Trump heeft een punt in verband met conflictmineralen. Maar wil hij ook een oplossing?

Commotie. Veel kans dat die deze dagen wordt veroorzaakt door Donald Trump. Dus ook nu.

Een anonieme bron uit de Trump-administratie lekte recent een kladje van een naderend order richting Guardian. Daaruit bleek dat de Amerikaanse president op het punt staat een clausule (sectie 1502) uit de Dodd-Frank Act (2010) op te schorten.

Geldstromen droogleggen

Hoewel Dodd-Frank vooral bedoeld was om na de bankencrisis van 2008 de financiële sector te organiseren, bevatte hij ook een regel over conflictmineralen (sectie 1502).  Amerikaanse beursgenoteerde bedrijven die met mineralen uit Centraal-Afrika werkten, moesten voortaan jaarlijks een rapport indienen bij de Amerikaanse beurswaakhond SEC. Dat rapport zou een overzicht geven van maatregelen die namen om te voorkomen dat hun toevoerketen mineralen uit Congolese conflictmijnen bevatte.

Sectie 1502 zou het vuur in de Grote Meren uit de lont halen

Doel van sectie 1502 leek om in de Grote Meren het vuur uit de lont te halen. Het jarenlange conflict in Oost-Congo, zou immers vooral rond de exploitatie en handel van natuurlijke rijkdommen draaien. Door de link tussen grote bedrijven en krijgsheren door te knippen, zouden de geldstromen naar die laatste droog komen te liggen.

Maar nu staat de clausule dus op de helling. Volgens Trump zou ze ‘zowel positieve als negatieve onbedoelde gevolgen’ hebben, waaronder ‘wat verlies aan werkgelegenheid’, maar vooral een stevige kost voor de Amerikaanse bedrijven: ‘3 tot vier 4 miljard dollar bij implementatie en tweehonderd miljoen dollar elk jaar erna’. Daarom vraagt Trump zijn administratie nu om te zoeken naar een ‘meer effectieve’ benadering om de problemen in de DRC op te lossen.

‘De toepassing van Dodd-Frank draagt vooral bij tot het imago van de bedrijven’

Ngo’s sloegen meteen alarm. ‘Als dit wordt goedgekeurd, is dat een cadeau voor ondernemingen die willen samenwerken met criminelen’, liet Global Witness weten.

‘Verschillende grote bedrijven, zoals Apple en Intel, hebben de regel geïmplementeerd’, schreef Human Rights Watch. ‘En ze zeggen dat hij werkt.’

Maar Koen Vlassenroot (Conflict Research Group, UGent) plaatst vraagtekens bij die effectieve werking. Dat de toepassing van sectie 1502 bijdraagt tot een clean bedrijfsimago, zal hij niet ontkennen. ‘Maar op lokaal niveau zagen we ook negatieve effecten.’

Gezinnen hebben niets

Twee jaar terug onderzochten Vlassenroot en zijn collega’s de impact van Dodd-Frank op de Congolese huishoudens en hun inkomen. ‘Veel gezinnen hangen af van de mijnexploitatie. Zij worden rechtstreeks door de regel getroffen. Hun inkomen wordt hen ontnomen en er is geen sociale bescherming.’

Intussen liggen machthebbers in Kinshasa noch de gewapende groepen daar wakker van. Koen Vlassenroot: ‘Zij boren gewoon andere bronnen aan. De gewapende groepen, het Congolese leger trouwens op kop, halen vooral geld uit taksen, bijvoorbeeld op markten en op kleine handelaren. Ook voor Kinshasa is het aandeel van de conflictmineralen verwaarloosbaar: het maakt slechts 4% van de inkomsten uit.’

In die zin maakt Koen Vlassenroot zich meer zorgen over de effectieve herroeping door het Amerikaanse Congres van een andere regel uit Dodd-Frank. Die stelde dat olie-, gas- en mijnbedrijven hun betalingen aan buitenlandse overheden moesten bekendmaken. “Betalingen aan overheden en transparantie van die contracten hebben een veel grotere impact dan conflictmineralen.’

‘Goed bedoelde initiatieven zijn niet noodzakelijk juiste maatregelen’

In november vorig jaar keurde de EU een regeling goed die lijkt op sectie 1502. Ze geldt voor importeurs van tin, tantalum, tungsten en goud en zou vanaf midden 2017 worden toegepast. Is dat dan allemaal praat voor de vaak? Koen Vlassenroot schudt het hoofd: ‘De verdienste van die initiatieven is dat ze aandacht vragen voor gebieden zoals de Grote Meren. Maar het zijn niet noodzakelijk de juiste maatregelen.’

Wat we nodig hebben is volgens Koen Vlassenroot “een minder simplistische kijk op dergelijke conflicten en hun oplossingen. We moeten werken op verschillende niveaus: op het niveau van good governance en de verantwoordelijke staat, van een georganiseerde mijnsector met maatregelen rond traceerbaarheid en certificatie, aan lokale problemen zoals toegang tot land, aan spanningen tussen gemeenschappen …’

‘We hebben nood aan een politiek proces en permanente betrokkenheid’

De lijst lijkt eindeloos en daardoor ook wel wat deprimerend. Koen Vlassenroot knikt: ‘Dit los je niet op met een aantal conferenties of technische maatregelen die je van buitenaf introduceert. De oplossing kan enkel groeien via een politiek proces en zaken die van binnenuit worden geïmplementeerd. Maar die aanpak vraagt tijd en permanente betrokkenheid.’

In die context vindt Vlassenroot het Kaderakkoord voor Vrede en Veiligheid van Addis Abeba (2013) bijvoorbeeld interessant. ‘Dat akkoord moest het geweld van M23 in Oost-Congo beëindigen. Het resulteerde in maar liefst zeventien speciale gezanten voor Centraal-Afrika, van de Verenigde Staten tot China. Allemaal mensen die het gebied vandaag op de agenda houden.’ 

Terug naar Trump. Het gelekte document rond sectie 1502 zorgde voor commotie die misschien wat overroepen was. Maar het bracht de situatie in de Grote Meren weer even onder de aandacht. Als het zo werkt, mag hij die clausule afschaffen. In ruil voor ‘een meer effectieve benadering’: een meerjarenplan met betrokkenheid van alle noodzakelijke partners om de problemen in Centraal-Afrika fundamenteel aan te pakken.