Belgische rechter bij Mensenrechtenhof: ‘Dreigende erosie mensenrechtensysteem in Europa’

‘Wij denken niet dat over mensenrechten beslist moet worden in een Europees Hof. Wij denken dat dit moet gebeuren in ons land, in onze rechtbanken en in ons Parlement’

De Britse Eerste Minister Cameron kondigde op 1 oktober een nieuw plan aan rond de toepassing van Europese mensenrechtenwetgeving in het Verenigd Koninkrijk (VK). Indien de Conservatieve Partij in 2015 de verkiezingen wint, zal het VK niet langer automatisch de vonnissen van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens uitvoeren.

In plaats daarvan zou een nieuwe “Bill of Rights” komen, en zou het Britse Parlement elke keer moeten stemmen indien een arrest van het Europees Hof stelt dat Britse wetgeving strijdig is met de Europese Conventie van de Rechten van de Mens.

Indien het Britse plan niet aanvaard wordt door het Europees Hof, dreigt het VK zich terug te trekken uit de Europese Conventie.

De Britse Minister van Justitie Chris Grayling stelt het als volgt: ‘Wij denken niet dat over mensenrechten beslist moet worden in een Europees Hof. Wij denken dat dit moet gebeuren in ons land, in onze rechtbanken en in ons Parlement.’

Grayling pleit voor een “verstandig” mensenrechtenbeleid: ‘De mensen in dit land zijn het beu dat mensenrechten gebruikt worden als excuus voor onaanvaardbaar gedrag. Deze plannen zullen er voor zorgen dat Brittannië op de eerste plaats komt en gezond verstand in dit land hersteld wordt als het op mensenrechten aankomt.’

Anti-Europese stemming in Londen

Het Europees Hof ligt al langer onder vuur in het Verenigd Koninkrijk. Critici stellen dat arresten van het Hof het VK verhinderen terroristen uit te zetten, gevangenen stemrecht zouden geven en dat ze de bewegingsvrijheid van het Britse leger in Afghanistan zouden inperken.

Het voorstel van Cameron past bovendien in een bredere anti-Europese stemming in het VK. Ze is volgens critici ingegeven door de angst van Cameron voor de electorale dreiging van de rabiate anti-Europese UKIP van Nigel Farage. De Britse eurosceptische krant The Daily Mail verwelkomde het voorstel alvast en had het over ‘het einde van de mensenrechtenfarce’.

Brits voorstel niet consistent met Europese Conventie

De Raad van Europa, een intergouvernementele organisatie van 47 lidstaten die de mensenrechtensituatie in Europa monitort, zegt echter dat de Britse voorstellen niet consistent zijn met de Europese Conventie van de Rechten van de Mens. Artikel 46 van de conventie stelt immers dat alle verdragspartijen zich ertoe verbinden alle arresten van het Hof -die een bindend karakter hebben- uit te voeren.

Alle EU-lidstaten hebben de Conventie geratificeerd, terwijl aanvaarding van de Conventie ook een voorwaarde is voor kandidaat-lidstaten om tot de EU toe te treden. De EU plant bovendien om zelf verdragspartij bij de Conventie te worden.

‘Mensenrechten moeten niet verworden tot een politiek speeltje dat gegeven of geschrapt kan worden naargelang de grillen van de politiek’

De kritiek op het voorstel is dan ook niet mals. Amnesty International UK wijst op het gevaar voor de Britse rechtsstaat. ‘Mensenrechten zijn geen cadeaus die politici zomaar kunnen uitdelen. Ze moeten niet verworden tot een politiek speeltje dat gegeven of geschrapt kan worden naargelang de grillen van de politiek.’

Amnesty stelt daarnaast dat het plan de Britse geloofwaardigheid om mensenrechten te promoten op het internationale toneel dreigt te ondermijnen. ‘Het VK zegt aan de rest van de wereld: neem en kies jouw mensenrechten. Landen als Wit-Rusland, Rusland, Iran, China, Sri Lanka, Syrië en Zimbabwe zullen met veel interesse toekijken.’

Joshua Rozenberg, een vooraanstaande Britse jurist en commentaarschrijver, wijst bovendien op de bredere implicaties van het Britse plan: ‘Als Westminster een veto krijgt over de beslissingen van Straatsburg, zullen de parlementen van Rusland, Oekraïne en andere landen ook zo’n veto willen. Naleving van de arresten van het hof tot een vrijwillig iets maken ondermijnt het hele systeem van de Europese Conventie.’

‘Dreigende erosie van het hele systeem’

Paul Lemmens, de Belgische rechter bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens, waarschuwt eveneens voor de verregaande implicaties van een “Brexit” uit de Europese Conventie.

‘Dit zou niet enkel het Hof treffen, maar ook het hele systeem van de bescherming van individuele burgerrechten in Europa. Probleem is bovendien dat uitgerekend het Verenigd Koninkrijk problemen begint te maken. Dat kan je verwachten van bepaalde andere staten, maar als beide zaken samen komen, dreigt het gezag van het Hof en het hele systeem onder druk te komen. Dat is uitermate verontrustend en was enkele jaren geleden absoluut ondenkbaar.’

Lemmens wijst daarnaast op onrustwekkende tendensen in Hongarije en Rusland, terwijl ook het Franse Front National en de Zwitserse Volkspartij eerder vijandig tegenover het Hof staan.

‘ik ken een beetje mijn geschiedenis: waar mensenrechten niet worden gerespecteerd nemen spanningen toe, met alle gevolgen van dien’

Dat is volgens Lemmens allesbehalve een onschuldige trend: ‘Ik ben geen politieke wetenschapper, maar ik ken wel een beetje mijn geschiedenis: waar mensenrechten niet gerespecteerd worden, nemen spanningen toe. Met alle gevolgen van dien. Mensenrechten zijn dus absoluut geen luxeprobleem, ze moeten zeker niet als een verworven zekerheid beschouwd worden.’

De Belgische rechter verwijst expliciet naar een rapport van de secretaris-generaal van de Raad van Europa, dat het heeft over een ‘erosie van fundamentele rechten’ in Europa.

‘Mensenrechten, democratie en de rechtsstaat in Europa worden momenteel geconfronteerd met een crisis zonder weerga sinds het einde van de Koude Oorlog. Ernstige misbruiken – inclusief corruptie, immuniteit van vervolging, straffeloosheid, mensenhandel, racisme, haatzaaierij en discriminatie – zijn in opmars doorheen het hele continent’, aldus het rapport uit april 2014, dat ook wijst op gebrekkige detentie-omstandigheden, politiegeweld en gebrek aan vrijheid van meningsuiting en media in verschillende Europese lidstaten.

Een hooggeplaatste bron binnen de Raad van Europa beaamt: ‘Het fundamentele probleem is dat arresten van het Hof in West-Europa vaak gezien worden als het verdedigen van onpopulaire minderheden, terwijl het Hof in landen als Turkije of Rusland meer gezien wordt als beschermer van het individu tegen een repressieve staat. Zo’n negatieve perceptie dreigt echter bij te dragen aan een erosie van het hele systeem.’

De bron waarschuwt voor een domino-effect en wijst op de verantwoordelijkheid van de nationale politiek: ‘Het is aan nationale politici om deze trend tegen te gaan. Dit kan door interne mensenrechtenproblemen te erkennen en openlijk te ijveren voor een betere bescherming van fundamentele mensenrechten.’