Is slavernij in Mauritanië het gevolg van de islam?

(Dit artikel hoort bij Welkom in het land waar slavernij nog bestaat)

Het nieuws verspreidt zich in 2012 als een lopend vuurtje:  Biram Dah Abeid heeft heilige boeken verbrand! Eerder die dag, op 27 april, heeft de activist vlakbij zijn huis in de Mauritaanse stad Nouakchott, honderden mensen uitgenodigd voor het vrijdaggebed. De pers is van tevoren ingelicht. Er gaat iets speciaals gebeuren.

Mannen in traditionele kledij zitten op straat te wachten. De sandalen uitgeschopt in het zand. Biram loopt naar voren, pakt de microfoon.

‘Vandaag is een historische dag.’ De leider zwijgt. Laat de woorden neerdalen. ‘We gaan vandaag het geloof van Mauritanië zuiveren. We gaan de harten van de Mauritaniërs reinigen. Van de slaven en van de slavenhouders.’

Hij steekt een boek in de lucht, de leren kaft is met gouden letters bedrukt. ‘Deze boeken rechtvaardigen het verkopen en verkrachten van mensen. We hebben geen andere keus dan dit te doen.’ Een assistent van Biram gooit de boeken in een doos en giet er benzine over.

Sharia

Mauritanië is één van de vier islamitische Republieken van de wereld, samen met Pakistan, Iran en Afghanistan.  De Mauritaanse grondwet is deels geïnspireerd op de Franse grondwet en deels op de sharia, de islamitische rechtspraak. Welk recht van toepassing is hangt af van het domein.

Het algemene recht heeft betrekking op gebieden zoals arbeid en financiën. Het islamitische recht is van toepassing op het traditionele domein: huwelijk, echtscheiding en grondbezit.

De boeken die Biram verbrandde vormen de basis van de islamitische rechtspraak. Die Malekitische geschriften zijn interpretaties van de koran, in de negende eeuw geschreven door de Egyptenaar Cheikh Khalil.  Iedereen die in Mauritanië rechter, politiecommissaris of imam wil worden, moet de teksten bestuderen. 

Verkeerde passage

‘Als je alle boeken gaat verbranden waarin één passage staat die niet correct is, blijft er geen boek meer over,’ lacht Abdoulaye Sarr (46). Meneer Sarr is imam van een moskee in een arme buitenwijk van de hoofdstad. Hij is een gematigde stem in het debat over de rol die de islam speelt in het voortbestaan van slavernij.

‘Dat boek staat in elk huis in Mauritanië. Mensen lezen het om te weten hoe ze moeten bidden, hoe ze zich moeten reinigen. Als je het verbrandt, zeg je dat de volledige inhoud waardeloos is. Ik keur die daad absoluut af. Maar het klopt dat er één passage in staat die onjuist is.’ Sarr refereert aan de omstreden passage over het bezitten en verkopen van mensen.

‘Dat fragment is niet goed, maar het wordt nauwelijks gelezen of bestudeerd. Bovendien zijn de Malekitische werken geen openbaringen van de profeet. Wat in de negende eeuw is geschreven is niet automatisch geldig in de context van vandaag. Men had die passage ter beoordeling moeten voorleggen aan een geleerde.’

Afbraak van een systeem

Eerder dit jaar kwam de sudderende discussie over slavernij en islam in een stroomversnelling terecht, toen L’Association des Ulémas een fatwa publiceerde. In dat juridische advies stond dat er ‘vanaf vandaag geen enkele wettelijke basis meer is voor slavernij.’ Het was een primeur.

Biram noemde het een historische overwinning. De VN zagen één van hun cruciale aanbevelingen opgevolgd. Volgens hen wordt de opvatting dat de islam slavernij rechtvaardigt, ingezet als krachtig middel om slaven te onderdrukken. 

Daarna kwam de kritiek. L’Association des Ulémas is een gezaghebbend religieus instituut waarin de prominente geestelijken van het land verenigd zijn, maar sommige Mauritaniërs beschouwen het vooral als een politiek instituut. De geestelijken zouden pionnen van de staat te zijn. Andere religieuze leiders zouden slavernij nooit veroordelen.

‘Het echte probleem van Mauritanië is het moeizame samenwonen van de verschillende gemeenschappen.’

‘Persoonlijk denk ik niet dat een fatwa het probleem zal oplossen,’ reageert imam Sarr. ‘Het echte probleem van Mauritanië is het moeizame samenwonen van de verschillende gemeenschappen. Dat is vooral een sociale kwestie. Religie is niet het knelpunt, alle Mauritaniërs zijn tenslotte moslim. En slavernij bestond al voor de komst van de islam.’

Boubacar Messaoud, van SOS Esclaves, gelooft ook niet dat de fatwa ineens alle problemen gaat oplossen. Toch is hij zeer tevreden dat een aantal religieuze leiders zich tegen slavernij heeft uitgesproken. ‘Natuurlijk zijn er andere geestelijken die het daar niet mee eens zijn. Maar zo krijg je een debat. En daarmee begint de vernietiging van een systeem.’

Elk op hun eigen manier vechten Biram, Boubacar en Aminetou voor de afbraak van een complex systeem dat slavernij tot op de dag van vandaag in stand houdt in Mauritanië.
Maar over één ding zijn ze het eens. Ze gaan de strijd winnen.

Al maken ze het zelf misschien niet meer mee.

Dit artikel kwam tot stand met steun van Fonds Pascal Decroos en Free Press Unlimited