Fosfor: de onbekende crisis in de landbouw

In de vorige eeuw zijn de opbrengsten van de landbouw spectaculair gestegen, met dank aan chemische meststoffen. Een belangrijke component van deze meststoffen is fosfor (P). Fosfor is belangrijk voor de landbouw maar essentieel voor het leven. Indien we op het pad van de ‘business as usual’ blijven, vinden we binnen enkele generaties geen fosfor meer.

Fosfor in de vorm van fosfaat is onmisbaar in ons lichaam. Het staat in voor de communicatie tussen cellen en het is een bouwsteen van ons DNA. De energie in het lichaam wordt opgeslagen en vervoerd via ATP, opgebouwd met fosfor en fosfaat is een onderdeel van de celmembraan. En toch wordt dit element zeer inefficiënt gebruikt en verspild.

Het grootste deel van de wereldvoorraad fosfor wordt gebruikt voor de productie van chemische meststoffen. Maar deze meststoffen vormen een weinig efficiënte manier om fosfor toe te dienen aan planten, aangezien slechts 15% van de fosforgift de plant bereikt, de rest wordt vastgelegd in de bodem of spoelt uit… En onbereikbaar voor de mens.

Peak fosfor

Dit probleem vormt een bedreiging maar krijgt relatief weinig aandacht. Iedereen kent ondertussen wel de term ‘peak oil’ maar ‘peak phosporus’ blijft een nobele onbekende. Wanneer we door onze voorraden olie heen zijn, blijven er nog veel alternatieven over (zonne-energie, windenergie, …). Wanneer de fosfor op is, is er geen uitwijkmogelijkheid. Fosfor is onvervangbaar als bouwsteen voor ons lichaam.

Wat brengt de toekomst

Wanneer de piek in fosfor valt en hoelang de voorraden nog strekken is momenteel voer voor discussie. De cijfers lopen sterk uiteen_ de meest positieve ramingen gaan uit van nog 300 jaar, volgens meer pessimistische berekeningen bereiken we onze piek in 2030 en gaat van dan af de productie van fosfor bergafwaarts.

Een bijkomend probleem is de geopolitieke situatie_ meer dan 75% van de wereldvoorraad van fosfor bevindt zich in 3 landen_ Marokko, China en de Verenigde Staten. Deze sterke concentratie kan leiden tot monopolisering en hoge prijzen. Zo heft China nu al een extra exporttaks op fosfor.

Gescheiden kringlopen

Hoelang de voorraden nog strekken is eigenlijk niet belangrijk. Wel het feit dat fosfor essentieel is voor ons en dat het ooit uitgeput zal geraken. Voor intrede van chemische meststoffen was de nutriëntencyclus in de landbouw zo goed als gesloten en werd alles gerecycleerd. Oogstresten en overschotten werden terug op het land gevoerd, alle uitwerpselen van dieren én mensen werden opgevangen en gebruikt als meststof. In de moderne landbouw is alles — akkerbouw en veeteelt -  gescheiden en wordt het voedsel van de westerse dieren gekweekt in het zuiden. Hierdoor wordt fosfor van ginder naar hier gehaald. Om dit verlies in het zuiden op te vangen worden ginder grote hoeveelheden kunstmatige meststoffen gebruikt.

Recyclage

Wereldwijd wordt er door mensen ongeveer 3,5 miljoen ton fosfaat opgenomen via voedsel. 3 miljoen ton komt terug vrij via onze ontlasting. Wanneer deze hoeveelheid volledig kan worden opgevangen komt dit neer op ongeveer 30% van de wereldbehoefte aan fosfor! Aan de hand van proefprojecten onderzoekt men verschillende manieren om fosfor uit ons afvalwater terug te winnen.

Verhoog efficiëntie van bemesting

Door overbemesting spoelt veel fosfor uit en verdwijnt ongeveer 85%. Door het gebruik van mychorizza een schimmel die in symbiose leeft met de plantenwortels, vergroot de opnamecapaciteit van de wortels. Hierdoor kan fosfor veel effectiever worden opgenomen en kan de hoeveelheid fosforbemesting met 50 – 75% naar beneden en in sommige gevallen zelfs volledig worden weggelaten.