Fidel is dood, leve Fidel?

Een van de eerste tweets die vermeldde dat de leider van de Cubaanse revolutie overleden zou zijn, verwijst naar een artikel gepubliceerd op 5 januari op de website van het ICLEP (Instituto Cubano por la Libertad de Expressión y Prensa – Cubaans Instituut voor de vrijheid van meningsuiting en de pers), een organisatie die, volgens Corporationwiki (een website die bedrijven monitort), als nationale non-profit vereniging gevestigd is in Florida in de Verenigde Staten. In het artikel wordt verwezen naar een interview waarover later meer.

Het ICLEP werd opgericht in mei 2012. Normando Hernández González, directeur-generaal, is een Cubaans schrijver en journalist die momenteel in de Verenigde Staten woont. Hij werd in maart 2003 gearresteerd voor het aanklagen van Cuba onder Castro en werd in 2010 vrijgelaten, waarna hij in 2011 asiel aanvaardde in de VS en er het ICLEP oprichtte.

Wishful thinking lijkt een grote rol gespeeld te hebben in het verspreiden van de geruchten in een vroeg stadium, maar waar komen ze vandaan?

De achtergrond van de andere leden van het bestuur zijn gelijkaardig. Het ICLEP is een organisatie die de belangen verdedigt van de grote groep bannelingen uit Cuba die het land ontvlucht zijn na de revolutie en momenteel in de VS verblijven. De meerderheid verblijft in de staat Florida.

De profielen van mensen die de vroege geruchten over de dood van Fidel Castro – of artikels met de vermelding van de geruchten – verspreiden op sociale media lopen gelijk met de achterban van deze organisatie. Het gaat voornamelijk om Cubaanse bannelingen die in de VS bekendstaan om hun conservatief en republikeins stemgedrag, in lijn met hun afkeer voor de Cubaanse revolutie.

Wishful thinking van hun kant lijkt een grote rol gespeeld te hebben in het verspreiden van de geruchten in een vroeg stadium, maar waar komen de geruchten dan oorspronkelijk vandaan?

‘Laten we zeggen dat Fidel dood is!’

Om hierachter te komen moeten we helemaal naar een jonge blogger genaamd Yusnaby Pérez. Op zijn blog plaatst hij berichten en foto’s over Cuba, al pendelt hij tussen het land en de Verenigde Staten.

De jongeman is erg actief op sociale media en verspreidt zijn berichten voornamelijk via Twitter, zowel in het Spaans (meer dan 231.000 volgers!) als in het Engels (ongeveer een jaar actief, meer dan 7500 volgers), en Facebook (meer dan 40.000 likes). Zelfs op Google+ – geen schande als u dit niet kent – is de man goed voor een extra duizend fans. Hij omschrijft zijn werk als ‘het tonen van de waarheid en alledaagse verhalen in Cuba’.

Op zondag 4 januari publiceert hij een blogpost onder de titel ¿Se Murió Fidel? (Is Fidel dood?). Met 73 commentaren is de post een succes. Ook wordt de tweet waarin hij het artikel aankondigt bijna 1000 keer geretweet en in totaal wordt het artikel meer dan 1000 keer gedeeld op Facebook waar het evenveel commentaren uitlokt. Naarmate de geruchten sterker worden dat Fidel Castro overleden zou zijn, neemt Pérez ook gretig deel aan het verspreiden van berichten die de voormalige leider van Cuba dood verklaren.

Maar terug naar de blogpost, want wat schrijft Yusnaby Pérez daar? Het bericht is een poëtische aanklacht tegen ‘de dictatuur in Cuba’ waarin de auteur de conclusie trekt dat het Cubaanse volk twee opties heeft: ‘sterven of het gewoon te worden te praten, te roepen, en onze rechten op te eisen.’

Hij gaat verder: ‘Laten we er komaf mee maken en zeggen dat Fidel dood is! Willen ze het verstoppen zoals met Chavez gebeurd is?’

‘Deze eerste januari is de eerste keer dat mijn buurman geen bord met VIVA LA REVOLUCIÓN op voor zijn deur etaleert. Hoe vreemd!’

Afsluiten doet hij met het volgende: ‘Het lot van Cuba is even onzeker als een voortvluchtige die vlucht van de wet met een helikopter zonder benzine. Wacht geduldig af, dit is nog maar het begin.’

‘Dit is nog maar het begin’

En dat was het ook. Notiminuto is een kleinschalige nieuwswebsite die Spaanstalige berichten publiceert. Nergens is terug te vinden waar de site is opgericht, maar een beetje speurwerk leert ons dat de domeinnaam geregistreerd is bij Ascio op een IP-adres dat zich fysiek bevindt in Illnois, Chicago.

De domeinnaam is aangevraagd door Arturo Sarmiento Perez, die als thuisland Venezuela opgeeft. Het plaatsen van de site op een Amerikaanse server lijkt een poging om te genieten van de vrijheid van meningsuiting die in het land online geboden wordt.

Notiminuto publiceert een interview met Yusnaby Pérez op zondag 4 januari, dezelfde dag waarop de blogpost van Pérez verschijnt, afgenomen door María Elena Lavaud, een journaliste en schrijfster met – net als Yusnaby – een grote aanhang op Twitter: meer dan 440.000 volgers.

Ze schrijft over Cuba en nam, naarmate de geruchtenmolen aan snelheid won, ook deel aan het verspreiden van berichten die beweren dat de Cubaanse overheid klaarstond om het overlijden van Fidel Castro aan te kondigen.

Ik ben best benieuwd naar wat er in het interview staat, maar wat blijkt wanneer ik het interview willen lezen? Het is verdwenen.

Gelukkig is het internet niet altijd even volgzaam en is het vaak mogelijk een cache versie van een website te bekijken. We kunnen dan ook perfect zien hoe het artikel online heeft gestaan (een pdf vindt u hier). We weten zo dat de pagina ergens na 12:39 GMT op zondag 4 januari offline is gehaald.

Eens kijken wat we lezen in het interview getiteld ‘Exclusive met de Cubaanse blogger @Yusnaby (Deel 1)’ – pittig detail is dat een tweede deel nooit verschenen is.

Hier start in ongeveer 150 woorden een online roddel die later immense proporties aanneemt – op vrijdag 9 januari posten meer dan 12.000 mensen een tweet met de woorden ‘Castro muerte’ erin en meer dan 1600 mensen doen met ‘Castro dead’ hetzelfde.

 

’[…] María Elena Lavaud: Bij deze, waar is Fidel Castro?

Yusnaby Pérez: Er zijn sterke geruchten dat Fidel Castro dood is. Er is nog niks bevestigd, maar het lijkt er echt op dat hij niet meer leeft, of dat zijn geest niet meer helder is. Onlangs keerden er drie spionnen die opgesloten waren in de Verenigde Staten terug naar het eiland. […] Geen enkele foto met Castro werd genomen. Hij is ook niet verschenen op 1 januari, de verjaardag van de revolutie. […] Bovendien is het een historisch moment voor het herstel van de betrekkingen tussen Cuba en de Verenigde Staten en is er niet eens één van zijn frequente reflecties gepubliceerd. […]’

 

Het feit dat het interview na publicatie offline werd gehaald doet vermoeden dat notiminuto, waarnaar websites zoals het ICLEP verwijzen, zo geschrokken was van hoe sterk het stuk werd overgenomen en achteraf besloot dat er niet voldoende bewijs was om dit te publiceren. Een andere mogelijkheid is dat de website bewust niet wou dat de oorsprong van de geruchten getraceerd kon worden.

Waarom vrijdag?

U denkt het luidop. Dit interview en de blogpost verschenen zondag 4 januari, waarom ligt de oorsprong van de mediastorm die vrijdag plaatsvond hier?

Geruchten over de dood van Fidel Castro zijn geen uizondering, zoals voor elke iconisch (positief of negatief) (ex-)staatsleider geldt. Zulke geruchten steken echter de kop op met periodes.

Wanneer we kijken naar de hoeveelheid tweets die ‘Castro muerte’ of ‘Castro dead’ bevatten, merken we dat een eerste toename plaatsvindt op zondag 4 januari (ongeveer 2000 in het Spaans en een 150-tal in het Engels).

Dit wordt gevolgd door een dipje tot de massale piek die begon laat op donderdag en volledig tot uiting kwam op vrijdag 9 januari (meer dan 12.000 ‘Castro muerte’ en meer dan 1600 ‘Castro dead’ berichten). Zo’n dipje kort voor iets viral gaat online is geen uitzondering.

Heeft de dood van het Keniaans oppositielid Fidel Castro Raila Odinga bijgedragen aan de herlancering van het gerucht? Mogelijk wel, al is het erg moeilijk te voorspellen waarom en hoe iets zich massaal begint te verspreiden op sociale media.

Motief

De gigantische proporties die het gerucht aannam dwongen de Cubaanse regering tot ontkennen.

Je kan beweren dat deze jonge blogger, die zich steevast distantieert van het regime in Cuba, desondanks toch bijzonder goede banden heeft aan het spreekwoordelijke hof en inderdaad informatie bezit die de rest van de wereld niet heeft. Zijn redenering lijkt ook wel steek te houden: heel wat zaken die hij vermeldt in het – ondertussen verwijderde – interview zijn best opmerkelijk.

Maar is een claim van een jonge blogger, in een interview neergepend door een gelijkgestemde geest op een nieuwswebsite zonder goede reputatie, voldoende bewijs voor de dood van Fidel Castro?

Andere media begonnen het idee dat er sterke geruchten waren dat Fidel Castro dood was gewoon over te nemen en zo klom het helemaal – via de sociale media – naar de wereldpers.

De gigantische proporties van de gebeurtenis dwongen uiteindelijk de Cubaanse regering tot het ontkennen van de geruchten dat Fidel Castro dood is en het feit dat ze een persconferentie hadden vastgelegd waarop dit zou worden aangekondigd.

Het citaat uit het interview is overgenomen door een groot aantal kleinschalige mediaproducties – die het regime in Havana niet goed gezind zijn en nauwe banden hebben met de VS – en heeft het zijn weg gevonden naar een gigantisch aantal mensen door het wishful thinking van de grote groep bannelingen die het regime van Fidel nooit goed gezind waren en mensen in Cuba die zich, na decennia, nog steeds verzetten tegen de revolutie die het land regeert.

Ik weet niet of Fidel Castro dood is, ik heb die informatie niet. Maar als de man al dood is, is het niet dit gerucht dat de feiten heeft blootgelegd. Dus sorry dat u hier geen scoop krijgt over de gezondheid van Fidel: ik weet niet of de man dood is, maar ik ben wel eerlijk genoeg om toe te geven dat ik het niet weet.

Er is contact opgenomen met Yusnaby Pérez, María Elena Lavaud, notimundo, en de mensen van het ICLEP, maar er is nog geen reactie gegeven op dit artikel.