Staatsveiligheid start onderzoek naar 'vermeende spionage' door Duitse geheime dienst

Eerder liet de Staatsveiligheid al aan MO* weten dat ze ‘geen informatie had’ over het aftappen van Belgische internetverbindingen door de Duitse geheime dienst BND.

‘De minister van Justitie heeft kennis genomen van de berichten als zou de Duitse inlichtingendienst BND (Bundesnachrichtendienst) en de Amerikaanse veiligheidsdienst NSA (National Security Agency) Belgische data op elektronische wijze onderschept hebben’, aldus Sieghild Lacoere, woordvoerster van minister van Justitie Koen Geens (CD&V).

‘Ten gevolge van deze onthullingen is de Veiligheid van de Staat een onderzoek gestart om na te gaan of en in welke mate Belgische doelen daadwerkelijk het voorwerp waren van de vermeende spionageactiviteiten. Op grond van de resultaten van dit onderzoek zullen gepaste maatregelen genomen worden.’

Naar aanleiding van informatie die het Oostenrijkse parlementslid Peter Pilz eerder bekendmaakte, is het Federaal Parket van Zwitserland deze week een onderzoek gestart naar het aftappen van Swisscom-telefoonlijnen door de NSA. 

‘Dit doet men niet onder bevriende naties’

‘Het kan niet dat bevriende Europese lidstaten elkaar gaan bespioneren. Het kan hier ook om economische spionage gaan, op vraag van de Amerikaanse inlichtingendiensten.’ (Kamerlid Stefaan Van Hecke)

Op een persconferentie in het Europees parlement donderdagochtend maakten Groen Links-Europarlementariër Judith Sargentini, het Oostenrijkse parlementslid Peter Pilz en Groen-Kamerlid Stefaan Van Hecke aanvullende gegevens bekend over ‘de omvang van het jarenlang aftappen van honderden Europese internetverbindingen door de BND, waaronder 15 Belgische’.

‘Dit doet men niet onder bevriende naties’, aldus de drie groene parlementsleden.

‘De nieuwe gegevens lijken aan te tonen dat talloze Europese telecomlijnen in 2005 zijn gesplitst en doorgegeven aan de BND, die ze vervolgens doorgaf aan de Amerikaanse geheime dienst NSA’, stelde Groen in een persbericht. ‘Die dienst, zo blijkt uit de documenten, had aan de BND prioritaire lijnen doorgegeven, waaronder 15 vanuit België (waaronder 10 van Belgacom). In totaal werden 134 lijnen in 31 Europese landen afgetapt.’

‘Deze informatie is schokkend’, reageerde Stefaan Van Hecke. ‘Ik zal met betrekking tot de 15 lijnen in België opheldering vragen via het Comité I en vragen stellen aan de bevoegde minister. Het kan niet dat bevriende Europese lidstaten elkaar gaan bespioneren, het kan hier ook om economische spionage gaan, op vraag van de Amerikaanse inlichtingendiensten.’

Van Hecke verwacht ‘een forse reactie van onze regering ten aanzien van Duitsland. Op dit moment onderzoekt het Nederlandse KPN welke klanten precies het slachtoffer zijn geworden van spionage. Ik verwacht dat Belgacom hetzelfde onderzoek start.’

Europees parlementslid Bart Staes van Groen noemde de onthulling ‘extra wrang op het moment dat het Europees parlement zijn houding bepaalt aangaande de onderhandelingen over het vergaande vrijhandelsverdrag TTIP tussen de EU en de VS. Het is absurd dat Europese landen zélf mogelijk economisch gevoelige informatie van elkaar aan de VS gaan geven op een moment dat steeds duidelijker wordt dat zij ons bepaalde zaken willen opdringen en Europese regelgeving onder druk kan komen te staan.’

In het artikel Er is geen enkel bewijs dat de Nederlandse kabels zijn afgetapt werpt de Nederlandse mediasite De Correspondent wel op dat in de documenten van het Oostenrijkse parlementslid Peter Pilz de bewijzen zouden ontbreken voor het daadwerkelijk onderscheppen van communicatie. 

‘We zullen deze zaak uiteraard grondig onderzoeken’

Proximus [het vroegere Belgacom] was naar eigen zeggen niet op de hoogte van de feiten. ‘Wij hebben geen enkele indicatie dat deze afluisterpraktijken zouden hebben plaatsgevonden’, aldus woordvoerder Jan Margot. ‘Diegenen die deze zaak hebben aangebracht mogen ons alle nuttige info bezorgen. Momenteel beschikken we niet over de nodige elementen om hierop te reageren. Wij zullen deze zaak uiteraard grondig onderzoeken.’

Transit

Op zijn website verzamelde Peter Pilz bijkomende achtergrondinformatie over de spionage-affaire.

BND en het telecombedrijf maakten afspraken over het onderscheppen van dataverkeer via kabels die wel door Duitsland passeren, maar er niet vertrekken of toekomen.

‘In 2002 spraken de BND en de NSA in een Memorandum of Understanding af om samen telecom-verbindingen af te tappen’, schrijft Pilz in het online dossier Spionage onder vrienden. De NSA/BND-aanval op Belgacom en KPN Nederland.

‘Daarvoor sloot de BND op 1 maart 2004 een “Agentuurovereenkomst Transit” af met Deutsche Telekom.’ BND en het telecombedrijf maakten afspraken over het onderscheppen van dataverkeer via kabels die wel door Duitsland passeren, maar er niet vertrekken of toekomen.

‘De BND had een kantoor bij Deutsche Telekom AG in Frankfurt. Daar werden de gegevens van weluitgekozen transitleidingen naar Pullach afgeleid met behulp van splitters.’ Die zogenaamde beam splitters zijn gespecialiseerde optische apparatuur om een glasvezelkabel af te tappen. Ze versterken lichtbundels en splitsen ze af, waarbij er één naar de tapinfrastructuur gaat, en een andere verder naar de bestemming.

‘Vanuit Pullach vertrokken de gegevens richting Joint Signal Activity JSA in Bad Aibling, waar de NSA rechtstreekse toegang had tot de omgeleide data.’

De geviseerde glasvezelkabels werden volgens Pilz door de BND uitgekozen op basis van een prioriteitenlijst van de NSA. ‘Op een prioriteitenlijst uit het jaar 2005 stonden 255 transitverbindingen. Ze staan in verbinding met 31 Europese en 33 niet-Europese landen. 15 transitverbindingen op de prioriteitenlijst hebben een eindpunt in België.’

Het gaat volgens de gelekte informatie om verbindingen tussen Brussel en Ljubljana (Slovenië), Amsterdam, Banska Bystrica (Slovakije), Albertslund en Kopenhagen (Denemarken), Warschau (Polen), Yokohama (Tokio), Belgrado (Servië), Zagreb (Kroatië), Praag (Tsjechië), Chiba (Japan), Parijs (Frankrijk), Sarajevo (Bosnië) en Moskou (Rusland). Tien verbindingen werden volgens Pilz beheerd door Belgacom (het vroegere Proximus).

Operatie Eikonal

Bijna twee jaar na de Snowden-onthullingen over wereldwijde surveillance door de Amerikaanse signal intelligence-dienst NSA is Duitsland sinds kort in de ban van een nieuw spionageschandaal. Der Spiegel onthulde recent dat de BND op vraag van de NSA Europese doelwitten bespioneerde.

Tijdens een hoorzitting van de NSA-onderzoekscommissie van het Duitse parlement op 4 december 2014 beschreef een BND-inlichtingenofficier de zogenaamde operatie Eikonal (naar het Griekse woord voor ikoon): ‘We hebben communicatieverbindingen tussen buitenlandse staten afgetapt en die vervolgens doorzocht op basis van ons opdrachtenprofiel.’    

Voor de zoekopdrachten bezorgde de NSA aan de BND een lijst ‘selectoren’ –zoals telefoonnummer of e-mailadressen.

Internetknooppunten

Dat de BND haar inlichtingenoperatie uitgerekend in Frankfurt uitvoerde, is geen toeval. Daar bevindt zich immers een belangrijk internetknooppunt: het Deutscher Commercial Internet Exchange, afgekort DE-CIX.

Internetknooppunten zijn fysieke infrastructuren waar verschillende netwerken van glasvezelkabels samenkomen.

Internetknooppunten zijn fysieke infrastructuren waar verschillende netwerken van glasvezelkabels samenkomen. De internetproviders –de Telenets en Proximussen van deze wereld– wisselen er internetverkeer tussen hun netwerken uit.

Glasvezels zijn haardunne optische vezels van helder glas, die het mogelijk maken om digitale signalen, omgezet in lichtimpulsen, betrouwbaar over grote afstanden te transporteren. Dat gebeurt razendsnel, letterlijk met de snelheid van het licht.

Wanneer je een mailtje verstuurt, dan vertrekken de gegevens van je computer naar je router, bijvoorbeeld van Telenet of Belgacom. Die router staat via koperdraad (Belgacom) of de klassieke tv- kabel (Telenet) in verbinding met het glasvezelnetwerk van die internetproviders. Zodra de data van je mailtje op hun netwerk aankomen, zorgen hun routers ervoor dat de optimale route gekozen wordt om de e-mail naar de geadresseerde te brengen.

Niet de eerste keer

In het gerechtelijk dossier zat een brief van de ambassade van België in Bonn die meldde dat Bodenkamp, op verzoek van het hoogste politieke gezag in Duitsland, in geen geval door het Belgische gerecht kon worden verhoord of ondervraagd.

De spionage-affaire werpt vragen op over de vertrouwensrelaties tussen de Belgische en Duitse inlichtingendiensten. Doorgaans onderhouden de twee buurlanden –tevens partners binnen de EU en de Navo– zeer goede contacten op het vlak van inlichtingenwerk. Toen bijvoorbeeld in 2003 in het gebouw van de Europese Raad in Brussel zwarte dozen met afluisterapparatuur waren ontdekt, werd tijdens het onderzoek de hulp ingeroepen van de Duitse IT-experts van de Bundesdienst für Sicherheit in der Informationstechnik.

Anderzijds is het niet de eerste keer dat Duitse inlichtingendiensten de focus richten op België. In P-magazine en in het boek De L&H files (Tielt 2001) onthulde journalist René De Witte het wel bijzondere curriculum vitae van een werknemer van het West-Vlaamse technologiebedrijf Lernout&Hauspie. De man in kwestie, Stephan Bodenkamp, bleek niet alleen voor Lernout&Hauspie te werkten maar ook voor het Amt für Auslandsfragen in München. Die administratie bleek een dekmantel voor de Bundesnachrichtendienst, de Duitse geheime dienst.

Bodenkamp was dus een Duitse spion, zijn echte naam was Christoph Klonowski. Hij was onder meer verbindingsman tussen Duitsland en de Verenigde Staten in de strijd tegen terrorisme. Als hoofd van het Amt für Auslandsfragen was Bodenkamp bovendien coördinator van het Sensus-project van de Europese Commissie. De bedoeling van Sensus was een informatie-uitwisselingsprogramma te ontwikkelen voor de Europese politie- en inlichtingendiensten. In het kader van Sensus voerde Europol in 1998 trouwens tests uit met de T1 Translator van L&H.

Toen de toplui van L&H –Jo Lernout, Pol Hauspie, Nico Willaert en Gaston Bastiaens– in de zomer van 2001 een paar weken in voorhechtenis werden genomen, stelden ze de speurders voor om zeker met Stephan Bodenkamp te gaan praten. Maar in het gerechtelijk dossier –aldus journalist René De Witte– zat een brief van de ambassade van België in Bonn die meldde dat Bodenkamp, op verzoek van het hoogste politieke gezag in Duitsland, in geen geval door het Belgische gerecht kon worden verhoord of ondervraagd.

[Update 22u25: in een eerdere versie van dit artikel stond verkeerdelijk dat Peter Pilz een Europarlementslid was; dat is veranderd in ‘Oostenrijks parlementslid’.]