'Tegenlicht: De Nieuwe Makers' doorgelicht

Snelle technologische ontwikkelingen maken niet alleen kennis voor iedereen beschikbaar, ook het gereedschap om mee uit te vinden en te produceren komt binnen ieders bereik. Een nieuwe generatie uitvinders en makers neemt het heft in eigen handen en innoveert en produceert op zolders, in schuurtjes en in kleine lokale laboratoria. Brengt het ons een democratisering van innovatie en fabricage of moeten we bang zijn voor wat de nieuwe makers uitvreten in hun eigen hi-tech laboratoria? En wat betekent het voor onze economie?

Zo kondigde Tegenlicht de reportage ‘De Nieuwe Makers’ aan. Zeronaut.be keek afgelopen zondag met veel interesse naar de uitzending. We verzamelden de reacties, bedenkingen, lof en kritiek van een aantal van onze bloggers.

Olivier Beys_

Niet toevallig zendt VPRO volgende week een aflevering uit over het basisinkomen. Samen met ‘De Nieuwe Makers’ kan je ze beschouwen als een tweeluik. Het eerste deel behandelde in hoofdzaak de nieuwe technieken en de impact op de economie. Deze zogenaamde ‘disruptieve’ technologieën zullen het monopolie van heel wat multinationals op massageproduceerde consumptiegoederen onderuit halen.

Wat de maatschappelijke gevolgen van die transformatie betreft, bleef de reportage echter wat op de vlakte. Wat is immers nog het nut van een klassiek bedrijf wanneer iedereen zelf kan ontwerpen en produceren? Waarom zouden bedrijven nog investeren in onderzoek en ontwikkeling als de genetwerkte massa dat aan een veel sneller tempo kan? Kortom, achter de nieuwe logica gericht op samenwerking en behoeften in plaats van concurrentie en schaalvoordelen schuilen grote vragen_ op basis waarvan vinden geldtransacties plaats? Hoe zullen hiërarchische verhoudingen binnen organisaties gereorganiseerd worden? Hoe kunnen we de toegenomen productiviteit die het gevolg is van de nieuwe innovatiegolf omzetten in tijd in plaats van inkomen?

Het basisinkomen is een interessante piste in dit verhaal, die bovendien het aspect van herverdeling en het rechtvaardigheidsvraagstuk aansnijdt. Zonder die dimensie is dit eerste deel niet volledig. Daarom lijkt me ook de volgende aflevering van Tegenlicht verplichte kost voor iedereen die deel 1 heeft uitgekeken.

Niel Staes_

Tegenlicht bewees vorig jaar met regelmaat dat ze de mogelijkheden en impact van nieuwe maatschappelijke trends niet onderschatten. Toch drie concrete bedenkingen bij de reportage van vorig weekend.

Ten eerste mis ik progressie in het verhaal. De voorgestelde inzichten zijn nog steeds correct, maar Tegenlicht blijft vissen uit dezelfde verhaallijnen en woordvoerders als vorig jaar. Waar blijft het bredere debat met politici en gevestigde financiële machten? Waar blijft de roep voor een wetgeving op maat van de 21e eeuw? Waar blijven de eerste voorbeelden van grote spelers die de switch maken? Waar blijft het bredere maatschappelijk waardendebat over duurzaamheid? Ik blijf dus nog een beetje op mijn honger zitten.

Ondanks dit ter plaatste trappelen blijven onze Noorderburen ons voor. In België wordt de hele makersbeweging nog al te vaak afgeschilderd als ‘nice to have’, een gimmick of een alternatieve hype. Artikels en reportages focussen te vaak op de kleine realisaties (zoals ‘Olé, er is een auto geprint! Of een teddybeer! Of een kopie van jezelf!’), maar onze media schijnen niet de beseffen wat de bredere impact zal zijn. Bizar eigenlijk want ook in België zijn er een aantal voorlopers actief. Spijtig genoeg worden deze te vaak voorgesteld als innovatieve ondernemers binnen het klassieke economisch denkkader.

Ten slotte vormt de complete alles-kan-alles-mag-spirit de kracht van de makersbeweging. Een laissez-faire sfeer die gecreëerd wordt in een juridisch en commercieel vacuüm. Toch is dit net ook de zwakte van de beweging. Het potentieel is enorm, maar de richting onduidelijk. Dat de makersdynamiek het zal halen op lange termijn is duidelijk … of dat ook zal leiden tot een duurzame, eerlijke en rechtvaardige maatschappij is nog een groot vraagteken.

Stijn Sysmans_

Ook in België vond er een eerste Maker Faire plaats, op 26 en 27 april 2014 in Technopolis Mechelen. Zowel qua bezoekersaantallen als standhouders was dit een succes dat de belofte van volgende edities inhoudt. Mega-evenementen zoals we kennen uit de USA kennen we hier nog niet, maar zowel de overheid als private spelers zoals CoderDojo willen kinderen stimuleren om Makers te worden. Hier is nog wel wat werk aan de winkel en vooral de manier waarop het onderwijs met deze materie omgaat kan een pak beter.

In de eerste plaats moeten we af van de idee dat technische vakken in een bepaalde richting — veelal stroomafwaarts van het beruchte watervalsysteem — thuishoren. Echt innovatieve ingenieurs leid je op vanaf de lagere school en kinderen die dat willen, moeten gedurende hun hele schooltijd toegang hebben tot een performant technisch onderwijs. Als we in die Makersbeweging niet hopeloos achter willen lopen, moet alvast het onderwijssysteem worden herzien en moeten we af van de schotten tussen ASO, TSO en BSO.

Jan van Loo_

Dat er een leger doe-het-zelvers zichzelf aan het opleiden is, weten we al langer dan vandaag. De Tegenlicht-reportage bevestigt dit nog eens. Ze laat een mooie rij grote namen passeren die deze Makersbeweging nauwlettend in het oog houden. Uiteraard zien ze deze (r?)evolutie elk als een bewijs van (hun eigen) theorieën omtrent het opkomen van educatieve, digitale, gedemocratiseerde, gepersonaliseerde, locale productie gekoppeld aan een globaal brein. Als Zeronauter stel ik me dan natuurlijk de vraag; tot welke zero’s gaat dit nu leiden?

• Jeremy Rifkin, economisch en sociaal theoreticus ziet in elk geval een zero-marginal-cost.
• MIT ziet dan weer een “democratiseren van de technologie” waarbij de prijs van de productietechnologie naar 0 gaan.
• Het eerste biogen-lab en LittleBits zien de kost van educatie naar Zero gaan door toegankelijk en educatief speelgoed en speelterreinen. En merkwaardig genoeg voorspellen ze dat ook de leercurve naar Zero-inspanning gaat.
• Chris Anderson ziet het aantal exacte kopieën van producten naar Zero gaan, in vergelijking met de huidige massaproductie-standaard. Elk stuk uniek en op maat van de gebruiker.
• En NASA ziet de makersbeweging als Zero-cost-innovation. Duizenden hobbyisten die uit intrinsieke motivatie nieuwe zaken uitproberen, zijn veel productiever dan de best betaalde top-onderzoekers.

En ga zo maar door. Sta me toe — ook al ben ik een zeer grote fan van de makersbeweging — om een viertal Zero-valkuilen te benoemen_

1. Zero waste? Ook al dromen we met zijn allen van een circulaire economie, tot op heden hebben 3D-printers nog niet veel meer dan gadgets op de markt gebracht. En ook al lukt het om daarmee functionele producten te maken, komt samen met digitale productie niet de verwachting naar steeds sneller nieuwe producten? Zelfs de beste recyclage produceert afval …
2. Zero unhappiness? Bezeten door het potentieel van de toekomst en het verlangen naar het nieuwste product, geproduceerd door de “nu nog meer op maat en smaak gemaakt”-technologie, vinden we misschien nog minder geluk in het heden?
3. Zero energy? Digitale productie heeft zeer veel energie nodig, veel meer dan manuele of semi-automatische productie. Als daarenboven ook verwacht wordt dat op termijn iedereen zo’n kleine digitale productielijn in huis heeft staan, waar gaat dan al die energie vandaan komen? (blijkt dat we amper aan onze huidige vraag kunnen voldoen)
4. Zero disability? Iedereen kan alles leren wat hij/zij maar wil, zonder moeite. Iedereen kan een vakman 2.0 worden. Maar kunnen we iets écht begrijpen zonder inspanning? Zij die de extra inspanning wel doen, worden waarschijnlijk de echte vakmannen.

Er is enorm veel potentieel zoveel is zeker. Maar of ze wel degelijk de “fundamentele verandering” gaat meebrengen om een duurzame samenleving te creëren, dat is een heel ander verhaal. De kans bestaat dat met Zero-kritiek er ook eigenlijk Zero verandert.

Jeroen Gillabel_

In de reportage wordt met veel overtuiging de voorspelling gemaakt dat de makersbeweging zal uitgroeien tot een nieuw economisch paradigma, waarin productie en consumptie niet — zoals vandaag het geval is — van elkaar gescheiden worden door verticale ‘silo’s’ van bedrijven in een waardeketen, maar zeer sterk verweven zijn met elkaar, doordat elke burger als het ware in staat is om zelf te ontwerpen, te maken en te consumeren. Horizontale samenwerking tussen burgers en bedrijven zal de basis zijn voor dit nieuwe economisch paradigma.

Dit mag dan wel utopisch lijken in 2014, maar dat is het allerminst. Hoe normaal onze maatschappij vandaag ook mag lijken, ze heeft niet altijd op deze manier gefunctioneerd. Er is dus ook geen reden om aan te nemen dat dit systeem het enige mogelijke is.

De verschuiving die de makersbeweging met zich meebrengt zal de basis van het economisch handelen wijzigen en bedrijven dwingen om andere modellen te hanteren. Inspiratie opdoen op de vele maker faires die overal opduiken is de boodschap. Dat NASA daar te rade gaat voor nieuwe technologische oplossingen, zegt eigenlijk alles over hoe innovatie in de toekomst vorm zal krijgen.

Een vraag die onbeantwoord blijft is of “het nieuwe maken” meer garanties biedt op duurzaam materialenbeheer dan het bestaande economisch systeem. Hoewel er in de reportage verschillende aspecten van een meer duurzame manier van produceren opduiken (modulariteit, productie-op-maat,…), lijkt het circulaire denken geen inherent onderdeel van de ‘nieuwe makers’ beweging. Wat geproduceerd wordt, met welke materialen en hoe die vervolgens te recupereren zijn_ ook in de nieuwe economische logica die hier getoond wordt zullen op dit vlak de juiste keuzes gemaakt moeten worden, willen we een antwoord bieden op de grote economische en ecologische uitdagingen die in het verschiet liggen.

Bekijk de volledige Tegenlicht-reportage bij VPRO