David vs. Goliath. Wat de meest kwetsbaren van de Wereldbank verwachten

In de aanloop naar de Lentevergadering van de Wereldbank bezocht een ngo-delegatie vijf Europese hoofdsteden om te pleiten voor een betere bescherming van kwetsbare groepen. Altin uit Albanië, Edmond uit Oeganda, Jesus Vicente uit de Filipijnen en Maximo uit Guatemala getuigden voor beleidsmakers over de kwalijke gevolgen van Wereldbankprojecten. Ze hielden halt in Brussel, Den Haag, Parijs, Helsinki en Berlijn.

De lobbytour was een initiatief van onder meer Human Rights Watch, het Bank Information Centre en de Vlaamse Noord-Zuidkoepel 11.11.11.

Op 9 maart 2015 streek de ngo-delegatie neer in Brussel, voor een onderhoud met de kabinetten en administraties van Ontwikkelingssamenwerking en Financiën. MO* vroeg de delegatieleden wat zij zouden veranderen aan de safeguards van de Wereldbank. Die worden immers herschreven. De ontwerpversie die nu voorligt, betekent volgens ngo’s een ernstige verzwakking van de safeguards .

Jesus Vicente Garganera (Filipijnen)

Wie? Nationale coördinator van de beweging Alliantie Tegen Mijnbouw (een partner van 11.11.11.)

‘In de ontwerpversie van de herziene safeguards staat dat inheemsen hun vrijwillige voorafgaande en geïnformeerde toestemming moeten geven wanneer ze betroffen zijn in een project. Maar een paar paragrafen verder staat dan weer dat een alternatief mechanisme ook mogelijk is, als de toestemming van inheemsen politiek moeilijk zou liggen. Dat is niet minder dan een opt-out policy. Het spoort niet met onze internationale engagementen: eender welk project moet het concept van inheemsen verzekeren. Elke poging om alternatieve mechanismen te introduceren, is een directe schending van de VN-Verklaring voor de Rechten van Inheemsen.’

‘In Tacloban leefden duizenden gezinnen van visserij. Nu moeten ze gedwongen verhuizen naar een ander gebied.’

Garganera wijst er ook op dat regeringen bij de Wereldbank kunnen aankloppen voor leningen die onderhevig zijn aan minder strenge safeguards. ‘Bij die zogenaamde Development Policy Loans heb je géén voorafgaand onderzoek en géén mogelijkheid om klacht in te dienen. Nadat de Filipijnen in 2013 door de tyfoon Haiyan getroffen werden, kreeg mijn land zo een Development Policy Loan voor de rehabilitatie van het sterk getroffen kuststad Tacloban.’

‘In Tacloban leefden duizenden gezinnen van visserij. Nu moeten ze gedwongen verhuizen naar een ander gebied, omdat de overheid hun vorige thuis heeft uitgeroepen tot een zone waar je niet mag bouwen.’

‘Hun hervestigingsplek ligt echter op een hele afstand van hun inkomstenbron en hun originele sociale context –kerk, school, werkplek. Toch wordt de Wereldbanklening gebruikt voor die hervestiging. De betrokken personen worden hierover niet geconsulteerd – men vraagt niet waar ze zelf naartoe zouden willen – en hun verliezen worden niet gecompenseerd.’

‘Het ergste is dat hotels intussen proberen om uitgerekend in Tacloban voet aan de grond te krijgen, aangezien in deze kustgebieden en stranden de komende tien jaar het toerisme kan opkomen.’

Edmond Owor (Oeganda): ‘Wereldbank moet zelf haar regels afdwingen’

Wie? Directeur van de Uganda Land Alliance, een consortium van meer dan tachtig middenveldorganisaties en individuen die werken rond landgerelateerde thema’s.

‘In de huidige safeguards van de Wereldbank is er geen aandacht voor de landrechten van vrouwen. Kijk, in Oeganda heb je overlevingslandbouw (landbouw om in eigen onderhoud te voorzien, nvdr) en zijn het vrouwen die 70 tot 80 procent van het werk op het land verrichten. Ook 90 procent van het werk verbonden aan voedselproductie gebeurt door vrouwen. Toch heeft slechts drie op tien Oegandese vrouwen controle over de opbrengsten van het land, en is het voor hen moeilijk om een eigen stuk land te bezitten.’

‘De Wereldbank denkt eraan om in de toekomst de controle op het naleven van de regels uit te besteden aan de regeringen die geld lenen. Maar we weten allemaal dat Afrikaanse landen niet zo ontwikkeld en democratisch zijn als westerse landen. Gevolg is dat Afrikaanse landen niet de capaciteit hebben om die safeguards af te dwingen. Het zullen de arme en kwetsbare mensen en gemeenschappen zijn die daar het gelag voor betalen. Geen goed voorstel dus.’

‘Op het terrein merk je heel wat gemopper, en hoor je dat mensen minder tevreden zijn dan voorheen.’

Toch is controle door de Wereldbank zelf geen garantie op succes, zegt Owor. ‘Toen de Wereldbank de financiering van de Bujagali-dam in Oeganda goedkeurde, werd afgesproken dat de belangen van de getroffen gemeenschappen beschermd zouden worden. 8700 mensen werden hervestigd met de belofte op heel wat voordelen –waaronder scholen, een gezondheidscentrum en nieuwe wegen.’ Het bleken vaak loze beloftes.

‘Wat had er eigenlijk moeten gebeuren? De ontheemden nieuw onderdak bieden, huizen bouwen, basisdiensten zoals scholen, gezondheidscentra en wegen voorzien, en ervoor zorgen dat alle afspraken uit de deal worden nagekomen.’

‘Maar in het geval van Bujagali is dat niet gebeurd. De scholen liggen te ver weg en veel gezinnen werden niet op de juiste manier hervestigd. Volgens de safeguards zou elke betroffene uiteindelijk in een betere situatie moeten eindigen dan voorheen, maar dat is niet het geval. Velen zijn net slechter af.’

‘De Wereldbank heeft heel duidelijke richtlijnen voor investeringen die leiden tot uitzettingen. De rechten en belangen van de getroffen personen moeten beschermd worden, en hun levensomstandigheden moeten verbeteren. Het lijkt er echter op dat de Wereldbank dat niet waarmaakt. Op het terrein merk je heel wat gemopper, en hoor je dat mensen minder tevreden zijn dan voorheen.’

Maximo Ba Tiul (Guatemala): ‘Ook mensenrechtenschendingen bestraffen’

Wie? Vertegenwoordiger van inheemse gemeenschappen verenigd in de Volksraad van Tezulutlan

‘Omdat de leider van de protesten die dag onvindbaar was, hebben ze zijn kinderen omgebracht. Ze waren elf en twaalf jaar.’

‘In Guatemala hebben we met inheemsen een klacht ingediend tegen een project dat voorfinanciering heeft gekregen van de IFC, de Wereldbankpoot die bedrijven financiert. Het project in kwestie, een stuwdam voor hydro-elektriciteit aan de Dolores-rivier in Santa Rita, kreeg immers groen licht zonder dat er een voorafgaande studie over de milieu-impact was gebeurd. En dat terwijl de Dolores-rivier voor meer dan twintig gemeenschappen de enige waterbron is in de regio.’

Intussen is zo’n milieu-impactstudie wel gebeurd. ‘Daarin staat dat ze een hydro-elektriciteitscentrale gaan bouwen zonder bassin. Maar volgens het ontwerp is er wel degelijk een stuwdam voorzien van 25 meter. Als er zo’n stuwdam mét bassin komt, dan zal het gebied waar de gemeenschappen leven deels onderlopen.’

‘In de Queqchi-gemeenschappen zal het leven compleet veranderen, want het gaat om de grond waarop ze zaaien, oogsten, de was doen, de plek waar ze leven en al hun activiteiten ontplooien.’

Omwille van het verzet van de gemeenschappen hebben de initiatiefnemers van het dammenproject volgens Ba Tiul samen met de overheid en grootgrondbezitters een klimaat van repressie en vervolging gecreëerd in Alta Verapaz. Je verzetten tegen de stuwdam blijkt zelfs levensgevaarlijk. In 2012 werden in Monte Olivo twee kinderen van een actievoerder tegen stuwdammen vermoord.

‘Eigenlijk wilden ze de man zelf pakken. Omdat hij die dag onvindbaar was, hebben ze zijn kinderen omgebracht. Ze waren elf en twaalf jaar. Nog een ander slachtoffer van intimidatie zit in een rolstoel en een vrouw kreeg een kogel in haar arm.’ Ook via gerechtelijke weg worden actievoerders afgeschrikt. ‘Tegen 29 mensen loopt er een arrestatiebevel.’

De inheemse gemeenschappen klopten daarom opnieuw bij de Wereldbank aan. ‘Ze hebben beloofd een onderzoek in te stellen. Maar het enige dat ze naar eigen zeggen kunnen onderzoeken, is of het geld goed geïnvesteerd is. De problematiek van mensenrechten? Dat moet de Guatemalteekse overheid of justitie maar oplossen, klinkt het. Terwijl ik vind dat de Wereldbank de financiering van een bedrijf moet kunnen terugschroeven wanneer de mensenrechten worden geschonden.’

Altin Hazizaj (Albanië): ‘Meer aandacht voor holebi’s’

Wie? Vertegenwoordiger van het Mensenrechtenhuis en de Roze Ambassade in Albanië.

‘Ik pleit ervoor dat de Wereldbank een aparte waarborg (safeguard) in het leven roept rond gender en de rechten van holebi’s en transgenders. Momenteel heeft de Wereldbank rond het thema van seksuele minderheden immers nog géén aparte bescherming voorzien.’

‘De Wereldbank heeft géén aparte bescherming rond het thema van seksuele minderheden.’

‘In Albanië ondersteunt de Wereldbank onder meer een project rond financiële hulp voor de allerarmsten: Albanezen in extreme armoede krijgen cash geld van de overheid. Maar wanneer personen arm zijn ten gevolge van hun genderidentiteit of seksuele oriëntering of omdat ze slachtoffers zijn van seksueel misbruik of familiaal geweld, dan behoren ze niet tot de prioriteitsgroep en hebben ze bijgevolg geen recht op dat geld van de Wereldbank. De prioriteitsgroepen van dat project zijn immers extreem arme families, Roma en daklozen –niet pakweg transgenders of mensen die door hun familie zijn buitengesmeten omwille van hun geaardheid. 

‘In een ander project geeft de Wereldbank 35 miljoen euro aan Albanië om de toegang tot gezondheidszorg voor gemarginaliseerde groepen te verzekeren. Dat klinkt als een mooi project, omdat het de toegang tot medische dienstverlening verbetert –ten slotte een basisrecht.’

‘We hebben de Wereldbank aangeschreven en gevraagd hoeveel holebi’s en vrouwelijke slachtoffers van seksueel misbruik geraadpleegd worden tijdens de planning en implementatie van het project. Zij zijn immers vaak degenen die uitgesloten worden van toegang tot gezondheidszorg, omwille van vooroordelen onder gezondheidswerkers. De Wereldbank antwoordde: “Dit moet je met je regering bespreken; hier gaan wij niet over.”’

Alle foto’s (c) Kristof Clerix