Religies en politiek zijn het over één zaak eens: hun afkeer van holebi's

Holebi’s krijgen over heel de wereld te horen dat hun manier van zijn vloekt met de cultuur of de religie van hun land. De Internationale Dag tegen Homofobie en Transfobie is lang geen overbodige luxe. Dat bevestigt ook Azra Čaušević uit Bosnië. Een Pride Parade zoals op 20 mei in Brussel is er levensgevaarlijk.

© Pieter Stockmans

Azra Čaušević

De plaats van het kantoor van haar organisatie Okvir – Bosnisch voor queer – mocht ik niet bekend maken.

‘Om veiligheidsredenen kunnen we haar contactgegevens niet geven, maar we zullen haar organisatie vragen contact met u op te nemen’, kreeg ik ook als antwoord van het Global Fund for Women, een Amerikaanse ngo die wereldwijd vrouwen en hun organisaties financiert.

Azra Čaušević was een van de veertien vrouwelijke mensenrechtenverdedigers van de campagne #DefendHer.

Ik vond haar uiteindelijk in een café in een alternatieve, linkse wijk waar activistische Bosnische jongeren een veilige bubbel vormen. De buurt is een van de vele werelden van Sarajevo en ligt juist achter de kapitalistische wijk vol winkelcentra en kantoorgebouwen – investeringen uit de Arabische Golf – en de brede boulevard met socialistische architectuur uit de tijd van Tito. Tegenwoordig heerst een coalitie van kapitalisme, nationalisme en conservatisme over Bosnië.

‘De politiecommissaris zegt dat het beter is om onze acties niet te rapporteren, omdat er zelfs bij de politie mensen zijn die de informatie zouden lekken naar anti-LGBT groepen.’

Azra verzet zich tegen alle drie.

Okvir richtte ze in 2011 op. Ze doen aan bewustmaking rond seksuele identiteit en proberen een veilige gemeenschap op te bouwen voor Bosnische lesbiennes, homo’s, biseksuelen en transgenders (LGBT).

Als lesbische doorstaat Azra discriminatie, verbaal en fysiek geweld. ‘De wisselwerking tussen de patriarchale cultuur en de maatschappelijke invloed van drie religies – katholicisme, orthodox christendom en islam – maakt het ronduit gevaarlijk om op te komen voor onze rechten’, zegt ze.

‘Bij elke publieke actie die we organiseren, zegt de politie dat ze onze veiligheid niet kunnen garanderen. De politiecommissaris zegt zelfs dat het beter is om de acties niet te rapporteren, omdat er zelfs bij de politie mensen zijn die de informatie zouden lekken naar anti-LGBT groepen. Slachtoffers van geweldmisdrijven dienen om die reden ook amper klacht in bij de politie. Wat ook gebeurt, is dat de politie eist dat we hen betalen voor beveiliging.’

Dat klinkt alsof jullie een privémilitie inhuren die jullie eerst onveilig maakt om jullie daarna tegen betaling te beschermen.

Azra Čaušević: Alsof de politie huurlingen zijn. In een democratie staat de politie in voor de veiligheid van zij die gebruikmaken van hun recht op vrije meningsuiting en vrijheid van vereniging. Veel ngo’s doen eraan mee, maar ik antwoordde: zelfs al zouden we het geld hebben, zouden we niet betalen.

Waarom spreekt niemand over dat soort corruptie en afpersing van kwetsbare groepen die opkomen voor hun rechten met gevaar voor eigen veiligheid? Op sommige events nodigen we de Noorse ambassadeur uit. De politie komt dan gratis en is plots super vriendelijk.

(Bekijk in de documentaire hieronder de afdaling in de waanzin tijdens het Sarajevo Queer Festival in 2008)

Dat bescherming nodig is bleek in 2008 al, toen hooligans en salafisten het eerste Sarajevo Queer Festival aanvielen. Was je er toen al bij?

Azra Čaušević: Ja. Het was tijdens de heilige vastenmaand Ramadan. Dat was niet de bedoeling, maar het was blijkbaar kwetsend voor moslims. Alsof wie ik ben, kwetsend is voor moslims en ik mezelf moet verwijderen tijdens de maand Ramadan. Dat zei de huidige president Bakir Izetbegović. Zijn letterlijke woorden: ‘Deze mensen hebben recht op hun seksuele oriëntatie, of beter desoriëntatie. Laten ze zichzelf opsluiten, maar ze moeten het niet verspreiden als het nieuwe normaal.’

Dat hoor je ook bij religieuze leiders. Daarin kunnen de drie religies elkaar goed vinden. Haat tegenover de LGBT-gemeenschap is al deel van de patriarchale cultuur, maar priesters en imams doen er nog een religieus schepje bovenop.

Ze hebben perverse fantasieën over ons, dat we decadente dingen doen. Juist omdat zij ons onzichtbaar maken, kan hun fantasie de vrije loop gaan. En juist daarom is het belangrijk om de LGBT-gemeenschap zichtbaar te maken, om het maatschappelijke draagvlak uit te breiden en potentiële medestanders te bereiken.

Naar aanleiding van de Internationale Dag tegen Homofobie en Transfobie organiseerde Sarajevo Open Center, een partner van Okvir, afgelopen weekend een publieke demonstratie van de LGBT-gemeenschap. Voor het eerst in Bosnië en Herzegovina verliep dat zonder geweld. Maar niet zonder problemen met de autoriteiten. De organisatoren hadden een maand geleden al toestemming en politiebeveiliging gevraagd voor een protestmars door de brede boulevard. De toestemming kwam niet op tijd. Volgens de organisatie was dit tekenend voor de houding van de Bosnische overheid, die niet bereid is achter de bescherming van de LGBT-gemeenschap te staan. Het risico op een onbeveiligde mars door de stad was te groot. Alleen al de aankondiging leidde tot een storm van haatberichten en oproepen tot geweld op sociale media. De organisatie zag zich genoodzaakt om de protestmars af te lassen en te vervangen door een minder zichtbare demonstratie voor het regeringsgebouw. Er waren ongeveer 100 holebi’s en sympathisanten.Onbekend is onbemind. Als het woord LGBT wordt uitgesproken op de nationale televisie raken mensen ermee vertrouwd. Maar in een maatschappelijk klimaat waarin onverdraagzaamheid de norm wordt, gaan extremisten zich zeker niet terughoudend opstellen.

‘Het was tijdens Ramadan. Dat was niet de bedoeling, maar het was blijkbaar kwetsend. Alsof wie ik ben, kwetsend is voor moslims.’

Azra Čaušević: Er verscheen opruiende retoriek in kranten, op televisie en radio. Uiteindelijk verschenen in het straatbeeld posters met de woorden “dood aan flikkers”. Tijdens de openingsavond gooiden salafisten met stenen en vielen ze deelnemers aan. Er vielen acht gewonden, ook journalisten. Het had een gigantische invloed op de LGBT-gemeenschap. De angst vestigde zich. We trokken ons nog meer terug uit publieke sfeer. Tien stappen terug. En dat was exact hun doel.

Hoe navigeer je in het dagelijkse leven, in zo’n klimaat?

Azra Čaušević: Ik zou liegen als ik zou zeggen dat ik onverschillig sta tegenover het feit dat we ons moeten verbergen, maar ik ben een rebelse persoon. Ik heb de middelen om sterk te staan in een gemeenschap. Niet elke homo of lesbienne is zo sterk of vol zelfvertrouwen.

Op straat worden we bespuwd en aangevallen. Ouders sturen hun kinderen het huis uit of slagen hen. Sommigen kampen echt met depressies. De autoriteiten registreren en vervolgen gewelddadige incidenten tegen holebi’s amper.

Daarom hebben we Okvir opgericht, als veilige ruimte en psychologische ondersteuning.

Heeft jullie ondersteuning effect?

Azra Čaušević: Vele vrienden trekken weg. Ze blijven niet om op te komen voor hun identiteit en rechten, maar vertrekken naar het buitenland. Niet alleen omdat ze zich vervolgd voelen, maar ook door de grote werkloosheid. Dat is moeilijk om aan te zien. Wij proberen mensen te versterken om dit land rechtvaardiger te maken en dan gaan ze weg. Dit is onze thuis, ons land.

© Pieter Stockmans

‘Er bestaat geen grotere pijn dan een onverteld verhaal mee te dragen in jezelf.’ ‘Voor liefde!’

© Pieter Stockmans

 

In 2014 was er nochtans een toename van burgerparticipatie toen tienduizenden gewone mensen deelnamen aan protesten tegen corruptie en armoede, en hun stem lieten horen tijdens publieke volksvergaderingen. Was de LGBT-gemeenschap betrokken?

Azra Čaušević: Absoluut, we namen actief deel. Het was een kortstondige opstoot van hoop. Mensen van alle achtergronden waren verenigd rond de stijgende prijzen, de ongecontroleerde privatiseringen, het gebrek aan toegang tot sociale rechten zijn, de extreem lage pensioenen, de torenhoge werkloosheid, de schaamteloze verrijking van onze politieke leiders.

Dat zijn de zorgen die ons verenigen boven verdelende identiteiten heen. Dat zijn de momenten waarop mensen begrijpen dat we allemaal in dezelfde shit zitten: feministen, queers, moslims, christenen, oud, jong, iedereen, ongeacht identiteit.

Zoeken jullie zelf samenwerkingen op?

Azra Čaušević: Dat is ons werk. Maar vaak loopt het af op een sisser. Toen we een theatervoorstelling wilden organiseren, wimpelden wel tien theaters ons af. Eén theaterdirecteur zei dat hij niks tegen LGBT had, maar dat zijn raad van bestuur hem zou aanvallen.

Dat is dezelfde redenering als werkgevers die gesluierde moslima’s weigeren aan te nemen omdat ze vrezen dat hun klanten er aanstoot aan zouden nemen.

Azra Čaušević: Ik weet dat sommige gesluierde moslima’s hetzelfde doormaken als ik, maar denken dat we één beweging kunnen vormen, is een wensdroom.

De Islamitische Gemeenschap ijvert voor dezelfde keuzevrijheid, in hun geval dan de keuzevrijheid van de vrouw om de hoofddoek te dragen. Hoe reageerden zij op het geweld tegen de LGBT-gemeenschap? Staan zij ook voor jouw identiteit op de barricade?

‘De LGBT-gemeenschap moet deel worden van de bredere actie voor rechtvaardigheid, zodat onderlinge solidariteit kan ontstaan. Die zal onze veiligheid bevorderen.’

Azra Čaušević: In onze samenleving vecht elke minderheid apart voor zijn eigen fundamentele rechten, soms zelfs voor dezelfde rechten. Dat doen ze als minderheid, op een verdelend identiteitsplatform, in plaats van samen als burgers van dit land. Er is verbinding tussen mensen nodig, een mentale revolutie.

Er zijn kleine groepen die het mentale puin van het verleden ruimen. Daarom is het belangrijk om het verleden te betrekken in je activisme. LGBT-actiegroepen moeten werken rond het collectieve geheugen. Bijvoorbeeld samenwerken met groepen die werken rond herdenking van de oorlog. Samen de trauma’s overstijgen. Dat is een traag proces.

De LGBT-gemeenschap moet deel worden van de bredere actie voor rechtvaardigheid, zodat er een onderlinge solidariteit kan ontstaan. Die zal onze veiligheid en rechten bevorderen. Maar het instituut van de Islamitische Gemeenschap vertrouw ik niet.

Waarom niet?

Azra Čaušević: Je gelooft niet hoeveel juridische adviezen de Islamitische Gemeenschap van Bosnië en Herzegovina tijdens de Ramadan uitvaardigt. De vorige grootmoefti zei eens dat vrouwen die tijdens de oorlog werden verkracht, het zaad van het kwaad in zich dragen. Ik huiver van die mentaliteit.

Als wij imams mee zien doen aan ophitsing tegen LGBT, dan is het moeilijk om mee te ijveren voor de keuzevrijheid van moslima’s. Spijtig, want ik ondersteun de vrijheid van elke vrouw, ook de vrijheid van moslima’s om de hoofddoek te dragen uit vrije wil. Ik steun moslima’s, maar niet het instituut. Er zijn wel meer redenen waarom ik het instituut van de Islamitische Gemeenschap niet vertrouw.

Welke?

Azra Čaušević: De rol van de Islamitische Gemeenschap is niet constructief. De religieuze leiders namen in de jaren ’90 deel aan de criminele herverdeling van het kapitaal. Ik zie hun vertegenwoordigers naast corrupte Bosnische politici bij inhuldigingen van winkelcentra van Saoedische investeerders, terwijl 60% van de Bosnische jongeren werkloos is.

De alliantie tussen onze corrupte leiders en miljardeninvesteringen uit de Arabische Golf effent het pad voor de invloed van het Arabische conservatisme. Dat zal onze veiligheid zeker niet vergroten. We hebben al genoeg conservatisme in dit land.

Hoe vinden jullie financiering in een samenleving die niet staat te springen om LGBT te verdedigen?

Azra Čaušević: Wij ontvangen financiering van het Global Fund for Women, en de Noorse, Amerikaanse en Nederlandse ambassades. Van de Bosnische overheid of samenleving ontvangen we helemaal niks.

Jullie strijden voor het recht van burgers om zichzelf te zijn in eigen land. Krijgen jullie het verwijt dat jullie geld ontvangen uit het buitenland?

Azra Čaušević: Ja. Ik kon met een beurs van de Open Society Foundation van George Soros (Hongaars-Amerikaanse zakenman die ngo’s financiert om liberale waarden te verdedigen, nvdr) genderstudies studeren aan de Central European University in Boedapest, ook gefinancierd door George Soros. Als we geen interne financieringsbron hebben en we geloven dat het ons recht is om erkend te worden als gelijkwaardig, dan moeten we wel naar buiten kijken.

Ik verdedig niet zozeer liberale waarden. Ik verdedig wie ik ben. Onze leiders zeggen dat ze “onze vrouwen” moeten beschermen tegen westerse decadentie. Wie ik ben, is dus “afval uit het Westen”. Ook al ben ik Bosnische en lesbisch. Maar die combinatie kan er bij velen niet in. Blijkbaar komt alles dat niet overeenstemt met hun mensbeeld “uit het Westen”.

Hoe was het in 2011? Hebben jullie onmiddellijk financiering gevonden? Kunnen jullie aan medewerkers lonen uitbetalen?

‘Ik verdedig geen liberale waarden. Ik verdedig wie ik ben. Dat is volgens onze leiders “afval uit het Westen”. Ook al ben ik Bosnisch en lesbisch.’

Azra Čaušević: Are you kidding? In het begin hadden we 1500 euro om onze website op te richten, meer niet. Okvir draait zo goed als volledig op vrijwillige basis. Voor we ons kantoortje konden huren van een vriendelijke vrouw die ons vertrouwde, schreven we onze projecten op café. Pas met het derde project kregen we voldoende financiering om onszelf een beetje loon uit te betalen. Maar dat stelt weinig voor. Zes medewerkers houden maandelijks 50 euro over.

Toen ik Okvir oprichtte, was het niet de bedoeling om er een job van te maken, maar ergens is het wel van belang: dan kunnen onze vele werkuren voor Okvir officieel meetellen als werkervaring om pensioenrechten en recht op een piepkleine werkloosheidsuitkering op te bouwen.

Als activisten afhaken om geld te verdienen, gewoon om te overleven, hoe kunnen jullie de beweging dan overdragen op de volgende generatie? De emancipatie is nog verre van volbracht.

Azra Čaušević: Ik ben 30 en heb heel mijn leven nog maar één jaar officieel gewerkt, hoewel ik al tien jaar werk. Ik sprak er gisteren nog over met een vriend, dat ik geen pensioen zal hebben. De rechten van LGBT in Bosnië verdedigen, vraagt enorm veel tijd en energie. En ik zet mijn eigen toekomst op het spel.

Ik grapte met mijn vrienden dat we zelf een pensioenfonds moeten oprichten, een fonds voor gepensioneerde LGBT-activisten, een alternatieve samenleving met een eigen kapitaal om haar leden te onderhouden.

De wereldwijde feministische gemeenschap zou moeten inzien dat vrouwen die hun leven geven om meer zekerheid voor anderen te bouwen, nul zekerheid opbouwen voor hun eigen toekomst.

Ik ken vele oudere vrouwen die als pioniers van de Joegoslavische feministische beweging het verschil maakten voor honderdduizenden vrouwen en vandaag overleven op een pensioentje van een paar tientallen euro’s.

De volgende dag nodigt Azra me toch uit in het kantoor van Okvir. Het heeft geen adres, geen naamplaatje. Het kleine kamertje in een grijs appartementsgebouw is een kleurrijke wereld op zich, een beetje zoals de LGBT-bubbel in de Bosnische samenleving. Azra maakt een zenuwachtige indruk en rookt de ene sigaret na de andere.

‘Ik zit met mijn hoofd bij Trump en Iran’, zegt ze terwijl ze haar stoel, beschilderd in regenboogkleuren en met de woorden “antifascistische actie”, bijschuift. ‘Na de Muslim Ban waren veel van mijn Iraanse vrienden in paniek. Ironisch genoeg zou die maatregel Iraanse homo’s en lesbiennes nog meer opsluiten in het streng islamitische regime van Iran. Iraanse lesbiennes die zich in de verste verte identificeren met de ayatollahs, net zomin als ik me identiticeer met mijn opgelegde identiteit als “Bosniak”, of “Bosnische moslim” die ik zogezegd moet aankruisen bij bevolkingstellingen en verkiezingen. In dit land heeft iedereen de mond vol over het belang van identiteit, maar er is een totaal gebrek aan respect voor alle vormen van diversiteit, waaronder verschillende seksuele identiteiten. Daar zijn we nog ver vandaan in Bosnië, met ons oorlogsdiscours van wij tegen hen. De oorlog gaf ideologische brandstof aan de verschillende religieus-nationalistische gemeenschappen om zich in te graven en af te zetten tegen elkaar. Wie is een groter slachtoffer, wie is een groter martelaar, enzovoort. De slachtofferrol wordt tot vandaag voortdurend benadrukt in de media. We moeten naar een nieuw begrip van diversiteit, van wederzijds begrip en solidariteit.’

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.