Gloria Steinem: ‘Als we vrijheid, muziek, poëzie en seks willen, dan moeten we dit onderweg beleven’

Gloria Steinem was begin juni in België in het kader van een conferentie van de European Women’s Lobby (EWL) over geweld tegen vrouwen. Acht Europese vrouwelijke journalisten -mannen werden niet toegelaten- kregen de kans om met de Noord-Amerikaanse feministe te praten in de inspirerende vorm van een redactievergadering. ‘Gewoon het universum beschrijven’, grapt Steinem na de eerste vragenronde.

‘In de strijd tegen de klimaatverandering is er een lijst met prioriteiten. Bovenaan op de lijst staat niet CO2-uitstoot, maar onderwijs en contraceptie voor jonge vrouwen. En toch komt dit niet echt op de agenda. Vrouwen blijven onder dwang kinderen krijgen die ze anders niet op de wereld zouden zetten, omwille van persoonlijke gezondheidsredenen. Dit is een van de grondoorzaken van klimaatverandering.’

Vrouwenrechten maken deel uit van een groter geheel van sociale rechtvaardigheid en mensenrechten. Geweld tegen vrouwen draait volgens Steinem om dominantie. ‘Er is sprake van kruisbestuiving naar een hogere hiërarchie zoals racisme, kasten in India, en klassen. We kunnen het ene niet bestrijden zonder het andere aan te pakken’, stelt ze.

‘Bovenaan op de lijst van prioriteiten in de strijd tegen klimaatverandering staat niet CO2-uitstoot, maar onderwijs en contraceptie voor jonge vrouwen’

Steinem is een bijzondere vrouw, ze legt de vinger op de wonde en houdt er een warme glimlach en intelligente humor op na.

Als auteur en journaliste reisde heel de wereld rond voor lezingen en evenementen. In 1972 richtte ze mee het feministische tijdschrift Ms. Magazine op. Ze was politiek columniste en journaliste voor New York Magazine en freelance journaliste voor internationale publicaties.

Steinem ontving diverse prijzen als erkenning voor haar schrijven, waaronder de Lifetime Achievement in Journalism Award, evenals voor haar activisme, zoals de de Ceres Medal van de VN-voedselorganisatie. In 2013 ontving ze van president Obama de vrijheidsmedaille, de hoogste burgerlijke eer in de VS.

Steinem woonde twee jaar in India en werd sterk beïnvloed door het activisme van Ghandi. Dankzij haar ervaring, activisme en reizen plaatst ze de vrouwenstrijd van vandaag in perspectief en kijkt ze vooruit.

Het persoonlijke is politiek

Steinem is medeoprichtster en bestuurslid van URGE USA, een nationale organisatie voor jonge voorvechters die de keuze over het eigen lichaam verdedigen. Voor Steinem is he persoonlijke verbonden met de hogere niveaus.

‘Lichamelijke integriteit betekent dat we veilig zijn, dat we kunnen beslissen of en wanneer we kinderen krijgen. We kunnen dit bereiken voor alle vrouwen in de wereld. Dit zou de op twee na grootste revolutie zijn en het begin van een echte democratie.’

De trigger van Steinem’s persoonlijk feministisch engagement was het lichaam. Steinem vertelt hoe ze als journalist verslag uitbracht over een hoorzitting over abortus. ‘Ik hoorde voor het eerst vrouwen getuigen over hun ervaring met illegale en gevaarlijke abortus. Ons persoonlijk leven wordt gecontroleerd door reproductie. De kern van het probleem herhaalt zich steeds opnieuw.

‘Vrouwen van de midden- en hoge klassen hebben goede materiële levensomstandigheden maar zijn vreselijk aan banden gelegd.’

Het systeem van controle en dominantie heeft uiteenlopende effecten naargelang de sociale en culturele situatie van vrouwen. In de VS, zoals een feministe ooit zei, waren blanke vrouwen gevangengezet op een pedestal.

Vrouwen van de midden- en hoge klassen hebben goede materiële levensomstandigheden maar worden vreselijk aan banden gelegd. Vrouwen lijden dubbel als klasse, kaste of ras spelen.

Uit een enquête in de VS van 1972 bleek dat 37 procent van de blanke vrouwen de vrouwenbeweging steunden, terwijl bij zwarte vrouwen dit meer de 60 procent was. Dit drukte zich ook uit in de recente verkiezingen in de VS. Het is niet dat we niet allemaal gelijkwaardig zijn, maar voor iedere individuele vrouw is de impact anders. Daarom moeten we invloed hebben in de politiek’, vindt Steinem.

Feminisme, terug van nooit helemaal weggeweest

Het feminisme leek de voorbije decennia ingeslapen, of als achterhaald beschoud. In de VS markeerde 21 januari de symbolische terugkeer naar de feministische strijd. In een van de grootste manifestaties ooit in Washington reageerden vrouwen op de inauguratie van Trump als president.

We beleven een backlash in vrouwenrechten, zowel in Europa als in de VS. Wat is de belangrijkste kwestie voor de toekomst? Hoe kunnen we de strijd best aangaan? Steinem duidt toch op een belangrijke frontlash voor deze backlash.

‘We kunnen stellen dat er wereldwijd een belangrijke frontlash plaatsvond. De sociale bewegingen verplaatsten hun strijdterrein van antikolonialisme naar anti-intern-kolonialisme, het koloniseren van het vrouwelijke lichaam.

Een meerderheid van de wereldopinie steunt intussen de noties van controle over eigen lichaam, persoonlijke autonomie en zelfbeschikkingsrecht. Dit is een enorme verandering in bewustzijn.

Intern-kolonialisme is het koloniseren van het lichaam van vrouwen.

Na de indrukwekkende frontlash, was er een belangrijke backlash. Dit manifesteert zich in nationalisme, anti-migratie politiek, en op een andere manier in alle landen.

In de VS is er natuurlijk Trump, alhoewel hij verloor met een marge van tien miljoen. De Trump-backlash was niet enkel mogelijk vanwege racisme.

Er is ook sprake van Washington-haat, soms om goede redenen zoals de economische verspilling. We mogen niet simplificeren. Toch blijft dit een gigantische gevaarlijke backlash en the answer is blowing in the wind.’

De afwijzing van Trump op de vrouwenmars was niet alleen tegen zijn misogynie. Vrijheden als het recht op abortus, burgervrijheden, gezondheidszorg, tolerantie tegenover minderheden staan op de helling. Door de parallellen met Europa is deze strijd intercontinentaal geworden.

Steinem vertelt over de organisatie van vrouwen na de verkiezing van Trump. ‘Zulke acties hebben we nooit eerder gezien, zelfs niet tijdens de Vietnamoorlog. Er waren optochten in de VS, maar ook in andere landen en we kregen telefoon uit Duitsland, uit Kenia en uit zovele andere landen. Ik ontving mails van over de hele wereld, zelfs uit Kentucky’, lacht ze.

Vrouwen in de politiek en in intieme ruimtes

De verkiezing van Trump was niet niets voor de wereld. Er is dan ook heel wat interesse van de Europese journalisten voor Steinems standpunt over Trump en het gevaar voor reproductieve rechten. Steinem vertelt dat Trump op zijn ergste is als het op reproductieve rechten aankomt.

‘De conservatieven nemen nu staat per staat onder handen. Rechts controleert de meeste Staten in de VS’

‘De situatie is ernstig want Trump kan dit doen per executieve order (oftewel presidentieel decreet). Dat deed hij al met de herstelling van de Global Gag Rule’, vertelt Steinem.

Ngo’s die informatie geven over abortus of doorverwijzen naar abortusklinieken, zelfs al realiseren ze dit met hun eigen geldmiddelen, zullen onder de Global Gag Rule hun fondsen van de Amerikaanse ontwikkelingshulp verliezen.

‘We wonnen in het congres de strijd over reproductieve rechten, maar de conservatieven nemen nu staat per staat onder handen. Rechts controleert de meeste staten in de VS’, vertel Steinem. ‘Als er al goed nieuws is over Trump, dan is het dat Trump activisme galvaniseert.’

Vrouwen voor vrijheid

Steinem richtte de National Women’s Political Caucus mee op, een organisatie die de verkiezing van vrouwen die voor vrijheid van keuze zijn aanmoedigt. Over de terugkeer van Hillary Clinton in het openbaar leven en haar gemiste kans op het presidentschap is Steinem mild.

‘Clinton maakte natuurlijk fouten, maar als ik het niet beter kan, zal ik iemand anders ook niet beschuldigen, dat is mijn maatstaf. Clinton was niet de perfecte kandidate, maar ze weerstond ook gedurende dertig jaar valse beschuldigingen. Volgens een laatste uithaal had Clinton een kinderseks zaak in een pizzeria in Washington.

Deze valse beschuldiging zette een man ertoe aan gewapend naar de pizzeria te trekken. Clinton zou verder een liefdesaffaire gehad hebben als first lady met een man die ze vermoordde. De pers verspreidde al deze onzin over Clinton.’

‘Zolang kinderen vooral hun opvoeding krijgen van vrouwen, zal vrouwelijke autoriteit geassocieerd worden met de kinderjaren’

De rol van de vrouw in de politiek blijft gecompliceerd. Steinem plaatst dit in de culturele rol die de vrouw opgelegd krijgt.

‘Zolang kinderen hun opvoeding vooral van vrouwen krijgen, zal vrouwelijke autoriteit geassocieerd worden met de kinderjaren. Het voelt aan alsof vrouwen in publieke functies niet behoorlijk kunnen functioneren.

Veel mensen ervaren het beeld van een machtige vrouw als een terugval naar hun kindertijd. Zelfs volwassen professionele journalisten kraamden onzin uit zoals: “Als ik ook maar het woord Hillary Clinton hoor, kruis ik mijn benen. Clinton doet mij denken aan mijn eerste vrouw.”

Clinton is waarschijnlijk de meest gekwalificeerde vrouwelijke presidentskandidate die we ooit hadden in de geschiedenis van de VS. Was Clinton de warme, grappige, extravagante persoon in publiek zoals ze in haar privésfeer is? Clinton stond haar hele publieke leven in de schaduw, het is begrijpelijk dat ze geen schitterende campagnevoerster was.’

Bespreken wat we missen

Van de vrouw in de politiek gaat het gesprek terug over naar de persoonlijke ruimte, met hetzelfde doel van empowerment. Voor Steinem zijn deze ruimtes waar vrouwen samen kunnen heel belangrijk.

‘Vrouwen zitten universeel in een hardnekkig systeem vast waar ze minder praten en toch het verwijt krijgen dat ze te veel praten. Fundamenteel zit het zo: cultuur is wat vrouwen overkomt, politiek overkomt mannen. Echter in beide gevallen is het politiek. Exclusieve discussiegroepen voor vrouwen zijn belangrijk, al was het maar om te bespreken wat we missen.’

‘Vrouwen zitten universeel in een hardnekkig systeem vast waar ze minder praten en toch het verwijt krijgen dat ze te veel praten’

Uit eigen ervaringen deelt de activiste op dat ‘tijdens mijn eerste ervaringen met vrouwengroepen ik de aanwezigheid van mannen dacht te missen. Tot ik besefte dat ik iets van mezelf miste. Ik begreep dat ik niet bereid was ideeën op tafel te leggen en te praten over conflict.

Alle mensen, slachtoffer van uitsluiting, moeten de tijd krijgen om naar lotgenoten te kunnen luisteren en zo op het echte speelveld te komen.’

Als we het over vrouwen en gendergelijkheid hebben, maken mannen onlosmakelijk mee deel uit van het verhaal. Steeds met humor bekijkt Steinem de wereld ook vanuit het standpunt van de man. ‘Mannen zijn ook opgesloten, maar hun gevangenis is beter ingericht dan die van ons’, grapt ze. Op ernstige toon zet ze voort, ‘de gendergevangenissen zijn ongelijk, maar beide genders zitten opgesloten.

De bewegingen van Mannen tegen Geweld krijgen te weinig aandacht en erkenning. Deze mannen vechten heel dapper. Het is veel moeilijker voor een man om de eigen superieure rol in vraag te stellen.’

Een nieuwe golf van activisme

‘De frontlash, dat zijn wij, de sociale bewegingen. Wij zijn de meerderheid en een deel van het antwoord ligt bij ons. Als we stoppen met naar boven te kijken, bieden de oplossingen zich aan. Als we opkijken voelen we ons machteloos. Wanneer we naar elkaar kijken begrijpen we dat we met meer zijn.’

Er beweegt dus wel degelijk heel wat. Steinem schreef in 1969 het artikel After Black Power, Women’s Liberation (na Black Power, vrouwenemancipatie, vvdr).

Waar staan we vandaag? ‘Als we verder onze invloed uitbreiden, zal het werken’, stelt Steinem. ‘Het woord “zouden” mag niet meer in onze woordenlijst voorkomen. Zeg gewoon: “ik moet alles geven wat ik kan. En het zal met plezier en heerlijk zijn.” Uiteindelijk als we vrijheid, muziek, poëzie en seks willen, dan moeten we dit ook onderweg beleven.

‘De nieuwe golf van activisme gaat veel verstandiger om met zelfzorg. In het prille begin gingen we helemaal overboord in een burnout’

We moeten voor elkaar en voor onszelf zorgen. De nieuwe golf van activisme gaat veel verstandiger om met zelfzorg. In het prille begin van het activisme waren we naïef. We bleven maar herhalen: “het is zo onrechtvaardig.”

We dachten als we dit eenvoudigweg uitlegden aan de mensen alles zich wel zou oplossen. We gingen helemaal overboord met een burnout. Tegenwoordig is de kans groot dat je in het activisme zit voor het leven. Het is een alomvattende levenswijze.’

Journalisten stellen haar de vraag of uiterst rechts niet aan het winnen is. ‘Uiterst rechts was aan het groeien tot Brexit, tot Trump, maar dit is niet langer zo’, antwoordt Steinem. ‘Geef het andere kamp geen macht door enkel op hen te focussen.

Alle geweld kent zijn oorsprong thuis, in de familie. Een vrouw die op het punt staat een gewelddadig huishouden te verlaten, is het meest kwetsbaar voor geweld. Deze vrouw ontrukt zich aan de controle en heeft dan de grootste kans geslagen of vermoord te worden. De VS en vele andere landen zijn beland op dit kwetsbare punt van ontsnappen.

We zijn bijna vrij. Dit betekent twee zaken: we zijn meer dan ooit in gevaar, maar we staan op het punt vrij te zijn.’