Ferdi De Ville: ‘Gebruik TTIP om te herreguleren in plaats van te dereguleren!’

Ondanks het feit dat het om een moeilijke, ietwat abstracte materie gaat, kwam de maatschappelijke discussie over het TTIP (Transatlantic Trade and Investment Partnership), het verdrag dat de VS en Europa willen sluiten over meer vrije handel en investeringen, de voorbije jaren toch regelmatig op de voorgrond. ‘Dat danken we aan de ngo’s die het thema van de liberalisering en de gevolgen daarvan voor mens en samenleving onvermoeibaar opvolgen,’ zegt de Gentse professor Ferdi De Ville.

Zijn boek is een geslaagde poging om dit onderwerp dat zo veraf lijkt, wat dichter bij de mensen te brengen. En om duidelijk te maken wat we niét moeten vrezen – hormonenvlees – en wat er wel zit aan te komen als TTIP erdoor komt: meer macht voor de markt en de grote bedrijven en minder voor de burger en zijn democratie.

We beginnen voor alle zekerheid toch nog maar eens met de vraag waarover TTIP precies gaat.

Ferdi De Ville: TTIP gaat nog een beetje over meer markttoegang. Dat wil zeggen lagere tarieven, vrijmaking van diensten en investeringen. Maar dat is niet het centrale thema omdat tussen de VS en de EU de tarieven al heel laag zijn. Waar dit echt over gaat, zijn de niet-tarifaire belemmeringen (NTB’s in het jargon), de verschillen tussen de VS en de EU in regelgeving inzake producten, productieprocessen en dergelijke. 

Een derde thema wordt, verwarrend genoeg, ook ‘regels’ genoemd: dat gaat over regels inzake intellectuele eigendomrechten, de mogelijkheid voor investeerders om staten voor een aparte rechtbank te dagen (gekend onder het acroniem ISDS of Investor to State Dispute Settlement), duurzame ontwikkeling, energie en grondstoffen.

Verschillen in regelgeving – verschillende maatschappelijke keuzes dus: de EU wil geen hormonenvlees, de VS wel – worden hier NTB’s genoemd?

Ferdi De Ville: Het is een evolutie die al twintig, dertig jaar aan de gang is om verschillen in wetten en regels als een kost en handelsbelemmering te zien. Dat begon decennia geleden in de Wereldhandelsorganisatie, onder meer geïnspireerd door de verdergaande Europese integratie waar men vanaf de jaren zeventig, toen de tarieven verdwenen waren, aan de NTB’s begon.

In 1979 kwam in Europa de wederzijdse erkenning van productnormen erdoor: als een productstandaard in één lidstaat is goedgekeurd, mag het product ook in andere lidstaten op de markt worden gebracht.

Hoe willen de VS en de EU daar dan aan werken?

Ferdi De Ville: Ze willen de regulatoren een bepaalde discipline opleggen en hen zo verplichten om meer vooraf na te gaan wat de impact van hun regels op de handel en investeringen zal zijn. Zo moeten de Europese regelgevers zich meer afvragen of er al geen internationale of een Amerikaanse norm is. Ze moeten bijvoorbeeld argumenteren waarom ze de Amerikaanse norm niet aanvaarden.

Zeg je nu dat onze parlementen constant over hun schouder moeten kijken naar wat Uncle Sam voor ogen heeft?

Ferdi De Ville: De parlementen niet. Zij maken meestal de kaderwetgeving en daar blijven ze vrij in. Het zijn de regeringen of de Europese commissie die de wetten implementeren die deze discipline moeten opbrengen. Laat ons zeggen dat het Europees Parlement maar onrechtstreeks gevat is door die discipline. De parlementen zijn daarentegen wel betrokken bij de regelgevende samenwerking: de VS en de EU mogen elkaar op elk moment van het regelgevend proces om overleg verzoeken.

Als het Europees Parlement werkt aan een richtlijn over de circulaire economie mag het Congres om overleg verzoeken. Dat kunnen ook alle stakeholders: de bedrijven maar ook de ngo’s. TTIP voorziet ook de oprichting van de Regulatory Cooperation Body of het Orgaan voor Regelgevende Samenwerking waarin beide partners met elkaar een agenda voor toekomstige regulering afspreken.

Dit lijkt me toch een zeer intiem contact dat de VS en de EU hier met elkaar aangaan. Moet de bevolking daarover haar zeg niet hebben?  

Ferdi De Ville: Het is inderdaad een verreikende samenwerking. Maar de Europese Commissie zegt dat ze hiervoor het mandaat heeft gekregen van de lidstaten. ISDS en RCB, het zat allemaal in het mandaat.

De vrijheid van onze parlementen en onze regeringen lijkt te worden ingeperkt, en dus onze soevereiniteit.

Ferdi De Ville: De Commissie ontkent dit. Het gaat om leren van elkaar, meer overleggen met elkaar. Het zou om een veredelde praatbarak gaan.

Waar komen die ideeën eigenlijk vandaan? Weten we dat ?

Ferdi De Ville: Deze ideeën komen heel duidelijk van het Europese en Amerikaanse bedrijfsleven. De Trans-Atlantic Business Dialogue sprak daar twintig jaar geleden al over. Je ziet soms hele stukken tekst van hen terugkeren in de onderhandelingsteksten.

Mag ik dan zeggen dat de multinationals de motor achter TTIP zijn?

Ferdi De Ville: Ja. Ze streven daar al lang naar. Het is nooit gelukt om dit op gang te brengen maar in 2013 lukte het wel.

Waarom toen wel?

Ferdi De Ville: Vroeger wilde vooral de EU dit niet doorzetten om het multilaterale overleg in de Wereldhandelsorganisatie (WTO) niet te dwarsbomen. Sinds de Doharonde van de WTO dood en begraven is, is dat geen argument meer. Een tweede argument is dat TTIP de EU en de VS samenbrengt en hen zal toelaten om de globale normen te blijven bepalen in een tijdperk dat China en India steeds meer economische macht verwerven. Ten derde zou TTIP de crisis bestrijden door groei en banen te scheppen. De voorzitter van de Europese Commissie, Manuel Barroso, noemde het de goedkoopste manier om de economie te stimuleren.

Bent u overtuigd door die argumenten?

Ferdi De Ville: Niet echt. Zelfs EU-studies voorspellen maximaal een extra-groei van 0,5 procent van het Bruto Nationaal Inkomen over tien jaar tijd. Dat is heel beperkt aangezien de daling van de euro toen al meer opleverde in een paar jaar tijd. De studies die dat voorspellen, vertrekken bovendien van heel optimistische aannames: dat TTIP bijvoorbeeld de helft van de regelgevende verschillen zal uitgommen. We weten nu al dat dit irrealistisch is.

Wat met het argument van de globale normen?

Ferdi De Ville: Theoretisch kan dat kloppen. Maar de voorwaarde is dan wel dat de EU en de VS naar boven toe harmoniseren. Wat bedoel ik daarmee? De EU heeft strengere normen voor de toegelaten CO2-uitstoot van wagens, de VS heeft strengere normen voor de uitstoot van stikstofoxide. Naar boven toe harmoniseren, betekent dat TTIP voor beide uitstootgassen de strengste norm kiest.

Als je dat doet, krijg je eenvoudiger regelgeving voor het bedrijfsleven – met de schaalvoordelen vandien – en is er voor derde landen een ernstige reden om die norm over te nemen. Als ze dergelijke wagens maken, kunnen ze op die enorme Europees-Amerikaanse markt binnen. Zo wordt je strenge norm de standaard. Uit lekken en verslagen weten we evenwel dat de onderhandelingen vooral over wederzijdse erkenning gaan: beide normen worden in beide blokken aanvaard en blijven dus gewoon naast elkaar bestaan. Dat verandert voor China niks en leidt dus niet tot een nieuwe globale norm die de VS en de EU kunnen opdringen aan de rest van de wereld.

Als die argumenten zo zwak zijn, waarom is TTIP dan wel opgestart?

Ferdi De Ville:  Omdat veel politici ze op een bepaald moment wel geloofden. Ze klonken logisch: het zal tot banen leiden, en samen staan we sterker in de wereld.

Zijn politici intussen van mening veranderd?

Ferdi De Ville: In zekere zin wel. Toen de Europese Commissie haar onderhandelingsmandaat kreeg, maakte geen enkele regering bezwaar tegen ISDS. Intussen namen verschillende ministers namen al afstand van ISDS. Bij de start van het proces keurde het Europees Parlement een zwakke resolutie goed, Vorige zomer heeft ze een nieuwe resolutie aangenomen die veel duidelijker rode lijnen trekt: vervanging van ISDS, uitsluiting van publieke diensten, afdwingbare arbeidsnormen. Maar dat gebeurde meer onder invloed van het maatschappelijk protest dan van academische argumenten.

Als die argumenten niet kloppen, wat is dan de echte drijfveer?

Ferdi De Ville: Het bedrijfsleven wil dit. Dat is de bottomline. Verder hebben sommigen als verborgen agenda om langs deze achterdeur de regelgeving in de EU te versoepelen. Men ziet zaken als het voorzorgsbeginsel of REACH (voorzorgsregeling in verband met nieuwe chemische stoffen) als overregulering. De Better Regulation Agenda van de EU gaat ook in die richting.

Slaat dit op alle vormen van regulering? Ik bedoel: kan ook arbeidsregulering onder druk komen via TTIP?

In principe gaat het vooral om productregulering, elkaars arbeidsnormen aanvaarden we nu al, impliciet. Wel kunnen de VS vragen stellen bij de invoering van nieuwe arbeidsnormen zoals een maximale arbeidsduur per week. Dat kunnen de VS in de regelgevende samenwerking of via ISDS aanklagen dat zo’n regel de verwachte winst aantast.

ISDS is wellicht het grootste twistpunt rond TTIP. Hoe kun je immers uitleggen dat bedrijven een aparte rechtbank nodig hebben in de EU?

Ferdi De Ville: Oorspronkelijk komt het idee van een ISDS uit de handelsverdragen met ontwikkelingslanden waar je soms terecht kan stellen dat het gerecht er niet fair is, corrupt en onderworpen aan de machthebbers. Hier is dat veel minder het geval.

Met welke argumenten wordt het dan verdedigd?

Ferdi De Ville: Enerzijds zegt men dat buitenlandse investeerders door nationale rechtbanken soms gediscrimineerd worden, ook bij ons. Toen ik de Europese hoofdonderhandelaar om voorbeelden vroeg, kon hij me die evenwel niet meteen geven. Anderzijds zegt men: als we ISDS niet in TTIP opnemen, kan dat ook moeilijker in verdragen met China of India. Dat lijkt me niet geloofwaardig omdat China zelf steeds meer in het buitenland investeert en dus ook te winnen heeft bij ISDS.

Intussen werd ISDS afgezwakt?

Ferdi De Ville: Ja, tot het Invesment Court System (ICS). Dat blijft fundamenteel hetzelfde, omdat het buiten de binnenlandse rechtsgang staat. Buitenlandse investeerders krijgen dus een extrarecht tegenover binnenlandse investeerders die niet terecht kunnen bij het ICS. De aanpassingen die worden voorgesteld, slaan op de procedure: er komt meer transparantie, en rechters worden min of meer vast benoemd zodat er minder kans is op belangenvermenging.

ISDS droeg wel bij tot de mobilisatie?

Ferdi De Ville: Inderdaad. De mobilisatie gebeurde met symbooldossiers zoals de chloorkip en het hormonenvlees die concreet aantonen waarover dit gaat. Het is ook de verdienste van ngo’s die zich onvermoeibaar met dit onderwerp zijn blijven bezighouden.

Het gevolg is dat er nog nooit zoveel transparantie was in een handelsdossier, schrijft u.

Ferdi De Ville: Dat klopt. De Commissie publiceerde haar mandaat en sommige van haar onderhandelingsteksten. Commissaris voor Handel Malmström is werkelijk in alle parlementen gaan uitleggen waar TTIP over gaat. Maar begrijp me niet verkeerd: met dat alles is er nog steeds geen drie kwart transparantie, amper de helft. De Amerikaanse posities kennen we niet, evenmin als de geconsolideerde versies – de stand van de onderhandelingen, zeg maar.

U zegt dat we geen schrik moeten hebben voor de chloorkip of hormonenvlees omdat die er nooit zullen komen als gevolg van TTIP.

Ferdi De Ville: Puur politiek kan dat niet. De Commissie heeft al zo vaak gezegd dat TTIP daar niet toe zal leiden dat ze daar niet kan op terugkomen.

Maar TTIP zou wel tot gevolg hebben dat de markt en de multinationale ondernemingen meer macht zullen hebben tegenover de democratie. Waarom?

Ferdi De Ville: Elke liberalisering vergroot de macht van de markt tenzij ze gepaard met harmonisering van fiscale, sociale en milieunormen. Zonder die harmonisering krijgen bedrijven meer de kans om te shoppen tussen landen, en komen landen met hogere normen onvermijdelijk onder druk. Bedrijven kunnen geloofwaardiger dreigen met delokalisatie naar pakweg een Amerikaanse deelstaat met heel zwakke arbeidsnormen. Dit verandert dus de machtsverhouding van de bedrijven tegenover de overheid en de vakbonden.

Wat belet de EU om die regelgevende samenwerking offensief te gebruiken door telkens naar boven toe te harmoniseren?

Ferdi De Ville: De EU zegt dat ze dit doet. Het aparte hoofdstuk over duurzame ontwikkeling roept op om de acht fundamentele arbeidsconventies van de IAO (waaronder vakbondsvrijheid, verbod op kinderarbeid, dwangarbeid en discriminatie) te respecteren, evenals een aantal belangrijke milieuakkoorden.

Zal de VS echt de IAO-normen ratificeren?

Dat wordt niet met zoveel woorden gevraagd. Het gaat meer om engagementen dan om verplichtingen. Bovendien en merkwaardig: ISDS geldt voor alle andere hoofdstukken maar niet voor dit hoofdstuk.

Waarom ?

Ferdi De Ville: De Europese Commissie zegt dat ze niet gelooft in de harde aanpak voor deze materies. Wel in een meer institutionele aanpak waarbij vakbonden van beide landen samenkomen en hun gedacht zeggen.

Waarom wil de Commissie hier een zachte aanpak en overal elders een harde aanpak ?

Ferdi De Ville: Er is geen antwoord op die vraag. Opmerkelijk is bovendien dat de VS in zijn akkoorden met de landen van de Stille Oceaan arbeidsnormen zoals vakbondsvrijheid wel linkt aan echte sancties: indien er geen vrijheid van vereniging komt, komen er ook geen lagere tarieven. Een combinatie van echte ratificaties én sanctiemechanismen zou veel geloofwaardiger zijn. Maar daartoe ontbreken wellicht de machtsverhoudingen.

Het is nog te weinig een issue, de mobilisatie is te beperkt om TTIP echt offensief te gebruiken, om het instrument als het ware te stelen van de ondernemingen?

Ferdi De Ville: Ik denk het. Want je zou veel verder kunnen gaan. Waarom geen vergelijkbaar minimumloon in beide blokken? Of een maximale werkweek? Ook inzake fiscaliteit blijft het allemaal zwak: men wil verder samenwerken, bilateraal en in de OESO, maar waarom zou je de vooruitgang inzake rechtvaardiger belastingen voor multinationale ondernemingen niet veel harder verbinden met TTIP? Waarom geen sancties als het er niet van komt?

Dat willen de initiatiefnemers, de bedrijven, toch niet?

Ferdi De Ville: Neen, de steun voor TTIP zou wellicht snel afbrokkelen als het die richting uitgaat.

Is overigens het directoraat-generaal voor Handel van de Europese Commissie wel de actor die dit echt wil opnemen? Is het niet naïef om zoiets te denken?

Ferdi De Ville: Wellicht wel. Als je weet dat hun belangrijkste mandaat is om de markt vrijer te maken, dan is het wellicht naïef te denken dat zij die weg zouden opgaan. Toch pleiten wij voor herregulering in plaats van deregulering. Maar daartoe is dus nog veel meer maatschappelijke actie nodig.