Vijf hoopvolle ontwikkelingen in 2014

1. De VS en China maken een klimaatafspraak

Het heeft lang – te lang – geduurd maar dit jaar kwam het er dan toch eindelijk van: ’s werelds twee grootste klimaatzondaren spraken met elkaar af dat ze hun uitstoot van broeikasgassen zullen beperken.

De VS zullen hun uitstoot tegen 2025 met 26 tot 28 procent verminderen in vergelijking met 2005. China belooft voor het eerst dat het zijn uitstoot zal verminderen, en wel vanaf 2030.

Dat is te weinig, liet de milieubeweging onmiddellijk weten: met deze reducties zullen we er niet in slagen om de temperatuursstijging tot twee graden te beperken. De Amerikaanse rechterzijde van haar kant vond dan weer dat het Amerikaanse engagement jobs zou kosten en veel te ver ging in vergelijking met wat China ‘maar’ deed.

Voor president Barack Obama wordt het niet makkelijk om deze deal door het Congres te krijgen waar de republikeinen nu zowel het Huis van Afgevaardigden als de Senaat domineren. Hoe Xi Jinpings belofte in China aankomt, is minder goed in te schatten, maar zeker is dat de immense luchtvervuiling die China’s steden treft, het makkelijker maakt om een sterk klimaatbeleid te voeren. De fabrieken en machines die de lucht vol roet blazen, zijn immers heel dikwijls diegenen die veel CO2 produceren.

Wat er ook van zij: de Sino-Amerikaanse deal legt de basis voor een globaal klimaatakkoord op de klimaattop van Parijs eind 2015.

2. Ongelijkheid wordt grondig geproblematiseerd

Het zat er al een aantal jaren aan te komen maar 2014 is het jaar waarin inkomensongelijkheid zeer breed werd erkend als een sociaal, politiek én economisch probleem.

Auteurs als Richard Wilkinson en vele anderen hadden de weg bereid – onder meer door te wijzen op de sociale en psychische gevolgen - maar Thomas Piketty plaatste cijfers op de inkomens-en vermogensongelijkheid en kaderde die in de tijd. Zijn besluit: het kapitalisme neigt ertoe ongelijkheid te creëren. Daarmee wordt een kwarteeuw na de val van de Berlijnse Muur de hoop dat we met het kapitalisme voor eeuwig en drie dagen in het paradijs waren aanbeland, fundamenteel in vraag gesteld.

Ongelijkheid werd zeer breed erkend als een sociaal, politiek én economisch probleem

Maar Piketty en met hem vele anderen gingen verder: te grote ongelijkheid – van het type dat de VS kent – ondergraaft de democratie.

En alsof dat nog niet genoeg was: het financieel-economische establishment – gaande van het Internationaal Muntfonds over Obama en Bill Gates tot de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling – stelden dat te grote inkomensongelijkheid ook slecht is voor de economische groei. Ze knaagt aan de koopkrachtige vraag, en belet de armsten zich deftig te scholen.

Vraag is wat we met al die vaststellingen zullen doen. België leek zich in deze discussie - met het aantreden van de De Wevercoalities - voor het eerst sinds lang rechts van de internationale bedding te vinden.

3. (R)evolutie in Belastingland

Decennialang hoorden we experts en activisten zuchten en klagen over het bankgeheim en de onmogelijkheid tot samenwerking tussen staten op belastingvlak.

En omdat elk land weigerde te zeggen welke appeltjes voor de dorst buitenlandse personen en bedrijven bij hen hadden verstopt, was het voor alle staten moeilijk om rijke mensen en multinationale ondernemingen rechtvaardig te belasten. Het drama daarvan werd dit jaar op een schrijnende manier aangetoond door de internationale journalistieke topprestatie LuxLeaks (waar ook MO* deel van uitmaakte).

Ook het boek van het jaar – Kapitaal in de 21st eeuw van Thomas Piketty - dat groeiende concentratie van vermogen erg waarschijnlijk acht, pleitte onbescheiden voor een globale vermogensbelasting. Die is er nog lang niet, maar er is wel verandering bezig in Belastingland.  De financieel-economische crisis zit daar voor veel tussen: steeds meer regeringen stellen vast dat ze met elkaar moeten samenwerken als ze op een rechtvaardige manier voldoende belastinginkomsten willen bijeenbrengen.

Steeds meer regeringen willen samenwerken om aan voldoende inkomsten te geraken

De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), een netwerk van van rijke landen, werkt – in de schoot van het Global Forum over transparantie en informatie-uitwisseling – al geruime tijd aan de strijd tegen belastingparadijzen en heeft in de loop der jaren steeds meer ontwikkelingslanden bij die actie betrokken. In oktober 2014 in Berlijn verbonden liefst 89 landen zich er toe om vanaf 2017-18 automatisch (financiële) informatie met elkaar uit te wisselen. Dat was vijf jaar geleden nog ondenkbaar.

Automatische informatie-uitwisseling zou fiscale samenwerking en rechtvaardige fiscaliteit moeten vooruithelpen. Het Global Forum werkt tevens aan BEPS – Base Erosion and Profit Shifting – wat dus echt gaat om de belastingontwijking van het type LuxLeaks. Of het daarin ook succesvol zal zijn, blijft afwachten.

4. Tunesië herbergt de laatste lente

Enkele jaren geleden keek de wereld ademloos toe hoe de Arabische Lente kennelijk de ene na de andere dictatuur leek te verjagen.

De Arabische volkeren wilden vrijheid en leken eindelijk de weg van de democratie in te slaan. Het Tahrir-plein – tahrir betekent vrijheid - in de Egyptische hoofdstad Caïro werd maandenlang bezet en stond zowat symbool voor de Arabische Lente. Mubarak werd van de macht verdreven in Egypte, Ben Ali in Tunesië, Saleh in Jemen.

De lente die aanvankelijk zo hoopvol leek, liep evenwel vast in geweld en repressie. In Lybië mondde de Westerse interventie om Khadaffi te verjagen uit in een burgeroorlog en de verspreiding van de Lybische wapenvoorraden – bijvoorbeeld onder radicaal Islamitische groepen - over heel de Sahara. Als er een hemel is, zit Khadaffi er ongetwijfeld in zijn vuistje te lachen. De Syrische opstand mondde uit in een uiterst bloedige burgeroorlog met aan de ene kant Bashar Assad en aan de andere kant de zogenaamde Islamitische Staat die streeft naar een kalifaat. 

Als er een hemel is, zit Khadaffi er ongetwijfeld in zijn vuistje te lachen.

In Egypte werd de verkozen president Morsi afgezet en nam het leger, middels brutale repressie, de touwtjes weer in handen. De vrijlating van de oude Moebarak leek de totale restauratie in te luiden. Alleen in Tunesië houdt de lente enigszins stand: het is het enige land waar de verkiezingen niet hebben geleid tot blokkage maar tot een modus vivendi tussen islamitische en andere partijen.

5. Eurokritisch en toch niet xenofoob

De EU maakt moeilijke tijden door. De financieel-economische crisis doet de Europese constructie op haar grondvesten daveren.

De euro bleek een onvoldragen constructie – een munteenheid zonder politieke eenheid is problematisch. De schuldencrisis werd opgelost door de private schulden goeddeels op de rug van de overheden te leggen, en de schuldenaren zoveel mogelijk te dwingen om hun schulden af te betalen.

Behalve Griekenland werden nergens schulden herschikt. Nochtans dragen zowel schuldenaren als schuldeisers verantwoordelijkheid in elke schuldencrisis. Gevolg: Zuid-Europese staten moesten dramatisch besparen en belandden in een soort depressie met hoge werkloosheid. Noord en Zuid slingeren elkaar verwijten naar het hoofd.

Kunnen zij een andere Europese aanpak forceren of leiden ze het uiteenvallen van de euro in? 

In vele Europese landen vertaalt de malaise zich in succes van xenofobe en eurosceptische partijen. In twee van de meest getroffen landen, Spanje en Griekenland, zien we evenwel de opkomst van twee nieuwe grote linkse partijen die pleiten voor een andere aanpak – die noodzakelijk gepaard zal moeten gaan met schuldherschikking – zonder daarom xenofoob of eurosceptisch te zijn. Dat is interessant. Grote vraag is wat er gebeurt als een van hen aan de macht komt. Kunnen zij een andere Europese aanpak forceren of leiden ze het uiteenvallen van de euro in?