Fairtransport: cargo met de wind in de zeilen

Aan een kaai in Den Helder, met de Waddenzee op loopafstand, ligt een groot zeilschip aangemeerd. Het is de Nordlys, één van de twee schepen van Fairtransport. De 25 meter lange tweemaster wordt weldra 150 jaar oud en is daarmee het oudste zeilende vrachtschip ter wereld.

Niet veel verder, aan de rand van het Koninklijke Marinegebied, wordt op een scheepswerf de Tres Hombres onder handen genomen. Vrijwilligers repareren er de romp van het schip, herstellen het vrachtruim, kijken de touwen na, maken het schip klaar voor zijn volgende reis. Eerder deze maand vaarde de 32 meter lange tweemaster van de Azoren naar Amsterdam om het laatste deel van zijn vracht rum, chocolade en koffie af te zetten.

De Tres Hombres is net terug van een lange reis die leidde langs Portugal, de Caraïben, Colombia, de Dominicaanse Republiek en de Azoren. Het schip vaarde vijf maanden op open zee.

De Nordlys, genoemd naar het noorderlicht, reist dichter bij huis. ‘Ooit zat er een motor in, maar die haalden we er weer uit,’ vertelt Arjen van der Veen. ‘Het schip volgt de Europese kustlijnen en vervoert Bretoens zeezout, olijfolie en wijnen. De route loopt van Denemarken tot Portugal. In 2016 was de Nordlys vijf maanden onderweg, ik was kapitein.’

Samen met Andreas Lackner en Jorgen Langelaan is Arjen van der Veen de motor achter Fairtransport, een organisatie die de emissieloze vrachtvaart over zee herintroduceert.

‘Van A naar B zonder CO₂’

In 2000 maakten Arjen, Andreas en Jorne deel uit van de bemanning van het tallship Europa – een groot zeilschip waarop kandidaat-zeevaarders worden opgeleid. Jong en onervaren, vonden de drie aspirant-zeebonken elkaar en bedachten ze het plan om samen het zeilende vrachtvervoer nieuw leven in te blazen. ‘Want,’ vertelt Arjen, ‘voor ons was het simpel. Er was wind, die is gratis, en er was vracht te varen.’

‘Anno 2000 was duurzaamheid nog niet echt een ding, en luchtvervuiling op zee al helemaal niet,’ vertelt Arjen. ‘Toch waren er van in het begin al heel wat mensen die ons steunden. Moreel dan. Ze zagen onze passie en lieten ons ons ding doen. Samen bouwden we toen een eenmaster – de Pierius Magnus – die nu in de Verenigde Staten dienst doet als opleidingsschip voor jonge zeelui.’

Bedrijfsplan

De wegen van de drie jonge zeevaarders scheidden tijdelijk in de jaren 2000. Jorne legde zich toe op schilderen en haalde zijn brevet als stuurman. Andreas richtte in Kroatië een bedrijf op in zeiljachts, en Arjen had op zee zijn brevet als kapitein behaald. Arjen: ‘In 2006 piekten de olieprijzen, en namen we terug contact op met elkaar. De ervaring en het momentum waren er om onze onderneming écht op te starten.’

De drie hombres stelden samen een bedrijfsplan op om een nieuw schip te bouwen, geschikt om de Atlantische Oceaan over te steken. ‘De plannen waren bijna af toen we toevallig hoorden over een oude scheepsromp die niet meer in gebruik was. We veranderden de plannen en bouwden die oude scheepsromp om tot een cargoschip. We noemden het Tres Hombres.’

De Tres Hombres

‘Op tweeënhalf jaar tijd bouwden we – met hulp van vrijwilligers – het wrak om tot een zeewaardig zeilschip,’ vertelt Arjen. ‘We verzamelden het nodige kapitaal door “parten” van het schip te verkopen – de oude benaming voor aandelen. Het hielp wel dat we die romp hadden gevonden,’ merkt hij op, ‘want zo zagen mensen snel resultaat. Dat verlaagde de drempel om te investeren.’

‘Daarnaast hadden we een goed verhaal, dat uit ons hart kwam. De media heeft dat opgepikt. De gratis reclame die dat met zich mee bracht, hielp ons enorm vooruit, het bracht mensen naar ons.’

Jongeren

‘We richtten de Fairtransport Foundation op als stichting. De Foundation heeft als doel duurzame zeevaart te bevorderen, te ondersteunen en uit te voeren,’ vertelt Arjen. ‘Binnen de stichting houd ik me het meeste bezig met educatie.’ Op elke tocht varen er steeds vijf tot acht trainees mee – dat zijn jonge zeelui in opleiding.

‘Afgelopen jaren zeilden er ook heel wat ‘ontspoorde’ jongeren mee, die vaak al een heel parcours van scholen en instellingen hadden afgelegd voor ze bij ons terecht kwamen,’ stelt Arjen. ‘Op zee wordt de wereld voor die jongens eenvoudig, maar zeker niet gemakkelijk. Op zee moet je altijd alert zijn. Aan boord leren de jongeren samen te werken wanneer dat nodig is.’

Tijdens de bouw van de Tres Hombres werkten er meer dan honderd vrijwilligers mee, meestal jongeren, vaak internationaal. ‘Voor hen was het een manier om werkervaring op te doen – voor zij die ambities hebben in de zeevaartsector – of om er even tussenuit te zijn. Er werkten ook jongeren mee uit de jeugdgevangenis. De vrijwilligers kunnen overnachten in twee huisjes die we huren naast de scheepswerf. Wij zorgen ook voor het eten,’ vertelt Arjen.

Uitbouw administratie

Einde 2009 was de Tres Hombres zeewaardig. ‘We hadden toen een goed functionerend schip, en hadden een uitgebreid netwerk van sympathisanten, maar ook van vrachtlocaties en afzetmarkten,’ vertelt Arjen. ‘Om goed te blijven opereren hadden we een stabiele administratie nodig met een kantoor, een communicatiedienst en een dienst die het papierwerk voor de “partenhouders” op zich zou nemen.’

Al snel vonden Arjen, Andreas en Jorne een kantoor op de dokken van de Willemsoord-site in Den Helder. ‘De eerste twee jaar moesten we geen huur betalen,’ vertelt Arjen. ‘Sindsdien houden vrijwilligers in een beurtrolsysteem het kantoor draaiende – de meesten werken er één à twee dagen per week.’

Arjen: ‘We startten ondertussen ook een afdeling op die de werking met trainees in goede banen leidt. Werken met vrijwilligers is niet zo stabiel als we zouden willen, maar tot nu toe ging het steeds goed. Enkel wij, de oprichters, zijn sinds het begin in loondienst.’

Organisaties onder één dak

Naast de Stichting richtten Arjen, Andreas en Jorne ook twee BV’s op. Het eerste is Fairtransport Shipping, dat de bevrachting regelt van de zeilschepen – Tres Hombres en Nordlys, maar ook van andere schepen. De andere besloten vennootschap is Fairtransport Trading – met dit bedrijf koopt en verkoopt Fairtransport de cargo die de schepen vervoeren. De twee zeilende vrachtschepen, beheerd door Fairtransport Shipping, zijn op hun beurt beide NV’s – onafhankelijke bedrijfjes.

In 2014 maakte Tres Hombres voor de eerste keer winst en klom het schip uit de rode cijfers. 2016 was een overgangsjaar, waarin de toekomst van Fairtransport heel wat duidelijker werd. In 2017 wil Fairtransport voor het eerst vier mensen vast in dienst nemen in kantoorfuncties.

Polynesische banden

Sinds de opstart nam Fairtransport al heel wat hindernissen. Toen de Tres Hombres te water ging, bleek het onmogelijk om het schip in Nederland te registreren. Er bestond geen regelgeving rond motorloze vrachtvaart. Creativiteit redde de heren van Fairtransport, die hadden ontdekt dat varen onder de vlag van Vanuatu hun problemen zou oplossen. Via een kantoor in Amsterdam werd de Tres Hombres als Vanuatees vrachtschip geregistreerd.

‘Soms hebben we het gevoel dat we een kanaal aan het graven zijn naar de zee – het pionieren is op alle vlakken vermoeiend,’ vertelt Arjen. ‘Maar het kanaal dat wij nu graven, maakt het voor anderen – met misschien minder middelen of een kleiner netwerk dan wij – wel mogelijk om ook vracht te beginnen vervoeren op windkracht.’

De vrachtzeilsector

‘We delen onze kennis graag met andere mensen die met dezelfde ideeën rondlopen,’ vertelt Arjen. ‘Er komen regelmatig mensen langs die zelf plannen hebben, die helpen we graag vooruit. Alles gebeurt op een informele manier.’

‘Daarnaast organiseren we jaarlijks mee de Sailing Cargo Alliance, een bijeenkomst met collega-cargozeilschepen uit de regio, zoals de Grayhound, Avontuur of de Timbercoast,’ vertelt Arjen. ‘We bespreken daar het afgelopen jaar op vlak van regelgeving, routes, marktontwikkeling en klanten. Af en toe regelt Fairtransport ook de bevrachting of bemanning van die schepen.’

Op nog grotere schaal is Fairtransport ook lid van de International Windship Association, een vereniging die ijvert voor windkracht als energiebron voor commerciële scheepvaart.

Cargo

Fairtransport verscheept chocolade, rum, koffie, wijn en olie. Meestal is dat in opdracht van een bedrijf – zoals The Chocolate Makers uit Amsterdam, koffie- en theeproducent Simon Lévelt en The Grenada Chocolate Company. Maar Fairtransport produceert ook voor eigen rekening. Ondertussen bestaan er vijftien soorten Tres Hombres rum – het drankje won al internationale prijzen – en ook de Tres Hombres-koffie doet het goed.

Volgend jaar houdt Fairtransport een groot feest in Amsterdam. Het is dan precies tien jaar geleden dat de stichting werd opgericht. De eerste tien jaar van het emissieloze overzeese vrachtvervoer zijn dan een feit. Tien jaar waarop het zeilende cargovervoer toch zijn plek heeft veroverd binnen de scheepvaart.

Ondertussen wordt in Rotterdam door een team vrijwilligers nog getekend en gerekend aan een nieuw schip – dit keer helemaal zelf gebouwd. De Spirit of Rotterdam zal tien maal de lading van de Tres Hombres kunnen vervoeren.

De toekomst ziet er goed uit voor het zeilend vrachtvervoer. ‘Het is geweldig dat we onze opleidingsmissie – jongeren en de wereld bekend maken met onze rijke scheepvaarttraditie – kunnen koppelen aan een groeiende groep consumenten die bewust voor duurzaam transport kiest,’ vertelt Arjen.

Deze week vertrekt een opgeknapte Tres Hombres terug naar de Caraïben, op voor een nieuwe lage-impact reis. Met als brandstof niet meer dan lekker eten – krachtvoer voor de bemanning, die het schip met volle overgave naar de volgende bestemming stuurt.

Dit artikel van Isabelle Vanhoutte verschijnt ook op haar website Kleine Revolutie.