5 sterke vrouwen op het pad van de MO*redactie

Tawakkol Karman in Jemen -  Mar Cabra in Spanje -  Ijeoma in Nigeria -  Alexandra Ancheita in Mexico - Marrz Balaoro in de Filipijnen

Tawakkol Karman: it’s not a Man’s Man’s Man’s World

Mei 2010, Sana’a. Jemen, de vergeten golfstaat, was nog maar een half jaar verwijderd van de revolutie. Ahmed had een last-minute afspraak geregeld met een Jemenitische journaliste en activiste.

‘Ze is bijzonder en moedig, zeker in een stad als deze waar iedereen die boven het maaiveld uitsteekt als een regeringsgevaarlijk individu wordt gezien’, verzekerde hij me. ‘Een veelbelovende stem’, noemde hij haar. Zo noteerde ik het in de aantekeningen die nu voor me liggen.

We ontmoetten Tawakkol Karman op mijn voorlaatste dag in Jemen. Ik herinner me hoe ze zich excuseerde voor het half uur dat ze te laat was, voor de korte tijd die ze ons nog maar kon geven en voor haar onophoudelijk rinkelende gsm. Karman kwam van haar wekelijkse sit-in. Elke vrijdag voerde ze, voor het parlement in Sana’a, actie voor de vrijheid en het spreekrecht van vrouwelijke journalisten die waren opgepakt wegens staatsonvriendelijke schrijfsels.

Tawakkol Karman slaagde erin om de patriarchale dominantie uit te dagen met de boodschap dat vrouwen niet alleen een mening maar ook het recht hebben om die te verkondigen.

Vriendelijk maar koppig vulde de adrenaline van de activiste de ruimte. Ze had geen tijd te verliezen, vertelde ze. Ze wilde de gevestigde macht en Saleh (de toenmalige president, td) tegenkracht tonen, maar ook de burgers sensibiliseren dat de onderdrukking moest stoppen. Die onderdrukking was zeer gelaagd in haar land. Zowel de nationale eenheid als het welzijn van alle burgers, om maar wat te noemen, hing er met haken en ogen aan elkaar. In een hoofdstad waar doorsnee vrouwen gemakkelijkheidshalve weggestopt worden in een zwart plunje en in een ondergeschikte rol in de schaduw van hun mannelijke medeburger, was de bezieling van deze vrouw een zegen.

Met haar gebloemde hoofddoek conformeerde en confronteerde ze tegelijk: ze koos zelf hoe ze haar hoofd wilde bedekken. Deze jonge vrouw slaagde erin om de patriarchale dominantie uit te dagen met de boodschap dat vrouwen niet alleen een mening maar ook het recht hebben om die te verkondigen.

Tawakkol Karman was een extra voor de bezoeker die ik was van dit ongrijpbare land. Ik schreef, na mijn passage, dat er misschien ook hoop was voor Jemen.

In december 2011 nam Tawakkol Karman in Oslo de Nobelprijs voor de Vrede in ontvangst. Haar voorbereidende rol en haar betrokkenheid als vrouw in de pro-democratische revolutie was niet onopgemerkt gebleven voor de buitenwereld. De stad Taiz stond op dat ogenblik in brand en mensen stierven op straat na een aanval van de presidentiële garde. Het gehele land was weggezakt in chaos en rechtloosheid.

Maar in het Europees Parlement sprak Tawakkol Karman voor een eerder lege zaal. Lag het aan de desinteresse voor een golfstaat zonder olie of lag het aan Karman zelf? De tweede ontmoeting met Karman, deze keer in Brussel, had me immers teleurgesteld: ze weigerde in te gaan op vragen over haar lidmaatschap van de Jemenitische MoslimbroederspartijIslah en over de beschuldiging dat de revolutie gekaapt werd door de politieke partijen. Ik vond haar taal te glad en miste de warmte van haar vurige ogen. 

Onlangs sprak een Syrische studente in Brussel me nog aan over de Jemenitische activiste. Ze had gelezen dat ik haar ontmoet had, bewonderde Karman om haar moed en kracht. Het was zowat de derde keer dat ik, buiten Jemen, een jonge Arabische vrouw vol bewondering over Karman hoorde spreken. Wat voor haar telde, was niet die partijkaart, wel de hoop die Karman bood: als vrouw strijd leveren in een gepolitiseerde mannenwereld, faut le faire. (Tine Danckaers)

Mar Cabra: De drive van datajournalistiek

Een van de drijvende krachten achter de onthullingen over geheime Luxemburgse belastingdeals (LuxLeaks) en Zwitserse bankrekeningen (SwissLeaks) is de Spaanse journaliste Mar Cabra (31). Ze leidt het datadepartement van het International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ), het internationale samenwerkingsverband van 185 onderzoeksjournalisten in meer dan 65 landen. Vanuit die functie speelde ze achter de schermen een belangrijke rol in een aantal van de belangrijkste wereldwijde scoops van het afgelopen jaar.

Voor het SwissLeaks-project nam Cabra met haar team de gegevensbestanden onder handen die de Franse overheid had samengesteld op basis van confidentiële informatie gelekt door HSBC-klokkenluider Hervé Falciani. Allerhande bewerkingen op die Excel-data resulteerden onder meer in nieuwe landenlijsten van HSBC-klanten. Ook alle bijhorende SwissLeaks-cijfers die journalisten wereldwijd publiceerden, zijn het resultaat van Cabra’s data-onderzoek.

Mar Cabra werkte mee aan onderzoeken naar OffshoreLeaks, fraude met EU-visserijsubsidies, overbevissing in de South Pacific en de trafiek in lichaamsdelen

De Spaanse journaliste is lid van het ICIJ sinds 2011. Ze werkte in het verleden ook al mee aan ICIJ-onderzoeken over belastingparadijzen (OffshoreLeaks), fraude met EU-visserijsubsidies, overbevissing in de South Pacific en de trafiek in lichaamsdelen. Op haar CV prijken klinkende namen zoals de BBC, CNN, International Herald Tribune, Huffington Post, Le Monde en El Pais.

Cabra studeerde audiovisuele communicatie in Madrid (Complutense Universiteit) en onderzoeksjournalistiek in New York (Columbia University). Vandaag staat ze zelf voor de aula als docente datajournalistiek aan verschillende opleidingen. Eind februari gaf ze op de Newsimpact Summit in Brussel nog de workshop ‘veiligheidstools die elke onderzoeksjournalist moet kennen’. De aanwezige reporters kregen onder meer tips over geëncrypteerd mailen en het versleutelen van gevoelige documenten. Journalisten die met gevoelige info werken, moeten immers hun bronnen kunnen afschermen.

Tegelijkertijd ijvert Cabra voor meer transparantie door overheden. Als ondervoorzitster van de Spaanse afdeling van de non-profit Open Knowledge Foundation is ze pleitbezorgster van “open data”. Waar vervolgens journalisten dan weer mee aan de slag kunnen. (Kristof Clerix)

Ijeoma : Straffe koffie tegen incest

Soms is de omweg, zinvoller dan de bestemming. Zo belandde ik in 2014 op weg naar oliesmokkelaars in Nigeria in een geïmproviseerd koffiehuis langs de weg. Het was niet meer dan een tentzeil met twee tafeltjes en wankele plastic stoelen.

De vrouw die ons warm water bracht om het Robusta-poeder op te lossen, bleek echter groots in haar bescheidenheid. Ze gaf me enkele boekjes die ze in eigen beheer had uitgegeven en waarmee ze kinderen tegen incest wou wapenen.

‘Wanneer ik de kans krijg, ga ik naar ziekenhuizen en kerken, overal waar ik mijn verhaal over incest mag vertellen’

‘Ik ben zelf misbruikt door een naast familielid’, zegt Ijeoma E. Osuji. ‘Wanneer ik de kans krijg, ga ik naar ziekenhuizen en kerken, overal waar ik mijn verhaal mag vertellen. Incest is zo verspreid in Nigeria. Veel gezinnen hebben maar één kamer en de kinderen zien noodgedwongen hun ouders tijdens de act. Soms willen ze zelfs meedoen, zonder dat ze goed beseffen wat er gaande is. Veel prostituees zijn als kind misbruikt door hun vader of zelfs hun moeder.’

Haar moed en vasthoudendheid wekken ontzag op. Is het omdat ze aan een Journalistenschool studeerde, dat ze bij de koffie haar verhaal wil vertellen, aan die witte reporter uit een ver land?

Enigszins op mijn hoede, vraag ik haar waarom ze geen ngo opricht. Te duur, riposteert ze. ‘Ik heb geen geld voor de registratie en alleen al door de constante stroompannes in Nigeria is de drempel om een business te runnen, zeer hoog.’

Getrouwd en moeder van vier kinderen, is Ijeoma er niettemin in geslaagd enkele voorlichtingboekjes uit te geven. En ze gaat de hort op met haar boodschap.

Eén boekje gaat expliciet over het thema dat haar zelf beroerd heeft. Ik mag een exemplaar houden. Op de glanzende kaft staat: Preventions against sexual child abuse. For the love of kids. ‘Tegen de meisjes zeg ik dat hun lichaam uit twee delen bestaat. Eén is publiek en het andere is privé: de borsten, de vagina.’

Een ander boekje leert kinderen hoe ze kunnen werken aan een gezonde omgang met elkaar, met vrienden en familie. Het heet Water My Pot of Flower. Guide to Manner and Joyful lifestyle for Lambs/Children. ‘Iedereen heeft altijd een onzichtbare bloempot bij zich’, begint het boekje. ‘Het is kwestie van jouw bloemen en die van een ander water te geven’. De onzichtbare bloempot wordt uitgewerkt tot een allegorie die met behulp van kindertekeningen en vragenlijstjes de moreel van kwetsbare kinderen moet opvijzelen. ‘Niemand vult zijn eigen bloempot door andermans bloemen te plukken’.

Ik verjaag de ongelukkige associaties en denk gelijk aan dat wijze levensmotto: Pluk geen bloemen langs de weg. Was dat niet van Boeddha? (Stefaan Anrys)

Alejandra Ancheita en haar onwrikbaar geloof in het recht

Je moet goed gek zijn om in Mexico van het verdedigen van mensenrechten je beroep te maken. 95 procent van de aangeklaagde schendingen van mensenrechten blijven ongestraft.

De lethargie van de overheid ten aanzien van het drama met de 43 verdwenen en wellicht vermoorde studenten, geeft aan hoe ver het is gekomen in dit door drugsnetwerken en corruptie verscheurde land, waar men stilaan gewend is geraakt aan een cultuur van de dood.

Alejandra Ancheita is dat niet. Ze weigert ook pertinent om situaties waarin mensen van hun fundamentele rechten beroofd worden,  naast zich neer te leggen. Dit diepgewortelde gevoel voor gerechtigheid heeft ze van thuis uit meegekregen. Haar vader was advocaat en nam het op voor mensen in arme boerengemeenschappen die slachtoffer werden van grove schendingen van hun rechten door machtige economische belangengroepen. De man kwam op een duistere manier om het leven in een auto-accident.

Alexandra is bezield door dezelfde drang naar rechtvaardigheid.  Ze ging rechten studeren en richtte tien jaar geleden ProDesc op, van waaruit ze gemeenschappen wil bijstaan met juridisch advies over hun sociale en culturele rechten en hen ook weerbaar en mondig wil maken tegen aantijgingen en vormen van racisme waar ze geregeld het slachtoffer van zijn.

In 2013 viel een groep gewapende agenten het kantoor van Alejandra Anchieta binnen en werd ze met de dood bedreigd. 

‘Veiligheid is een begrip dat niet alleen kan afhangen van politie en ordediensten. Het moet gebaseerd zijn op een kwaliteit van leven waarbij alle mensen het nodige hebben om een waardig leven te leiden’, vertelt Alejandra. Het is het uitgangspunt van haar werk.

Ze neemt het vooral op tegen grote multinationals die zich met megaprojecten opdringen in de gemeenschappen, zonder de rechten van de inwoners te respecteren: windmolenparken in Oaxaca, een mijnbouwbedrijf in Durango, grondconflicten.

In de Mexicaanse context is dit allemaal niet onschuldig. Alejandra heeft voor haar werk al meerdere bedreigingen gekregen. Alejandra: ‘De Mexicaanse regering is erg bekommerd om haar imago in het buitenland en zegt er alles aan te doen om de georganiseerde misdaad en de mensenrechtenschendingen te bestrijden, maar in eigen land is dat niet altijd zo. De gevestigde machthebbers schuwen geen geweld om hun positie veilig te stellen. Daarbij noemen ze ons “verstoorders van de openbare orde”. Ze criminaliseren ons werk, om dan zo hun aantijgingen op ons werk te verantwoorden.’

In 2013 viel een groep gewapende agenten haar bureau binnen en werd ze met de dood bedreigd.

Vorig jaar in oktober werd Alejandra Ancheita bekroond met de Martin Ennals Award, een mensenrechtenprijs die toegekend wordt door een jury samengesteld uit vertegenwoordigers van tien internationale Mensenrechtenorganisaties en mee ondersteund wordt door het stadsbestuur van Genève, de zetel van de VN-Mensenrechtenorganisatie.  (Alma De Walsche)

Marrz Balaoro is geen Maria Clara

Marrz Balaoro vertrok naar Hongkong in jeans en hemd, hoezeer haar moeder haar ook bezwoer dat het allemaal een beetje meer kant en elegant mocht zijn.

Marrz was toen al het tegengestelde van de typisch Filipijnse Maria Clara,  het oerbeeld van de volgzame, bescheiden en kuise vrouw dat de katholieke kerk de Filipino’s eeuwenlang voorhield.

Ze vertrok met de ongepolijste houding en overtuiging van een plattelandsmeisje dat bereid is zich honderd procent in te zetten maar dat de behoefte niet ziet om iets aan zichzelf te veranderen. Ze had geluk: ze werd genomen zoals ze was. Ze werd aangeworven als huishoudster, maar kon nauwelijks koken of poetsen. Rekenen kon ze wel. Daarom was ze tenslotte uit haar geboortestadje Bangued vertrokken.

Van huishoudhulpje bracht Marrz het al gauw tot leerstofbegeleidster van de kinderen Chow, tot raadsvrouw van mevrouw Chow en tot hulpboekhoudster in het fabriekje van mijnheer Chow. In dat laatste mocht ze op vrije momenten ook gebruik maken van de ruimte om T-shirts te zeefdrukken -in die dagen waren T-shirts-met-boodschap een populair product onder Filipino’s. Er kwam pas na acht jaar een einde aan de samenwerking tussen Marrz en de Chows, toen de familie besloot te vertrekken naar Nieuw-Zeeland.

Op de Mission for Overseas Filipinos hoorde Marrz Balaoro de verhalen van brutale behandeling -van voortdurend schelden en slaan, tot seksueel misbruik toe.

Intussen had ze echter zo’n staat van dienst opgebouwd, dat ze kon kiezen wie haar volgende werkgevers zouden zijn. Het werd een kinderloos echtpaar intellectuelen, met wie ze de afspraak maakte om hun huishouden te doen van vrijdagavond tot zondag. Van maandag tot woensdag kon ze dan de boekhouding doen voor de ‘Mission for Overseas Filipino’s’, een organisatie die probeerde om de snel groeiende Filipino-gemeenschap in het toen nog Britse gebied op te vangen en te verdedigen.

‘Door het vrijwilligerswerk in de Mission kwam ik in contact met de harde werkelijkheid van het migrantenleven. Met de verhalen van brutale behandeling -van voortdurend schelden en slaan, tot seksueel misbruik toe. Daar leerde ik hoe weinig sommige huishoudsters verdienden en hoe hulpeloos veel van de vrouwen waren om hun eigen zaak te verdedigen.’

Dus ging Marrz zich bijscholen in recht en in opvang. Ze werd zelfs aanvaard door het Hongkongse gerechtshof als vertaalster Tagalog-Kantonees. Een leuke job, die haar veel voldoening schonk en bovendien een meer dan aardig loon opleverde: 500 peso per uur, daarvan kan de gemiddelde Pinoy -zoals de Filipino’s zichzelf noemen- alleen maar dromen, ook als hij of zij in het buitenland werkt. En toch.

Omdat ze in dienst van de Hongkongse overheid werkte, groeide de afstand tussen haar en de andere Filipina’s. ‘Ik voelde me schuldig omdat ik steeds meer verzuimde om tijd vrij te maken voor de slachtoffers van de arbeidsmigratie en uiteindelijk kon ik dat niet meer aan. Samen met haar partner -ook een Filipijnse huishoudster in Honkong- besloot ze daarom terug te keren om in de Filipijnen zelf te vechten voor de rechten van die honderdduizenden Filipino’s en Filipina’s die het vliegtuig nemen naar Hongkong, Saudi-Arabië of naar waar dan ook.

In 2006 verhuisde Marrz toch opnieuw naar Hongkong, om er de eerste LGBT (homo, lesbienne, bi- en transseksuele) organisatie voor Filipino’s op te richten. Ze is nu pastor voor een LGBT-gemeenschapskerk en heeft nog niets van haar strijdvardigheid verloren: ‘We houden van gelijkheid, diversiteit en inclusiviteit’, schrijft ze via Facebook -want wie wil migreren, moet de sociale media beheersen. (Gie Goris)