Een Plan C voor Griekenland

‘De grote ommekeer en diepgaande structurele veranderingen zullen pas echt op gang komen vanuit diepe miserie’, zo hoor je wel vaker.

De beelden van de Griekse crisis komen in de buurt van zo’n scenario; radeloze mensen, uithuiszettingen, depressies en zelfmoorden, intolerantie, mensen die hun hebben en houden bijeen pakken om zo snel mogelijk het land te verlaten. 

Toch is er ook een andere realiteit, die van duizenden Grieken die een opmerkelijke dynamiek op gang brengen om te overleven, om samen weerstand te bieden. En, waar mogelijk, om fundamenten te leggen voor een nieuw model dat stoelt op andere logica: die van samenwerken, delen en zorg voor de commons, het collectieve eigendom, het gemeengoed.

‘Wat ons deze dagen te doen staat, is de solidariteit organiseren’, zo reageerde Dimitris Karagiannis van het linkse Rizospastis na de deal met Europa. ‘Mensen gaan honger lijden, of zonder elektriciteit vallen. We gaan comités vormen in de wijken om te voorzien in de basisnoden van mensen die uitvallen. En tegelijk moeten we ons organiseren om een nieuw perspectief te openen, een alternatief voor dit kapitalistische systeem.’

Aardappelen

Dit soort reacties op de crisis is niet nieuw in Griekenland. In februari 2012 kwam de aardappelbeweging op gang. Griekse boeren bleven met hun schuren vol aardappelen zitten omdat de supermarkten liever aardappelen invoerden uit Egypte. Op een bepaald moment hebben de boeren zich georganiseerd, de supermarkten uitgeschakeld en de aardappelmarkt zelf in handen genomen.

Heel wat jonge mensen stapten uit de crisismaatschappij.

De beweging zorgde ervoor dat de prijzen voor aardappelen in één maand tijd zakten met 24 procent. Ook andere producten brachten de boeren zelf aan de man: olijfolie, appelen, linzen.

In volle crisistijd (2011-2012) stapten heel wat jonge mensen, werklozen voor wie er geen perspectief was binnen het systeem, uit de crisismaatschappij om van de grond af aan een nieuw leven uit te bouwen.

Onderstaande kortfilm, gepubliceerd op De Correspondent, toont een gemeenschap op het eiland Euboea, Midden-Griekenland. De gemeenschap noemt zich Free and Real: FREE staat voor Freedom of Resources for Everyone Everywhere en REAL voor Respect Equality Awareness and Learning.

Solidarity4all

Vorig jaar kreeg de stad Athene een miljoen euro van de Bloomberg Philanthropies Mayors Challenge om lokale sociale intiatieven te ondersteunen over gezondheidszorg, solidaire koffiebars of traiteurs. Ook in Barcelona steunt deze entiteit soortgelijke grassroots initiatieven. Het online platform Synathina geeft een overzicht van de diversiteit aan projecten.

Ook het zelfbeeld van de Grieken wordt hier terug door opgevijzeld, tegen alle vernederingen die ze van Europa moeten incasseren in.

Inmiddels zijn er wel 400 van dergelijke initiatieven ontstaan over heel het land, onder de noemer Solidarity4All: ruilsystemen van boeken, kledij of meubels, maar ook collectieven voor gezondheidszorg, voeding, huisvesting en andere basisnoden van de bevolking, onder meer gestimuleerd door Syriza-aanhangers. Parlementsleden die in 2012 verkozen waren, stonden zelfs een vijfde van hun salaris af om die netwerken te ondersteunen.

Dit soort dynamiek moeten we vandaag versterken, stellen de auteurs van The real Plan B: The Greek Marathon, ze zien nog veel potentieel. De overheid zou kunnen helpen om de beweging te versterken; legervrachtwagens die nu tussen de betogers zijn opgesteld, zouden kunnen ingezet worden voor het vervoer en het bevoorraden van het solidariteitsnetwerk en op die manier zou de pijn van de gekrompen pensioenen en van de verhoogde btw op voeding afgezwakt kunnen worden.

‘We willen deze initiatieven niet overschatten.’

Overheidsdiensten – zoals het Ministerie van Landbouw – zouden mee kunnen helpen om braakliggende gronden te identificeren, die dan aan coöperaties zouden kunnen overgedragen worden voor voedselproductie. Op die manier zou er ook werkgelegenheid gecreëerd kunnen worden. 

Het Ministerie van Onderwijs zou het multifunctioneel gebruik van scholen kunnen stimuleren, in dienst van het sociale netwerk, onder meer om nieuwe vaardigheden aan te leren. Het onderwijssysteem kan ook helpen om nieuwe projecten uit te denken.

Er zouden voorwaarden kunnen gekoppeld worden aan de privatiseringen waar de Grieken nu toe gedwongen worden, namelijk dat de nieuwe eigenaars compensatiemechanismen uitbouwen en jobs creëren. 

‘We willen al deze initiatieven niet overschatten. Het zijn geen “oplossingen” an sich’, stellen de auteurs van deze Griekse Marathon. ‘Maar strategisch gezien nodigen ze uit tot een constructieve benadering om de staats- en gemeenschapsinitiatieven die nu groeien, weer bij elkaar te brengen en om een andere economie, een solidaire lokale economie te stimuleren. Bovendien zou dit ook de ongelijkheid in de Griekse samenleving kunnen afzwakken en de betrokkenheid bij de samenlevingsprojecten vergroten.’

Geen geld? Dan maken we er zelf

Op tal van plaatsen zijn er intussen ook alternatieve muntsystemen of betaalsystemen ontstaan. Zo heeft Volos, een stad van 86.000 inwoners, een jaar geleden de TEM gelanceerd, als een soort LETs-systeem.

Meer dan achthonderd handelaren en zakenpartners gebruiken ondertussen deze munt. Er is ook een online platform waar je je “rekening” kan beheren. Het is natuurlijk niet de bedoeling de TEMs op te sparen, maar ze te laten circuleren in de lokale economie. In Patras, op de Peloponnesos, werkt men met Ovolos, een alternatieve munt en zogenaamde “tijdsbank” waarin werkuren worden geregistreerd.

De Belgische muntexpert Bernard Lietaer lag mee aan de oorsprong van de euro, maar is tegelijk bedenker van verscheidene alternatieve muntsystemen. De keuze die aan Griekenland is voorgelegd – of binnen de Eurozone blijven en lijden onder een wurgend bezuinigingspakket, of voor de grexit kiezen – is een veel te enge kijk, volgens Lietaer. ‘Waarom kan het land geen twee officiële muntsystemen hebben: de euro voor bijvoorbeeld de scheepvaart en het toerisme, en de nieuwe drachme voor de lokale economie’, vraagt Lietaer zich af.

De expert merkt trouwens op dat er in heel deze Griekse crisis niet meer over Ijsland gesproken wordt, een land dat in de crisis van 2007-2008 de raad van de financiële instellingen in de wind geslagen heeft en het heft in eigen handen nam door de banken te sluiten, de bankiers in de gevangenis te zetten en opnieuw te beginnen.

Lietaer begrijpt niet waarom vandaag dit hoge en erg risicovolle spel gespeeld wordt terwijl er, aldus Lietaer, alternatieve oplossingen mogelijk zijn die Griekenland van heel wat miserie kunnen besparen.

Een nieuw Europa?

Het is voorbarig om wat er vandaag in Griekenland gebeurt te zien als de geboorte van een nieuw Europa. De maatregelen die nu over het land zijn afgekondigd, zullen heel diep snijden terwijl die andere samenleving nog ongestructureerd en erg kwetsbaar is. Toch lijkt dit Plan C voor heel wat mensen een aantrekkelijk en geloofwaardig alternatief. 

‘Plan A is een ramp, Plan B zou ook heel wat miserie meebrengen. Plan C, dat is waar we nu voor moeten gaan.’ Aldus Theodoros Karyotis, socioloog en activist in verschillende sociale bewegingen in Griekenland.

‘De nationale politiek is belangrijk, maar is niet de geëigende instantie wanneer er nood is aan sociale transformatie. Nu is het moment aangebroken om met een brede alliantie van sociale krachten een “plan C” naar voor te schuiven, gebaseerd op samenwerking, decentralisatie en zelfbestuur, en de zorg voor het gemeengoed.’

‘De nationale politiek is niet de geëigende instantie wanneer er nood is aan sociale transformatie.’

Wat hebben de Grieken nog te verliezen, vraagt Karyotis zich af. ‘De maatregelen van Europa betekenen een nog verdere uitpersing van de midden- en de lagere klasse, meer werkloosheid, en een verdere vernietiging van kleine en middelgrote bedrijven die het hart van de Griekse economie uitmaken. Staatseigendommen en publieke goederen komen in handen van transnationaal kapitaal. Vijf jaar bieden we al weerstand. Door dit bezuinigingsplan zal de capaciteit om weer op te staan enkel verder afkalven.’

Ook voor Vasalis Kostakis zijn de privatiseringen een fundamentele uitlevering van een historische erfenis van een land aan een transnationale elite. ‘Luchthavens, havens, spoorwegen, watervoorziening, rioleringsbedrijven, energieproductie en -infrastructuur, de post, cultureel erfgoed, kustgebieden… Alles wordt geprivatiseerd. Dit zijn waardevolle bezittingen die wij geërfd hebben of samen gecreëerd hebben. In plaats van die aan de volgende generaties te kunnen overdragen, worden we nu gedwongen ze door te verkopen aan de rijken onder druk van de instorting van onze economie. Wat er in Griekenland gebeurt, herinnert niet alleen aan Duitsland in 1933, maar ook aan het Engeland van de zestiende tot de negentiende eeuw, de tijd van de enclosures waarmee de rijken zich het gemeengoed toeëigenden.’ 

Michel Bauwens, stichter van de P2P Foundation, volgt al deze dynamieken in Griekenland op de voet. Hij gelooft in zo’n plan C en stelt dat, in tegenstelling tot wat het neoliberale systeem ons wil doen geloven, mensen door meerdere drijfveren bewogen worden en niet alleen door eigenbelang. Mensen worden onder andere ook gedreven door solidariteit, door het gevoel van toebehoren, door zorg om de toekomstige generaties.

We zijn uiteindelijk veel meer dan de markt. We zijn, net als Alex, allen volwaardig mens.

Dit artikel werd eerder gepubliceerd op 19 juli 2015 en werd opnieuw gepubliceerd als onderdeel van de MO* Must Reads zomerreeks.