Pleidooi voor zelfvoorzienende producten

Eén van de weinige dingen die een ontwerper zelden ernstig in overweging neemt is energiegebruik. Daarom een pleidooi voor zelfvoorzienende producten en design met het energievraagstuk in het achterhoofd.

Het energievraagstuk blijft een harde noot om te kraken. Een snelle opzoeking leert me dat op Zeronaut 1 van de 10 artikels over energie gaan. Als je er met energiespecialisten over spreekt leer je al snel dat de opwekking van energie op zich niet het probleem is. De grootste uitdaging zit hem in de opslag en distributie. Zeker met de groeiende vraag naar een smart grid, een energienetwerk waar iedereen naast energie afnemen ook in staat moet zijn om energieoverschot terug op het net te zetten, zijn we in een discours belandt waar we het slagen van een grote energiewende in België in de handen van onze netbeheerder hebben gelegd.

Ontwerpstandpunt

Maar is dat echt de enige manier om naar het energievraagstuk te kijken? Is opslag nu echt de grondoorzaak van deze problematiek? Als we het van op een afstandje bekijken is het probleem niet zozeer de opslag, maar eerder het volume. De hoeveelheid energie die we nodig hebben is enorm en blijft maar stijgen. Hoe meer energie nodig (op eender welk tijdstip), hoe moeilijk de bevoorrading.

Dus ja, opslag en distributie zijn logische oplossingen om naar het energievraagstuk te kijken. Maar wat als we het nu eens vanuit een ontwerpstandpunt bekijken? Eén van de weinige dingen die een ontwerper zelden in overweging neemt is energiegebruik. Zelfs veel ecodesign-strategieën houden zich voornamelijk bezig met het energieverbruik. Dat een product energie nodig heeft staat namelijk buiten kijf.

Waardeloze iPad

Energie vind je relatief eenvoudig terug op verschillende plaatsen. Het probleem is dat je het zelden terugvindt in grote pakketten. Om die reden zijn heel veel energie-opwekkingsmethoden niet interessant in een woning. Als je ze begint toe te passen op producten zelf krijg je opeens een heel ander verhaal. Thomas Rau verwoordde het op het OVAM-congres vorig jaar als volgt_ “Een iPad wordt pas een iPad eens er stroom door gaat.” Een iPad is maw. waardeloos zolang hij niet opgeladen is.

Ontwerpfout

Maar wat als dat niet zo was? Wat als externe energie input bekeken werd als een ontwerpfout? Wat als niet het huis als verzameling van producten (wasmachines, koelkasten, verwarming, ventilatie,…) geoptimaliseerd moest worden (of zelfs zelfvoorzienend), maar de producten op zich?

Als een product zelf in zijn energie kan voorzien belast het tijdens zijn hele levensloop ook veel minder zijn omgeving. Immers, alle input die het nodig heeft zijn op voorhand vastgelegd, en of je nu groene stroom aankoopt, of uit een kerncentrale, maakt op zich niets uit voor het product.

Drie inspirerende voorbeelden

Onderstaande producten tonen aan dat zelfvoorzienendheid in een product zelfs een meerwaarde kan zijn naar gebruikservaring en emotionele waarde van het product_

Rolex Oyster collection: De Rolex-horloges die zichzelf opdraaien door de beweging van hun drager zijn het oervoorbeeld van een zelfvoorzienend product. Omdat het mechanisme erg schokbestending moet zijn, gaan de meeste Rolex-horloges veel langer mee dan de horloges van hun concurrenten.

Bio-fotovoltaïsche mos tafel: Deze tafel, gebaseerd op een technologie waar je energie uit planten haalt, bevindt zich nu nog in prototype-fase, maar stel je voor dat de plant op je nachtkastje ook meteen je nachtlamp voorziet van energie!

Gravia: Deze lamp maakt gebruik van de meest gekende energiebron op deze planeet_ de zwaartekracht. 1 keer de lamp naar boven brengen staat gelijk aan 4uur licht.

Dynamo

Er zijn tal van manieren om een kleine hoeveelheid energie op te wekken, denk maar aan de dynamo van je fietslicht, speelgoed dat je kan opwinden, oude slingerklokken, buitenverlichting die door de wind aangestuurd wordt,… Als ontwerpers bij hun creatief proces zouden vertrekken vanuit het idee dat niet enkel materialen, maar ook energie schaars is, zouden indrukwekkende beelden als het strandbeest van Theo Janssen misschien geen uitzondering zijn.