Verslag van een Rewilding en Permacultuur tuin project

Gangbare land- en tuinbouwpraktijken steunen op het onderliggende paradigma van ‘de natuur beheersen’. Meer en meer komt echter aan het licht dat deze aanpak zeer nadelig uitdraait voor onze natuurlijke ecosystemen en biodiversiteit. De gehanteerde praktijken die gericht zijn op het ordelijk houden van tuinen en op maximale productiviteit van de landbouw ondermijnen de levensnoodzakelijke ecosysteemdiensten (o.a. bestuiving, zuivere lucht en water, vruchtbare bodems, klimaatregulatie) die essentieel zijn voor onze gezondheid en welbevinden. Nieuwe aanpakken zoals rewilding (het faciliteren van natuurlijke evolutie) en permacultuur (het ontwerpen van eetbare natuurlijke ecosystemen) shiften naar een paradigma van ‘samenwerken met de natuur’ in plaats van ze tegen te werken. Dit heeft vele voordelen, niet in het minst omdat er veel minder energie nodig is als je samenwerkt met de natuur. In deze blog wil ik graag de ervaring en vooruitgang van een persoonlijk project delen_ toepassing van rewilding en permacultuur op een gedegradeerd stuk tuin.

[caption id=”” align=”alignnone” width=”1200.0”] Voor we er aan begonnen[/caption] [caption id=”” align=”alignnone” width=”2448.0”] Vandaag[/caption]

Het is ondertussen drie jaar geleden dat ik een opleiding in permacultuur gevolgd heb en de uitdaging ben aangegaan om een gedegradeerd stuk tuin om te vormen tot een eetbaar ecosysteem. Dus tijd voor een verslag van de vorderingen! Het origineel ontwerp (met principes, visie en strategieën) werd neergeschreven in mijn permacultuur eindwerk en kan hier geconsulteerd worden_ http://www.slideshare.net/gorissel/permaculture-dissertation-a-garden-for-the-future.

Het is nog steeds een work in progress, maar de verandering die in de korte tijd van drie jaren heeft plaatsgevonden heeft me ontzettend positief verrast! Hoewel het stuk tuin oorspronkelijk erg verarmd was geraakt door jaren slecht management en zeer veel pesticiden gebruik, is het ondertussen een hotspot voor fauna geworden – wat we met veel plezier observeren. Dit toont aan dat je wel degelijk veel vooruitgang kunt maken met relatief simpele interventies op korte termijn.

[caption id=”” align=”alignnone” width=”2560.0”] Bezoek van een bonte specht[/caption]

Het eerste wat we ondernomen hebben, omdat we op een arme, droge zandbodem zitten, was bodemverbetering. Hiervoor voerden we drie vrachtwagens compost aan. Dit bracht de aardwormen, fungi en mollen terug naar ons perceel die de bodem op hun beurt nog verder verbeteren. Om de nutriëntencyclussen te herstellen hebben we groenbemesters geïntroduceerd: voornamelijk witte klaver, distels en lupinen en selectief aan mulching gedaan. Dit helpt de organische stof te verhogen en is voordelig voor het watermanagement op droge bodems.

[caption id=”” align=”alignnone” width=”2448.0”] Meer diversiteit[/caption]

We moesten ook een oplossing vinden voor de invasieve Amerikaanse vogelkers die veelvoudig aanwezig was op het perceel. Chemische bestrijdingsmiddelen (zoals Round-up) zijn uit den boze in permacultuur(the cure is far worse than the disease!) en dus moesten we naar een andere oplossing op zoek. Na observatie in onze omgeving, blijkt deze invasieve soort vooral voor te komen op zeer verarmde bodems. En inderdaad, daar waar we de bodem verbeterden onkiemen er geen zaailingen meer. We beschouwen de vogelkers nu als biomassafabrieken die we keer op keer kunnen snoeien en die onze kachel warm houdt, onze takkenhaag vult en die mee de bodem verrijkt. Win-win!

De bodemverbetering resulteerde in een grote toename aan plantenrijkdom, waardoor de insecten terug kwamen die op hun beurt een rijke diversiteit aan vogels aantrokken. Om dit proces nog te versnellen verzamelden we zaden van wilde planten uit de buurt en zaaiden we selectief commercieel beschikbare biozaden in om zo bijen en vlinders van voedsel te voorzien. We installeerden enkele kleine insectenhotels en bouwden een takkenhaag. Sommige delen van de tuin lieten we ongeroerd, hier kan de natuur volledig haar eigen gang gaan. Deze simpele ingrepen zorgden voor een grote toename aan bijen, hommels en vlinders en brachten de egels terug naar onze tuin. Omdat we de bodem het heel jaar door bedekt houden (enkel de paadjes worden gemaaid) bleef de bodem eronder vochtiger wat voor een toename in aantal padden zorgde. Dit jaar hadden we voor het eerst kleine padden? in de tuin!

Aangezien we een bosrand ecosysteem trachten te ontwerpen, hebben we ook een grote variëteit aan bomen (okkernoot, peer, appel, amandel, perzik, pruim, moerbei, kweepeer, mispel), struiken (hazelaar, vlierbes, zwarte en blauwe bes) en wilde eetbare planten (daslook, wilde spinazie, zuring, smeerwortel, kleefkruid,…) aangeplant. Biogroenten werden gezaaid in verhoogde bedden en slim gekoppeld aan weldoende kruiden zoals munt, alsum, lavendel en rozemarijn. Er werden geen meststoffen of andere chemische toevoegingen gebruikt, enkel wat de kippen achterlieten! Toch hebben we elk jaar een grotere oogst aan smaakvolle groenten en fruit die kleur en vitaminen toevoegen aan onze gerechten.

[caption id=”” align=”alignnone” width=”865.0”] Amandel, perzik, appel en peer[/caption]

En naast een steeds rijkere oogst trekken we ook steeds meer bezoekers aan_ o.a. vlinders, krekels, libellen, kuifmezen, lijsters, mussen, boomklevers, rode eekhoorns, uilen, een koekoek!, goudhaantjes, vinken, groenlingen, een valk, een buizerd, reeën, de bonte, groene en zelfs zwarte specht!, vleermuizen en een mooie grote vos. Hoewel er drie jaar geleden amper diersoorten terug te vinden waren op dit stuk is het nu een magneet voor wildlife. Eetbare planten zoals snijbiet, rucola, veldsla en postelein hebben zich ook buiten de bedden verspreid, en komen al heel vroeg in de lente op – zonder enig werk. Verder is het onderhoud in de tuin beperkt_ enkel de paadjes worden gemaaid, groenbemesters worden selectief gemaaid en worden als mulch ingezet. Voor de rest genieten we van de verse en gezonde opbrengsten, de rijke diversiteit in kleuren, geuren en geluid en de grote diversiteit aan levendige bezoekers!

[caption id=”” align=”alignnone” width=”2448.0”] Spinazie[/caption] [caption id=”” align=”alignnone” width=”2448.0”] Courgette[/caption]

Natuurlijk liep niet alles van een leien dakje en waren niet alle ingrepen een succes. Er zat veel plastiek afval in het commercieel beschikbare biocompost — tot ons afgrijzen. Maar nadat de lading van de vrachtwagen gestort is kun je het er moeilijk allemaal terug inscheppen… De compost bleek ook te agressief voor de bomen. We hebben er vier verloren in het begin. Nu gebruiken we enkel zelfgemaakte compost (die we in het begin niet ter beschikking hadden) bij de bomen. De eerste twee jaren hadden we ook heel veel slakken, die amper iets van de salade overlieten. Hierdoor moesten we kleine plantjes in het begin ook beschermen zoals met de plastieken fles op de foto. Dit jaar echter blijkt de impact van de slakken al minder te zijn. Waarschijnlijk omdat de padden, egels en vogels meer nuttig werk verrichten. Een slimme buizerd die zich gespecialiseerd heeft in kippen, heeft ook elke winter ons kippenbestand serieus gedecimeerd en de vos heeft ons zelfs kippenloos gemaakt. Maar dat betekent dat we gewoon een betere ren moeten bouwen. 

[caption id=”” align=”alignnone” width=”1836.0”] Braambessen[/caption]

Het moeilijkste van al was om onze ingebakken mentale modellen los te laten. Als mens wordt orde, netheid en structuur er met de lepel ingegoten. Maar de natuur ontwerpt niet in geordende vakjes en rijtjes en rewilding betekent dat je de natuur haar eigen ontwerp laat maken. Slimme functionele chaos dus en dat is wel wat wennen! Zoals gezegd is het nog steeds een work in progress, maar het lijkt toch meer op een stuk verwilderde natuur dan op een moestuin. Alles bij elkaar heeft de vooruitgang die je op zo een korte periode met simpele ingrepen kunt bewerkstelligen mij ontzettend verbaasd! En het mooiste is nog dat je de overvloed aan eetbare planten kunt delen met familie, vrienden, buren… Daarmee geef je ze niet alleen volledig duurzaam geproduceerde fruit en groenten, maar help je meteen de logica van waardecreatie te veranderen.

Slimme interventies gebaseerd op rewilding en permacultuur kunnen natuurherstel dus versnellen. Het toont aan dat je op dezelfde plek tegelijkertijd voedsel en ecosysteemdiensten kunt produceren die voordelig zijn voor biodiversiteit. En door deze principes toe te passen kan iedereen een deel van de oplossing worden. Het maakt niet uit hoe klein (balkon) of groot het stuk tuin (of ander verwaarloosd land) is dat je ter beschikking hebt. En als je een echt indrukwekkend voorbeeld van permacultuur en rewilding wilt zien moet je zeker eens afzakken naar de Samenland CSA aan Kasteel Nieuwenhoven in Sint-truiden waar een voormalig 4,2 ha maisveld in een permacultuur CSA omgevormd werd. Dit is het mooiste, meest transformatieve voorbeeld van voedselproductie dat ik ooit gezien heb. En de initiatiefnemer, Taco Blom is een wandelende encyclopedie van natuurlijke oplossingen. Hier heb ik alles geleerd om zelf aan de slag te gaan.

[caption id=”” align=”alignnone” width=”2448.0”] Tomaten[/caption] [caption id=”” align=”alignnone” width=”2448.0”] Afval hergebruiken we om plantjes te beschermen[/caption]