Afroropa: luchtspiegeling in een zee van zonnespiegels

Dieudonné geniet op een blakerend perron van de Siciliaanse zon. “De hogesnelheidstrein Palermo-Tunis vertrekt binnen enkele ogenblikken”, licht een zachte vrouwenstem toe in een viertal talen. Dieudonné  is op weg naar Bamako. De lange treinrit door de groene Sahara is telkens een verademing. Hij kijkt ernaar uit om na een druk jaar zijn ouders terug te zien, in de Niger te vissen en te voetballen met elftallen neefjes en nichtjes.

***

Voor Dieudonné is Afroropa een godsgeschenk. Sinds de woestijnzon volop elektriciteit levert voor Afrika en Europa, is de wereld een stuk feestelijker geworden. Van de Barentszee tot Kaap de Goede Hoop zijn alle kerncentrales afgebouwd. Miljoenen mensen, langs beide zijden van het ‘Middelmeer’, voorzien volledig in hun eigen energiebehoeften.

Waar bos en natuur geen voorrang krijgen, wordt de bodem ten volle benut om 14 miljard monden te voeden. Door het stijgende zeewater af te tappen en te ontzilten, zijn talloze hectaren dorre grond tot oasen herschapen. Met een beredeneerd gebruik van vooral organische meststoffen en zonder pesticiden. Duizenden landbouwers vonden eindelijk de akkers die ze nog generaties lang zullen bewerken.

De elektriciteitswinsten vloeien niet alleen naar het land, maar stromen ook naar het onderwijs en de gezondheidszorg. Weldoorvoede kinderen genieten het onovertroffen privilege om het beste uit zichzelf halen. Een massa mondige burgers laat zich, in tijden van wereldwijde open communicatie, niet langer in de luren leggen door corrupte potentaten, gewiekste multinationals of de januskoppen van financiële instellingen.

Uitgaven voor defensie zijn overal gekelderd. De Middellandse Zee is niet langer de bittere verdrinkbak van radeloze bootvluchtelingen. Op de pleinen van eeuwenoude steden staan de eens zo woedende menigten gezapig te keuvelen. De markten vormen opnieuw het kleurrijke en bedrijvige decor van de voortdurende uitwisseling van goederen, gebruiken, gemeenplaatsen en genen tussen alle continenten.

***

Dit toekomstbeeld spiegelt het monumentale “Atlantropa” waar de Duitse architect Herman Sörgel van 1928 tot aan zijn dood in 1952 sleutelde. Sörgel ging uit van het beklemmende idee dat Europa slechts een grillige uitstulping is van de Aziatische landplaat. Die modderige appendix moest (met wat overdrijving) qua bodemschatten de duimen leggen voor het onooglijke Lesotho. Alle hoop was dus op Afrika gevestigd.

Voor Sörgel mocht de Middellandse Zee niet langer een obstakel vormen. Treinlijnen moesten Berlijn met Kaapstad en Parijs met Dakar verbinden. Stuwdammen in de straat van Granada en de zee van Marmara zouden elektriciteit leveren. De Sahara moest weer vruchtbaar worden.

Maar Sörgels plannen rijpten in een fout tijdvak. Hij entte zijn denken volledig op een koloniale onderstam. Duitsland had Lebensraum nodig, de rest van de wereld had zich te schikken. Bovendien stond Sörgel nauwelijks stil bij het milieu. Zijn plannen zouden de zee doen opdrogen en de grond verzilten.

Afroropa is Atlantropa niet. De Middellandse zee mag blijven bestaan, maar niet meer als een omwalling rond de vesting die Europa heet. Met de hulp van wetenschap, technologie en ecologie kunnen ook de Sahara en Sahel dan de schakel vormen tussen Noord en Zuid. Afroropa luidt niet alleen een nieuwe dageraad in voor het Avondland, maar brengt de Arabische lente tot volle bloei en staat de Afrikaanse renaissance bij. Echte vrijheid komt uit een contactdoos met groene stroom. 

De meeste geestelijke erfgenamen van Sörgel (want ik ben niet de enige) hebben alvast begrepen dat ecologie voortaan centraal staat. De Duitse Desertec Foundation wil een krachtig netwerk van wind- en zonnecollectoren wil uitbouwen in en om de Sahara. Een ander initiatief, het Sahara Forest Project gaat expliciet uit van een holistische aanpak om waterwinning, energievoorziening en landbouw aan elkaar te koppelen. De projecten ogen ingenieus, inspirerend, ambitieus.

Sociaal zijn de moderne, wetenschappelijke initiatieven daarentegen zelden. De plannen missen de link met de gewone Afrikaan (én Europeaan). Het is onduidelijk wie er concreet beter wordt van de grootscheepse projecten. Zonnepanelen en moestuinen zijn natuurlijk geen kwestie van liefdadigheid. Als mensen winst maken met groene elektriciteit en duurzame landbouw, dan is dat prima.

Maar waakzaamheid is geboden. De Scramble for Africa 2.0., waarbij rauwe kapitalisten voor een prikje Afrikaanse landbouwgronden inpikken, verschilt nauwelijks van de oude koloniale roofbouw. Als de Afro-Europese integratie op die leest wordt geschoeid, kunnen we beter blootsvoets rondlopen. De inbreng van lokale gemeenschappen is cruciaal. Voor private investeerders is het niet meer dan hoffelijk om ook de plaatselijke bevolking te vragen wat ze zelf kan bijdragen en wat ze in ruil wenst voor haar diensten.

Mensen zijn geen ganzen die je ongestraft vanalles door de strot kan jagen. Op dit moment speelt het Westen tweemaal vals. Steeds weer blijft Europa de vrije doorgang eisen voor goederen terwijl het de eigen markten afschermt met regeltjes en subsidies. Anderzijds is er weinig te merken van het vrije verkeer voor diensten en personen. De angst van Fort Europa om de valbrug neer te laten is voorlopig te groot. Tegelijk is “Afrikaanse eenheid” soms in een ander melkwegstelsel te zoeken.

De ruimtelijke en “energetische” integratie van het Europese en het Afrikaanse continent biedt nochtans kansen op een betere toekomst voor de gehele mensheid. Maar het verleden leert dat “kansen” een korte halfwaardetijd bezitten. Ze vervallen snel tot “gemiste kansen” en vergelen op kaartjes in geschiedenisboeken. Dan blijft Afroropa een luchtspiegeling, zelfs al dopen ingenieurs de woestijn om tot een zee van zonnespiegels.

Referenties bij de tekst:

Anne Sophie Günzel, Das “Atlantropa”-Projekt – Erschließung Europas und Afrikas, München, 2007.

Marco Verweij en Michael Thompson, eds., Clumsy solutions for a complex World, Londen, 2006.

www.desertec.org

www.saharaforestproject.com