Mélenchon vs. Le Pen: wanneer twee extremen elkaar raken

Les extrêmes se touchent. Zo zei een zekere Louis-Sébastien Mercier in 1781. Een citaat dat mee de Franse tijdsgeest veranderde in tijden van verlichting en kritisch denken. Vandaag krijgt het citaat een tastbare vorm. Morgen trekken de Fransen naar de stembus voor de eerste ronde van de verkiezingen. Er bestaat een kans dat Marine Le Pen, voorzitster van het extreemrechts Front National, het in de tweede ronde zal moeten opnemen tegen Jean-Luc Mélenchon, met zijn extreem-links platform La France Insoumise.

Op vlak van binnenlands beleid, terreur, veiligheid en migratie, verschillen de twee kandidaten radicaal van elkaar. Maar op vlak van buitenlands beleid—toekomstvisie van de Europese Unie, de banden met Rusland en de VS, en het Midden-Oosten—zijn er opvallend veel raakvlakken.

Journalist Nicholas Vinocur (Politico) woont al jaren in Parijs en volgt de partij van Le Pen op de voet. Samen met Frederik Dhondt, Frankrijk-expert en verbonden aan de VUB, UGent en UA, geeft hij zijn visie over een misschien toch niet zo verdeeld Frankrijk.

Wat zijn de grootste raakvlakken van deze twee kandidaten?

Nicholas Vinocur: Het is vooral op vlak van buitenlands beleid dat Jean-Luc Mélenchon en Marine Le Pen heel wat gemeenschappelijke punten hebben. Het zijn twee kandidaten die de positie van Frankrijk willen herbekijken op internationaal vlak. De allianties en de relaties met de Europese Unie moeten herbekeken worden, vinden ze.

Op vlak van binnenlands beleid is het enige gemeenschappelijk punt misschien dat ze beiden de publieke uitgaven willen verhogen. Maar op vlak van migratie, en vooral wat de Franse identiteit betreft, zijn het letterlijk twee tegenpolen. Hun visie op de samenleving is radicaal anders. Voor Marine Le Pen is het eerst en vooral een nationalistische strijd, terwijl het voor Mélenchon eerder een klassenstrijd is, met een beleid dat bijna letterlijk overgenomen is uit de ideeën van Karl Marx.

‘Voor Mélenchon en Le Pen is het buitenlands beleid een uitlaatklep van alles wat ze niet kunnen realiseren binnen Frankrijk.’

Frederik​ Dhondt: Wat het buitenlands beleid aangaat is het heel duidelijk dat zij allebei totaal buiten de consensus positie nemen. In Frankrijk, als je terugkijkt in de tijd, zijn de belangrijkste beleidslijnen onder De Gaulle en Mitterand gevormd. De Gaulle met het kernwapen, la force de frappe, de onafhankelijke opstelling binnen een alliantie met de VS en Europese integratie samen met Duitsland. Mitterrand heeft, met de Duitse hereniging en de eenheidsmunt, dat pad verder gezet. De traditionele Franse partijen denken nog steeds in dat kader.

Mélenchon en Le Pen gaan daar radicaal buiten omdat voor hen het buitenlands beleid een uitlaatklep is van alles wat zij niet kunnen realiseren binnen Frankrijk. Het is heel belangrijk om te beseffen dat Mélenchon en Le Pen in de eerste plaats de Europese verdragen en de Euro in vraag stellen omdat het hen toelaat om een binnenlands politiek programma uit te werken. Het is wel zo dat ze allebei starten vanuit twee totaal verschillende tradities. De raakvlakken die ontstaan, zijn retorisch belangrijk in de campagne omdat zij zich richten op een publiek dat de schuld graag legt bij de buitenwereld.

Israël en Palestina

Wat is hun positie ten opzichte van het Israëlisch-Palestijns conflict?

Nicholas Vinocur: Mélenchon is een kandidaat die meer sympathie vertoont voor de Palestijnse kwestie dan de Israëlische. Tijdens de recentste betogingen in Parijs, tegen de oorlog in de Gazastrook, was hij steevast aanwezig, telkens op de eerste rij, om zijn ongenoegen te uiten. Wellicht om kiezers met een migratieachtergrond te lokken.

In het geval van Marine Le Pen is het anders. Ze heeft lang geleden besloten om zich niet te positioneren in het conflict, ondanks het feit dat haar partij intern enorm verdeeld is. Ik heb met mijn eigen ogen kunnen waarnemen, toen ik Le Pen ontmoette, op welke wijze ze consequent zulke vragen vermijdt en onbeantwoord laat. Dat neemt niet weg dat, bij een populistische aanpak, waarbij het doel is om in een zo breed mogelijke vijver te vissen, Le Pen zowel Franse joden probeert aan te spreken als mensen die de Palestijnse kwestie steunen.

Bij haar laatste uitspraken bijvoorbeeld over Vel d’Hiv en over de Joodse deportaties heeft zij zich exact op dezelfde lijn gepositioneerd als haar partij, en als haar vader, die meermaals veroordeeld werd voor racistische uitspraken en negationisme. Daar merk je dat ze inspeelde op het antisemitisch electoraat. (In 1942 werden in twee dagen tijd meer dan 13.000 Franse joden opgepakt door de Franse politie. De meesten van hen kwamen om in Nazi-kampen. De daad van collaboratie is een pijnlijke episode in de Franse geschiedenis. Jacques Chirac erkende in 1995 de verantwoordelijkheid van zijn land in de operatie. Maar Marine le Pen heeft nu gezegd dat Frankrijk niet verantwoordelijk is, red.)

Tegelijk wenst ze duidelijk te maken aan de Franse joden dat ze er ook is voor hen en dat ze hen wil beschermen. Dat merk je aan verschillende initiatieven: recent zijn twee kaderleden van het Front National, Axel Loustau en Frédéric Chatillon, op bezoek geweest bij het Crif, het Franse Conseil Représentatif des Institutions juives, om hen gerust te stellen tegenover het antisemitisme in het Front National. Dat is opmerkelijk, aangezien ze in het verleden toch zwaar hebben uitgehaald naar joden en openlijk Hitler steunden.

Kort geschetst: bij Le Pen wordt er langs twee kanten gevochten, maar zelf wenst ze geen duidelijk standpunt in te nemen. De visie van het Front National zal pas bekend worden indien ze de verkiezingen winnen. Ik vermoed dat ze in haar innerlijke zelf geen duidelijke mening heeft over de kwestie, in tegenstelling tot haar vader Jean-Marie. Maar mocht Le Pen de verkiezingen winnen, dan zal ze ongetwijfeld een kant moeten kiezen. Louis Aliot en Gilbert Collard bijvoorbeeld zijn eerder pro-Israël terwijl de erfgenamen van Jean-Marie Le Pen eerder tegen zijn. Het blijft een ondoordringbare, duistere wolk die hen boven het hoofd hangt.

Frederik​ Dhondt: Le Pen is daar heel stil over. Het enige wat ze erover kwijt wil is dat er gepraat moet worden met Assad om het islamextremisme te bestrijden. Ze is volgens mij eerder discreet omdat ze minder te winnen heeft.

Mélenchon en Hamon spelen dat, de erkenning van een Palestijnse staat, uit in de banlieus: bij de bevolkingen met een Arabische achtergrond. Zij weten dat daar stemmen zijn voor hen. Binnen de traditionele Franse partijen is er niet echt meer discussie, gezien Frankrijk duidelijk voor een oplossing met twee staten is.

Dik met Rusland

Wat zijn de mogelijke oplossingen, volgens beide kandidaten, voor de conflictsituatie in Syrië, en welke rol moet Frankrijk hierin spelen?

Nicholas Vinocur: In beide gevallen willen ze zich terugtrekken uit de oorlog in Syrië, en dat gepaard met een vorm van dialoog met Rusland, waarmee ze een alliantie zouden kunnen aangaan om tegen de terroristen te strijden. De term “terrorist” volgens de Russen is heel breed: het gaat om alle rebellen die tegen Bashar al-Assad strijden.

Verschillende kaderleden van het Front National zijn al op bezoek geweest bij Assad. Heel snel na de bombardementen van de VS in Syrië heeft Le Pen, samen met de betrokken kaderleden, de bombardementen een spijtige zaak genoemd. Ze vond het spijtig om te bombarderen vooraleer bewijzen te kunnen zien. Ze vermeldt daarbij niet dat de reden waarom de VN geen onderzoek verrichten, is omdat Rusland zijn veto heeft gesteld voor de tweede keer. Dat ziet ze door de vingers.

Als je de verklaringen van Mélenchon gaat uitpluizen, zal je dezelfde tendens en reflexen terugvinden als bij Le Pen. De banden met het Syrisch regime zijn in zijn geval weliswaar minder duidelijk. Jean-Luc Mélenchon zal er alles aan doen om het nooit eens te zijn met de VS, en om Rusland of het regime van Assad nooit in vraag te stellen.

De vraag zou eerder moeten zijn: wat zijn de banden tussen Mélenchon enerzijds, en Le Pen anderzijds, met het Rusland van Poetin? De langetermijnvisie van beide kandidaten is een heroriëntatie van de positie van Frankrijk door de VS de rug te keren, en nieuwe banden aan te gaan met Rusland. Niet alleen door sancties en dergelijke op te heffen.

In het programma van Le Pen staat dat ze zich wil terugtrekken uit de NAVO. Mélenchon gaat nog verder en wil uit elke internationale instantie stappen waarin de VS een belangrijke rol spelen, niet enkel de NAVO, maar ook de Wereldhandelsorganisatie bijvoorbeeld. Hij is er goed mee weggekomen, want daar was onlangs nog een hele polemiek rond.

Diep vanbinnen dromen beiden van een structureel anti-Amerikaans beleid, om verschillende redenen. Voor Mélenchon gaat het wellicht om een nostalgisch gevoel naar het communistisch verleden van de Sovjetunie. En voor Le Pen is het eerder om het stukje geschiedenis uit WOII te doen vergeten, om op die manier de glorie en de macht van Frankrijk van weleer opnieuw vorm te geven. Om die glorie terug te vinden, is Le Pen in zekere zin verplicht om de banden met de VS tot een minimum te herleiden.

Trump mijdt Le Pen

Ook nu Trump aan de macht is?

Nicholas Vinocur: Je kan moeilijk alle populisten onder dezelfde kam scheren. Le Pen moet oppassen met Trump, gezien haar eigen kiezers zelf ook vaak anti-Amerikaans zijn. De eerste reflex die Le Pen heeft gehad, na de overwinning van Trump, is hem verwerpen. In het begin, tijdens zijn campagne, steunde ze hem, maar eens Trump zeker was van de overwinning stopte alle steun.

Donald Trump weigert om zich publiekelijk te laten zien met Marine Le Pen. Hij vindt het nochtans geen probleem om zich te laten zien met Nigel Farage.

Trump is altijd voorzichtig geweest als het om Le Pen of het Front National gaat, omwille van de onzuivere reputatie.

Nicholas Vinocur: Het is heel simpel: volgens mij wordt Trump, voor bepaalde Europese kwesties, rechtstreeks door Farage geadviseerd. En hij is altijd voorzichtig geweest als het om Le Pen of het Front National gaat, omwille van de onzuivere reputatie. De antisemitische beschuldigingen kleven hen aan het lijf, en dat zou Farage of Trump niet ten goede komen. Volgens mij is Trump gewaarschuwd door Nigel Farage, om niet met Le Pen op te treden, vanwege haar imago, en dat van haar vader.

Al zijn er binnen de partij van Trump wel degelijk mensen die voor een band met het Front National zijn. Maar Trump kiest de Europese populisten die hij steunt zorgvuldig: Nigel Farage en de Italiaan Matteo Salvini zijn nog aanvaardbaar, maar niet Marine Le Pen.

Ze hebben nochtans een gemeenschappelijk doel: Europa verzwakken, zo niet ontmantelen.

Nicholas Vinocur: Absoluut, Donald Trump is voorstander van een Frexit, van een Brexit, en van een ontmanteling van de Unie. Hij kan daar namelijk vrij rechtstreeks voordeel uit halen, gezien hij op die manier met afzonderlijke landen handelsverdragen zou kunnen opstellen, en dat is voor hem veel voordeliger dan met de hele unie te moeten onderhandelen bijvoorbeeld.

Turkijedeal

Terug naar het Midden-Oosten, in het programma van Mélenchon staat duidelijk dat hij tegen de deal met Turkije is. Wat met Le Pen?

Nicholas Vinocur: Zijn positie tegenover migranten is vrij dubbelzinnig. Ik denk helemaal niet dat hij zo open is als hij laat blijken: hij heeft al meermaals onrechtstreeks laten vallen dat hij niet zomaar iedereen zou binnenlaten in Frankrijk.

Wat Le Pen betreft: haar standpunt is overduidelijk. Zij is volledig tegen het islamitisch regime dat in Turkije beetje bij beetje gevormd wordt en wil zich volledig afsluiten van elke vorm van migratie.

Zowel Le Pen als Mélenchon zijn ervan overtuigd dat een Frankrijk, dat volledig op zichzelf terugplooit, volledig autonoom en onafhankelijk is, beter af is.

Zowel Le Pen als Mélenchon zijn ervan overtuigd dat een Frankrijk, dat volledig op zichzelf terugplooit, volledig autonoom en onafhankelijk is, beter af is.

Frederik Dhondt: Mélenchon is tegen die deal. Hij vindt dat men eerder moet werken aan de oorzaken van de conflicten. Wat ook betekent: praten met Rusland.

Le Pen wil grenzen. Indien niet aan de rand van Europa, dan aan de buitenzijde van Frankrijk. Maar zij heeft bijvoorbeeld ook een programmapunt dat asielzoekers geen asiel meer zouden mogen aanvragen in Frankrijk zelf. Ze zouden dat voortaan moeten doen in de consulaire en diplomatieke posten van Frankrijk.

Dat is zeer merkwaardig als men denkt aan het debat daarover in België een tijdje geleden. Staatssecretaris Theo Francken stelde dat hij wil verhinderen dat mensen een humanitair visum kunnen aanvragen op een consulaire post uit vrees dat buitenlandse posten zouden worden overspoeld. Marine Le Pen zou liefst de zaken verplaatsen naar daar. Maar volgens mij is dat louter utopisch.

Wat vinden Mélenchon en Le Pen over de Russische annexatie van de Krim?

Nicholas Vinocur: Mélenchon heeft zich eerder al uitgesproken over zijn wil om de grenzen van de voormalige Sovjetunie te hertekenen. Als je dat in het achterhoofd houdt, dan hoeft het niet te verbazen dat hij niet geschokt is door de annexatie van de Krim. Hij is tegen de sancties die momenteel opgelegd zijn aan Rusland.

Marine Le Pen was in 2014 de eerste voorzitster van een belangrijke partij in het westen die erkende dat de Krim rechtmatig deel uitmaakt van Rusland. Er zijn geruchten dat Le Pen gigantische hoeveelheden geld heeft ontvangen in ruil voor die erkenning. Le Pen wenst een nieuwe, nauwe band op te bouwen met Poetin, zoveel is zeker. Want zij steunen elkaar openlijk.

Niet onbelangrijk is dat Poetin, net als Trump, groot voorstander is van een verdeeld Europa. Momenteel strijdt de Europese Commissie heel hard om een Russische inmenging te voorkomen op de Europese markten op vlak van bijvoorbeeld energie. Een zwakker Europa zal zich moeilijker kunnen verdedigen, en verschillende landen zullen dan mogelijk in groeiende mate afhankelijk worden van Rusland. Rusland ziet Le Pen als ambassadrice van zijn Europese strategie.

Frederik​ Dhondt: Opnieuw is Le Pen daar volgens mij zeer discreet over. Er wordt geïnsinueerd dat ze grote financiële steun krijgt vanuit Rusland.

And the winner is…

Wie wint de eerste ronde volgens u?

Nicholas Vinocur: Ik denk dat de stemmen voor Fillon enorm onderschat worden. Er is een oud, rechts, conservatief kiezerspubliek dat we niet mogen onderschatten. Volgens mij zal hij het moeten opnemen tegen ofwel Macron ofwel Le Pen. Ik denk dat de stemmen die Mélenchon zou kunnen halen enorm overschat worden, en dat Hamon een groot deel van de linkse kiezers toch nog gaat kunnen afsnoepen.

Frederik​ Dhondt: Het is heel moeilijk te zeggen. Het zijn interessante en spannende tijden. Het enige nut van peilingen is dat je de aanvallen van richting ziet veranderen. We moeten het dégout van vijf jaar Hollande niet onderschatten. Ik zie toch dat veel mensen uit de linkervleugel op internet oproepen om voor Mélenchon te stemmen, omdat het geen zin heeft om voor Hamon te gaan. Er zal wel een serieuze beweging zijn richting Mélenchon, maar of dat genoeg zal zijn, is nog maar de vraag.

Er is slechts één trend die je duidelijk kan lezen, en dat is dat de kiezers van de onafhankelijke kandidaat Macron meer en meer zeker zijn van hun keuze. Dat was een van zijn grote zwakke punten tot een maand terug, nu is dat veel minder. Dat wijst er toch op dat hij grote kansen maakt om naar de tweede ronde door te stoten.