracht hierover een advies uit aan de federale regering, waarin onder meer gevraagd wordt om concreet ‘na te denken aan een transitiestrategie en over een grootschalige integratie van hernieuwbare energie in ons energiesysteem’. Federaal staatssecretaris voor energie Melchior Wathelet (cdh) liet weten dat de studie “een gamma aan mogelijke maatregelen biedt om de vooropgestelde doelstellingen te halen,” maar dat het evenwicht tussen milieu, prijs en bevoorradingszekerheid voorop staat. Een groots initiatief moeten we dus niet verwachten.

Ook in de bredere politieke arena lijkt ons land minder belang te hechten aan de radicale ommekeer. Daarvoor moet het thema hoger op de politieke agenda gezet worden. In tijden waarin regelmatig gedweept wordt met het Duitse model moeten diezelfde Duitsers het in hun contacten met Europese collega’s misschien wat vaker hebben over hun Energiewende in plaats van hun Austerität.