Frisdrank uit de kraan. Hoe realiseren we zonder statiegeld toch minder verpakkingen.

Geen statiegeld. Daar draait het voorlopig op uit. Maar dan ook geen eenmalige drankverpakkingen meer. Is dat nog bespreekbaar? In de discussie om voor flesjes en blikjes wel of geen Vlaamse statiegeldregeling in te voeren, komen echt herbruikbare alternatieven weinig aan bod. Kunnen we wat creatiever zijn en bedenken hoe we onze favoriete drankjes overal en altijd kunnen kopen en opdrinken?  

Iedereen modelburger! Toch?

Flesjes en blikjes gooi jij niet op de grond, toch? Er glipt er nooit eentje uit je tas, springt uit je autoraam of verstopt zich in het zand na een stranddagje? We laten ons nooit betrappen op een verkeerd gesorteerde PMD-zak en spreken onze medemens ferm aan wanneer hij of zij verstrooid een ingeblikt pintje of energiedrankje laat slingeren?  

Allemaal brave burgers en nette straten? Het klinkt inderdaad te mooi om waar te zijn. Zwerfvuil bestaat. En in dat zwerfvuil zitten een hoop drankverpakkingen. Niemand verdedigt die vrolijk gekleurde bermen of de uitwaaierende slagveldjes van leeggedruppelde flesjes bij drukke bushaltes. Je kunt er niet naast kijken, het trekt ander vuil aan, het is niet goed voor het milieu, gemeenten zijn opgezadeld met hoge opruimkosten, soms stinkt het, soms plakt het. Daar zijn we het allemaal over eens. Dan rijst de vraag_ wat doen we eraan, wie moet er voor opdraaien en hoeveel mag het kosten?

Statiegeld stuit voorlopig om Belgische compromis

Het stof is gaan liggen, maar in 2015 liet dit onderwerp de burger, de politiek en het bedrijfsleven niet koud. Gepassioneerde voor- en tegenstanders roerden zich. Het forum van Test-aankoop vat de argumenten van de twee kampen mooi samen. Het kost te veel. Het levert veel op. Het is simpel. Het is complex. Het is effectief. Het is niet efficiënt. Had allang gebeurd moeten zijn. Moeten we nooit aan beginnen. Ook als je meer onderbouwing zoek en alle scenario’s kritisch bestudeert, is de kans groot dat je er niet uitkomt. Objectief onderzoek van de OVAM, hoe nobel de poging ook, leverde geen pasklaar antwoord op. Belangengroepen die ijveren voor een status-quo trokken de studies in twijfel en zetten er een brok tegenexpertise tegenover. De milieubeweging bekritiseert dan weer enkele fundamentele aannames. 

De cijfers werden herbekeken en in november rolde er een Vlaams beleidscompromis uit de bus dat – naar Belgische gewoonte – de kerk in het midden houdt. Statiegeld is niet voor nu, maar niemand kan beweren dat er niks gebeurt. De drank- en distributiesector zal vanaf dit jaar 9 miljoen euro per jaar extra voorzien om zwerfvuil te bestrijden. En optimistisch ingestelde voorstanders zien het in 2018 wél gebeuren. Enkele juridische risico’s en andere gewesten staan nog in de weg om een nieuwe, grote stap te zetten in het beheer van verpakkingsafval. De producenten en de detailhandel lobbyden openlijk om het S-woord weer in de koelkast te zetten. Maar het verdwijnt niet in de vrieskist. 

Verpakkingsvrij leven

Of het glas nu half vol is of half leeg met deze voorlopige oplossing, weet ik niet. Wel stel ik vast dat dit debat aangevuld moet worden met het zoeken naar antwoorden op een heldere vraag_ wat kunnen we meer doen om simpelweg met minder verpakkingen te leven?

Veel inspiratie valt te halen bij de “verpakkingsvrije ondernemers”, zoals Robuust in Antwerpen. Het duurt niet lang meer of hippe en praktisch ingestelde kruideniers laten je shoppen zonder overbodige omhulsels. In parfumeries kun je luxeparfums laten bijvullen. Bij olijfolie geeft een aftapkraan om je fles te (her)vullen zelfs de gewenste artisanale toets. Bij wijn ligt het dan weer wat moeilijker. Maar laten we vooral ook creatief aan de slag gaan met het grootste probleem_ de alomtegenwoordige plastic flessen en blikjes.

Wat is het grote voordeel van kleine verpakkingen? Waarvoor dienen ze? De bedrijfsfilosofie van grote frisdrankproducenten is om altijd en overal aanwezig te zijn. Service voor optimaal comfort heet dat. Dorst kun je namelijk overal hebben, nietwaar? Het moet ook praktisch, licht en gemakkelijk zijn. De wegwerpvarianten van verpakkingen scoren in al deze opzichten goed. Maar welke oplossingen zijn er nog?

Op naar de drankmachine van morgen!

Elk benzinestation heeft twee of drie koffieautomaten staan naast een meterslange muur voor fris. Is dat niet slimmer op te lossen? Als het voor warme dranken kan, kan het voor koude toch ook? Of is dat niet exclusief genoeg? Desnoods met een spoelfunctie erbij, om flesjes en modieuze pullen weer fris te maken. Kortom, wat is mis met prachtige vending machines waar je je eigen drankje kunt tappen of bijvullen?

Kiosken en plekken zoals tankstations zetten vaak aan tot out-of-home consumptie en slordig afdankgedrag. Het vervangen van drankautomaten en koelkasten door het creëren van een aftapkanaal met tal van opties, neemt waarschijnlijk niet meer plek in. Een koolzuurtank, siroopmixen en een wateraansluiting of -tank zou voor 90% van de dranken volstaan. Is het hygiënisch? Is het lekker? Is het goedkoper? Is het makkelijker? Alle vragen zijn met goede wil aan te pakken.

Mooie designautomaten hebben kans van slagen. Het speelt in op de trend van de verpakkingsloze winkels. Veel mensen dragen nu al continu een herbruikbaar flesje bij zich of nieuwe modellen kunnen gepromoot worden. Het verschilt niet veel met de op siroop gebaseerde dranken die je op café krijgt. Frisdrankconcerns krijgen er nieuwe afzetmogelijkheden bij. 

Een kans voor Fostplus

We zouden het bijna vergeten, maar een deel van het geld dat FostPlus beheert voor de inzameling en verwerking van verpakkingsafval in België, moet verplicht gaan naar preventie-initiatieven. De afgelopen jaren waren er geen relevante of zichtbare innovaties. Het uitstellen van een statiegeldsysteem moet een serieuze impuls zijn om meer te doen voor een leven met minder verpakkingen. Inzetten op de bestrijding van zwerfvuil (opruimen en handhaven) en sensibilisatiecampagnes is niet voldoende. Een experiment met een aantal verkooppunten van dranken op basis van fills en refills moet tot de mogelijkheden behoren. FostPlus zou de leiding kunnen nemen door innovatieve producenten, designers, techniekers, marketeers en handelaars samen te brengen.

En wie weet tank jij de volgende keer langs de snelweg ook jouw flesje vol.

Elmar Willems.

De auteur dankt Guido Everaert voor waardevol commentaar op  eerdere versies van deze opiniebijdrage.