Wie spint garen bij afzetting van Braziliaanse president Rousseff?

De katalysator voor de politieke instabiliteit in Brazilië is de economische malaise. Economen en sociologen spreken van de grootste crisis in de geschiedenis van het land. Het bnp ging vorig jaar met 3,8 procent achteruit en voor 2016 wordt een verdere recessie van 3,5 procent voorspeld. De laatste keer dat Brazilië zoiets meemaakte was tijdens de Grote Depressie aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog.

Stijgende armoede

De gevolgen liegen er niet om: tussen januari en november vorig jaar belandden 3,7 miljoen mensen in de armoede. In het laatste kwartaal van 2015 gingen de investeringen nog eens met 18 procent achteruit. Gevolg: dit jaar zullen naar verwachting anderhalf à twee miljoen Brazilianen hun job verliezen, terwijl de werkloosheid al gestegen is naar 9 procent.

Temer belooft niet te raken aan sociale programma’s, maar voor 2016 heeft hij er al fors het hakmes in gezet

De oorzaken van de crisis? Sinds 2008 vertoeft de wereldeconomie in woelige wateren. Zo heeft de recente terugval van de Chinese economie de prijzen voor energie en grondstoffen doen kelderen. Daardoor bijt ook een bedrijf als Petrobrás, de nationale petroleummaatschappij in Brazilië, in het zand. 

Maar er is meer aan de hand. Petrobás is één van de vele bedrijven waar toplui zich jarenlang hebben gewenteld in corruptiepraktijken. Schaamteloze corruptie treft ook de politieke klasse, die vandaag moord en brand schreeuwt om het gesjoemel met de begroting waarmee Rousseff haar herverkiezing in 2014 heeft veiliggesteld.

Ministerie voor Landbouwontwikkeling

De geschorste president heeft toegegeven dat ze fouten gemaakt heeft. Maar is haar voorlopige afzetting een proportionele maatregel? En wie spint garen bij de afzetting van Rousseff? Bij Trias hebben we vooral oog voor de positie van de miljoenen familiale boeren in Brazilië – de helft van de arme bevolking is boer. 84 procent van de landbouwbedrijven heeft een familiaal karakter, maar toch bewerken de familiale boeren niet eens een kwart van het landbouwareaal. 

De familiale boeren proberen te overleven tussen grootschalige producenten die een brede waaier van landbouw- en afgeleide producten exporteren: soja, biodiesel, maïs, suiker, bio-ethanol, sinaasappelconcentraat, koffie, rundvlees, kippenfilet. De voorbije jaren zat de erkenning van de gezinslandbouw in de lift: in 2000 kregen de familiale boeren zelfs een eigen landbouwministerie, het zogeheten ministerie voor Landbouwontwikkeling. Deze wereldprimeur weerspiegelde perfect de duale landbouweconomie.

Van vicepresident Michel Temer, die tijdelijk de touwtjes in handen heeft, moeten de familiale boeren echter niet veel verwachten. Op de dag dat hij het roer overnam van Rousseff liet Temer het ministerie voor Landbouwontwikkeling opslokken door – o ironie – de minister van Sociale Zaken Osmar Terra, een sojabaron die verantwoordelijk geacht wordt voor de ontbossing van immense stukken Amazonewoud. Deze politieke zet kortwiekt grotendeels de overheidssteun voor familiale boeren. Van de nieuwe minister van Landbouw Blairo Maggi, ook al een omstreden sojamagnaat, moeten ze evenmin heil verwachten.

Sociale programma’s

Van groot belang voor de familiale boeren zijn de sociale programma’s die 15 jaar geleden geïntroduceerd werden door de toenmalige president Lula da Silva en daarna verdergezet door Rousseff. Programma’s als Fome Zero en Bolsa Familia hebben miljoenen Brazilianen uit de armoede gehesen. Temer heeft beloofd dat hij er niet zal aan raken, maar voor dit jaar heeft hij er al fors het hakmes in gezet. De gevolgen zijn nu al voelbaar op de familiale landbouwbedrijven.

Schaamteloze corruptie treft de politieke klasse, die moord en brand schreeuwt om het gesjoemel van Rousseff

Bij Unicafes, een koepelorganisatie voor landbouwcoöperaties die sinds haar oprichting in 2005 gesteund wordt door Trias, zijn ze niet blij met de gang van zaken. ‘Aangezien er enkel politieke motieven waren voor de afzetting van Rousseff, erkennen wij de huidige president niet’, zegt voorzitter Luiz Possamai.

Unicafes, dat in totaal 400.000 familiale boeren vertegenwoordigt, kan het zich echter niet veroorloven om alle bruggen met de regering op te blazen. ‘In het belang van onze leden blijven we on speaking terms als het gaat over landbouwdossiers’, luidt het. Maar Getúlio Vieira, die aan het hoofd staat van Unicafes in de deelstaat Minas Gerais, maakt zich niet veel illusies: ‘De familiale landbouw en de coöperaties die eraan verbonden zijn, gaan moeilijke tijden tegemoet. Praten met deze regering wordt een gigantische uitdaging.’

Gisele Obara is landendirecteur van Trias Brazil