De dingen die je doet, de keuzes die je maakt, ze doen ertoe
“‘Pas je aan of vertrek’
© Konstantinos Tsanakas
© Konstantinos Tsanakas
Dat je mensen naar de rand van de maatschappij duwt, is geen fataliteit. Het is voor een belangrijk deel het gevolg van keuzes, schrijft MO*columnist Jan Mertens. ‘Het lijkt erop dat in het Vlaamse klimaatbeleid niet zozeer het algemeen belang centraal staat, maar het belang van – met een beetje overdrijving – de ‘Schilde-Vlamingen’.’
Deze column is ook te beluisteren:
Eigenlijk zou je mogen verwachten dat politici elkaar om de oren zouden slaan met de meest verregaande klimaatvoorstellen, in de aanloop naar de verkiezingen. En dat vanuit het besef van wat er de volgende jaren op het spel staat. Je zou mogen verwachten dat politiek gaat over het algemeen belang, over hoe we het goede leven kunnen garanderen voor al wie nu leeft op deze mooie planeet en wie nog moet geboren worden. Heel wat politici kiezen, uit electoraal eigenbelang, voor een populistisch klimaatcynisme en dragen zo bij aan het verder uit elkaar trekken van de maatschappij. Ze zijn er nog trots op ook, zo lijkt het wel…
Enkele maanden geleden kwam mijn boek uit, waarin ik het heb over klimaatemoties. Ik moet bekennen dat een van mijn sterkste klimaatemoties kwaadheid is. Regelmatig zit ik tijdens het journaal te roepen tegen het televisiescherm. Ik oefen me ook in het tegen de krant roepen tijdens het ontbijt (gelukkig is mijn appartement goed geïsoleerd). En het wordt niet beter met het ouder worden, eerlijk gezegd. In je verontwaardiging voel je welke waarden belangrijk voor je zijn, zo belangrijk dat het pijn kan doen. Je voelt dat je deel bent van iets groters, en dat is goed.
Soms maakt het nieuws me intens verdrietig en opstandig. De voorbije maanden was er in de media veel aandacht voor die groep van mensen die zich “achtergelaten” voelt. Heel wat mensen hebben het gevoel dat ze niet gehoord worden, dat de maatschappij hen in de steek heeft gelaten, dat er voor hen geen weg meer is om vooruit te komen, dat de wereld te ingewikkeld geworden is. Hun frustratie en wanhoop zouden zich kunnen vertalen in veel stemmen voor extreme partijen.
Hun situatie is in een aantal opzichten het gevolg van politieke keuzes, die dus ook anders hadden kunnen zijn. De desinvestering in het Vlaams openbaar vervoer is een bewuste politieke keuze. Het steeds asocialer wordende beleid op het vlak van sociaal wonen dat het recht op wonen steeds verder afbouwt voor wie al kwetsbaar is, is een bewuste politieke keuze, ondertussen jammer genoeg ook stap voor stap gevolgd door een aantal flinkse politici.
Uit de doorrekening van de verkiezingsprogramma’s blijkt dat wie arm is er het meest op achteruit zal gaan in de plannen van de grootste partij van de huidige Vlaamse regering. Dat je mensen naar de rand van de maatschappij duwt, is geen fataliteit. Het is voor een belangrijk deel het gevolg van keuzes.
De huidige Vlaamse regering zit zonder al te veel scrupules op een lijn van klimaatvertraging en klimaatcynisme.
Sommige groepen die in de knel zitten, krijgen meer aandacht dan andere. Veel boeren hebben het moeilijk. En ook dat heeft te maken met beleid dat ook anders had kunnen zijn en nog steeds anders kan. De acties van een aantal boeren kregen erg veel aandacht en leidden ertoe dat op enkele weken tijd een heel pak groene maatregelen uit de Green Deal werden afgebouwd, waardoor de crisis is vertaald in oplossingen die de situatie in de nabije toekomst alleen nog maar erger zullen maken.
Zoveel aandacht of politieke slagkracht was er niet voor de duizenden klimaatjongeren die de voorbije jaren op straat kwamen. Hen mag je blijkbaar zonder al te veel schroom als terrorist omschrijven, volgens sommigen. Dat veel van die jongeren ondertussen uit teleurstelling in een soort zelfgekozen apathie zijn terechtgekomen vinden populistische politici blijkbaar niet zo erg.
De klimaatcrisis is een rechtvaardigheidscrisis. Zij die er het minst aan hebben bijgedragen, dragen de grootste gevolgen. Wat een debat zou moeten zijn over uitzicht op een rechtvaardig en duurzaam leven, binnen de planetaire grenzen, is door die politici verschoven naar een cultuuroorlog, waarmee ze – net als in de discussie over het migratiebeleid – actief bezig zijn de agenda van extreemrechts uit te voeren.
En dan lees ik in de krant (De Standaard) een heel artikel over Schilde, ‘de meest rechtse gemeente van het land’. De burgemeester is opvallend transparant: ‘Veel zorgen hebben wij hier niet, in ons reservaat.’ De rijke mensen verschuilen zich in hun zeer grote huizen, en ontmoeten elkaar bij de hockey of de golf. Je kunt er blijkbaar heel gelukkig zijn zonder ooit een stap buiten Schilde te zetten. De grootste bedreiging is blijkbaar de tram, die ten koste van alles moet worden tegengehouden. Want als die komt, dan komen “ze”. Die “ze” staat dan blijkbaar voor “de bruin mannen” of de armen.
Met zo’n tram zouden “ze” zomaar naar ‘ons reservaat’ kunnen komen, en dat mag niet. “Wij” vinden natuurlijk wel dat we met onze dikke SUV – die ons beschermt tegen alle mogelijke vormen van onverwachte empathie voor anderen als was het een tank – overal elders moeten kunnen parkeren. We vinden het normaal dat we “daar” eisen dat de parkeerplaatsen groter worden, zodat onze SUV er netjes in past. En eigenlijk zouden die plaatsen ook wel gratis mogen zijn, want wij zijn toch de “hard werkende ondernemers”. Wij hebben er recht op, zij niet.
Dit beeld van een groep rijke mensen die heel bewust rechts stemt, niet vanuit de wanhoop van marginalisering of te veel verlieservaringen, kwam ook al uit een recent artikel in De Groene Amsterdammer, dat beschrijft hoe de partij van Wilders erg goed scoort in de welvarende Vinex-wijken, waar het leven goed is. Deze mensen reageren op een verlies dat zou kunnen komen, een verlies van hun verworven levensstijl. Ze zijn niet zozeer achtergelaten, ze hebben zichzelf losgekoppeld, in gradaties van volle bewustzijn en cynisme.
Het lijkt erop dat in het Vlaamse klimaatbeleid niet zozeer het algemeen belang centraal staat, maar het belang van – met een beetje overdrijving – die ‘Schilde-Vlamingen’ die niet weten of ze nog eens voor N-VA gaan stemmen of toch maar voor het Vlaams Belang. En dat sluit aan bij het fenomeen van de groeiende “klimaatapartheid” die ook is gevat in het volgende citaat van Bruno Latour:
‘… de elites zijn er zozeer van overtuigd geraakt dat er geen toekomst is voor iedereen dat ze hebben besloten zich zo snel mogelijk te ontdoen van alle lasten van de solidariteit – vandaar de deregulering; dat er een soort gouden vesting moet worden gebouwd voor de paar procent die zich zou weten te redden – vandaar de explosieve toename van ongelijkheden; en dat ze het grove egoïsme van zo’n vlucht uit de gedeelde wereld aan het oog moeten onttrekken door niets te willen weten van het dreigende gevaar dat aan die uitzinnige vlucht ten grondslag ligt – vandaar de ontkenning van de klimaatmutatie.’
(uit: Waar kunnen we landen?)
Of de gevolgen van de klimaatcrisis erg, heel erg, of heel heel erg zullen zijn, hangt af van hoe ambitieus onze mitigatieplannen zijn.
Het algemeen belang zou moeten gaan over het organiseren van je welvaart binnen planetaire grenzen, op zo’n manier dat ook wie aan de andere kant van de wereld woont nog een perspectief heeft en dat wie nog moet geboren worden evenveel kans heeft om een waardig leven uit te bouwen en zelf kinderen groot te brengen. Laten we niet vergeten dat de EU slechts 7% vertegenwoordigt van de wereldbevolking. Toch zouden we drie planeten nodig hebben om aan onze vraag te voldoen als iedereen op aarde zou leven zoals de Europeanen. De huidige Vlaamse regering zit echter zonder al te veel scrupules op een lijn van klimaatvertraging en klimaatcynisme. En daarbij wordt de term ‘aanpassen’ wel erg selectief gebruikt.
Het zou zogenaamd te moeilijk zijn om te gaan voor forse reducties van emissies (= mitigatie), en dus “moeten we ons maar aanpassen”. Dat wil in de feiten eigenlijk zeggen dat ‘ze’ zich moeten aanpassen, omdat ‘wij’ onze levensstijl met een gemiddeld veel te hoge voetafdruk vooral niet willen aanpassen. Ja, het is zo dat we de klimaatverandering niet meer kunnen tegenhouden. April is ondertussen de elfde warmste maand ooit op een rij.
Ook hier geldt dat dit in belangrijke mate het gevolg is van politieke keuzes, het had dus anders kunnen zijn. Dus ja, we zullen ook moeten investeren in een rechtvaardig adaptatiebeleid. Maar dat is iets heel anders dan wat de “klimaataanpassers” beogen. Of de gevolgen van de klimaatcrisis erg, heel erg, of heel heel erg zullen zijn, hangt immers in de eerste plaats af van hoe ambitieus onze mitigatieplannen zijn. En die gevolgen zullen zich telkens uiten in een rechtvaardigheidsdimensie. Wie rijk genoeg is, zet nog wel een extra airco bij. Wie arm is, zal eerder sterven door extreme hitte. Vinden we dat erg? Of vinden we dat enkel het probleem van die mensen die door het tegenhouden van een tram gelukkig niet al te veel in ons blikveld komen?
Het is tekenend dat die politici die het over “klimaathysterie” hebben ook diezelfden zijn die fors willen besparen in de sociale zekerheid.
Ik moet mezelf een beetje pijn doen om dit te zeggen, maar ook die politici die opkomen voor ‘ons’ of voor ‘onze welvaart’ zouden er net alles aan moeten doen om het probleem niet te minimaliseren. Uit een recent rapport van het Europees Milieuagentschap blijkt dat de maatschappelijke kost van de klimaatrisico’s die op ons afkomt gigantisch is. Het probleem voor je uitschuiven zorgt dus voor minder welvaart en minder toekomst.
Uit een ander onderzoek blijkt dat het gemiddelde wereldinkomen met ongeveer een vijfde zal afnemen door de klimaatcrisis. De maatschappelijke kost van de milieuschade (onder meer voor de gezondheidszorg) zal veel groter zijn dan de investeringen die nodig zijn om de klimaatdoelen van Parijs te halen. Het is tekenend dat die politici die het over “klimaathysterie” hebben ook diezelfden zijn die fors willen besparen in de sociale zekerheid. En of we uiteindelijk zullen afklokken op 1,5°C of 2°C of 2,5°C of 3°C zal mee bepalen hoeveel mensen aan de andere kant van de wereld en ook binnen Europa verplicht zullen worden om te migreren, om te kunnen overleven. Veel Europeanen maken zich trouwens erg veel zorgen over het extreme weer als gevolg van de klimaatcrisis.
Is dit dan het ideaalbeeld waar ik als ‘complexloze Vlaming’ van zou moeten dromen? Dat een leefbaar leven enkel nog is weggelegd voor wie losgekoppeld van de wereld in een omheinde villa met airco woont, door hoge muren beschermd tegen al wie niet ‘braaf’ ginder blijft? Is dit dan het maatschappijmodel waaraan ik me zou moeten aanpassen? Is die ecologische gulzigheid, die de vrijheid van anderen systematisch inperkt dan non-negotiable? Ben ik dus een slechte Vlaming?
Mijn lieve grootmoeder Julia zei me altijd dat ze voor niemand door de knieën wilde gaan. Ik moet er misschien wel bij vertellen dat ze wat last had van haar knieën, maar tegelijk was dat ook wie ze was. Rustig rechtop staand, niet vertrekkend. De dingen die je doet, de keuzes die je maakt, ze doen ertoe. Ik hoop dat we ons nooit zullen aanpassen aan of neerleggen bij het ultieme klimaatcynisme dat door sommigen wordt uitgedragen. Een andere bestemming is mogelijk.