Hongarije: ‘Er heerst wanhoop in de lerarenkamer’

Terwijl Orbán afgelopen week op de koffie was bij Vladimir Poetin, groeit in eigen land het ongenoegen. Afgelopen weekend vond in Boedapest een massale demonstratie plaats. Meer dan 20.000 boze leerkrachten werden bijgetreden door leerlingen, bezorgde ouders en vakbonden. Ze eisen een structurele herziening van het huidige centralisatiebeleid.

Het Hongaarse onderwijs bevindt zich al langer in woelig water. Begin januari van dit jaar brak de veer definitief. Enkele misnoegde leerkrachten schreven een open brief aan premier Orbán, waarin ze de zorgwekkende situatie van het huidige onderwijssysteem aanklagen.

Alle aanbestedingen verlopen nu via de staat. Soms duurt het maanden voor het nodige materiaal er is.

De hervormingen die de regering Orbán sinds 2010 doorvoerde zijn een regelrechte ramp, zo luidt het. ‘Het is een algehele chaos. Er heerst onzekerheid, wanhoop en vaak apathie in de lerarenkamer.’ Leerlingen worden overstelpt met feitenkennis en nauwelijks nog aangemoedigd om zelf na te denken. Tegelijk bezwijken veel leerkrachten onder de werkdruk. De overheid verwacht van hen meer lesuren en voert doorgedreven controles op hun prestaties.

Door de centralisatie van het onderwijs verloren scholen veel van hun autonome positie. Schooldirecteurs worden voortaan aangesteld door een nieuw opgezet overheidsinstituut.

Scholen kunnen ook geen eigen financieel beleid meer voeren. Alle aanbestedingen verlopen via de staat. Zelfs voor de aankoop van sportmateriaal en schoolboeken is het wachten op de overheid. Soms duurt het maanden voor het nodige materiaal er is.

Orbán

De huidige onderwijshervorming past binnen een algehele centralisatiepolitiek onder leiding van premier Orbán. Die liet zich eerder al ontvallen voorstander te zijn van een “illiberale” staat, waarbij het nationale belang primeert op de individuele vrijheid.

‘Wat zich vandaag in Hongarije afspeelt kan best gekenmerkt worden als een maffia-staat.’ Voormalig minister van onderwijs Bálint Magyar (2002-2006) spaart de zware woorden niet als hij het over het huidige bewind heeft. ‘Orbán heeft de autonomie van leerkrachten en onderwijsinstellingen volledig ondermijnd. Er is een patriarchale hiërarchie ontstaan, waarbij leerkrachten worden vernederd en schrik hebben hun werk te verliezen als ze niet in de pas lopen.’

‘De regering heeft de privémarkt van schoolboeken aan banden gelegd en controleert nu zelf de inhoud.’

De centralisatie van het onderwijs heeft ook zware gevolgen voor leerlingen. ‘De ideologische indoctrinatie is een feit. De regering heeft de privémarkt van schoolboeken aan banden gelegd en controleert nu zelf de inhoud. Tegelijk ondermijnt het de sociale mobiliteit. Leerlingen in het beroepsonderwijs hebben vandaag veel minder kans om door te stromen naar het hoger onderwijs. Het gat tussen beroeps en algemeen secundair onderwijs is enorm.’

Dan is er nog het geldtekort. De overheidsuitgaven aan onderwijs daalden tussen 2008 en 2012 met liefst 25%. Volgens de OESO besteedt Hongarije daarmee het op één na laagste aandeel van haar totale budget aan onderwijs van alle OESO-landen: 7,5% tegen een gemiddelde van 11,6%.

Het dalend aantal studenten doet daar niets aan af. Professor onderwijs aan ELTE István Nahalka berekende dat – rekening houdende met de inflatie – de uitgaven per student in het secundair onderwijs tussen 2009 en 2013 daalden met liefst 30 procent. Hongarije gaf in 2012 €5.000 uit per student, België net geen €11.000.

Een ander opvallend cijfer uit het onderwijsrapport van de OESO is de loonkloof tussen mannen en vrouwen. Het loon van Hongaarse vrouwen met een diploma hoger onderwijs is gemiddeld slechts goed voor 59% van dat van mannen. Geen enkel ander land doet slechter. België doet het van alle landen het best, met een loonkloof van minder dan 15%.

De goede weg

Deze bevindingen schetsen geen fraai beeld. De Hongaarse regering trachtte de situatie te ontmijnen door vorige week de staatssecretaris voor onderwijs te ontslaan. Ondertussen liet premier Orbán in de media verstaan dat de hervormingen niet zullen worden teruggeschroefd. ‘Teruggaan naar van waar we kwamen is uitgesloten. We moeten zeker zaken veranderen, maar ik geloof dat we op de goede weg zijn.’

Kortom, de centralisatiepolitiek is een succes. Leerkrachten hebben trouwens al een loonsverhoging gekregen, dus waar malen ze om?

Het loon van Hongaarse vrouwen met een diploma hoger onderwijs is gemiddeld slechts goed voor 59% van dat van mannen.

Klopt niet, zegt László Mendrey, voorzitter van de onderwijsvakbond PDSZ die de protestbeweging mee leidt. ‘Orbán heeft bij zijn aantreden in 2010 inderdaad beloofd de lonen van leerkrachten te verhogen. Uiteindelijk is maar 60% van die belofte ingelost. Tegelijk is de werklast van leerkrachten bijna verdubbeld. Hoe kan je dan volhouden dat je goed bezig bent?’

Mendrey zorgde vorige week even voor opschudding door deel te nemen aan een rondetafelgesprek georganiseerd door het ministerie van onderwijs. Daarin zouden leerkrachten en vakbonden de kans krijgen hun ongenoegen formeel te uiten en voorstellen te doen. De andere belangrijke onderwijsvakbond had opgeroepen niet deel te nemen aan de ontmoeting. Mendrey ging toch en excuseerde zich achteraf voor zijn deelname.

‘De gesprekken waren een farce. Er waren enkel bevriende personen van het regime aanwezig. Het eigenlijke doel was niet naar een oplossing te zoeken, maar de protesten de kop in te drukken.’

Verdeel en heers

Ondertussen zijn de rangen bij de vakbonden en misnoegde leerkrachten weer gesloten. Deze week werd een burgerlijk onderwijsplatform opgericht dat een nieuwe onderwijswet wil uittekenen. Die moet hen de nodige ademruimte geven in onderhandelingen met meerderheidspartij Fidesz.

Maar de vakbondsleiding is beducht voor Orbán. ‘Hij zal er alles aan doen om vooruitgang te vertragen. Verdeel en heers; daar is hij goed in. De regering is al begonnen leerkrachten te intimideren met strikte controles. Dat proces is nog maar net begonnen.’

Critici vrezen echter dat hij al zo ver is in zijn greep om de macht, dat het moeilijk is hem nog te stoppen. Dat denkt ook Magyar. ‘Orbán zal zijn centralisatiepolitiek niet opgeven. Misschien dat er op enkele technische punten toegevingen worden gedaan, maar het basisprincipe blijft in takt.’

Geruite hemden

Toch is hij hoopvol over de protestbeweging. ‘Het gaat deze keer niet om geld. Mensen willen eindelijk weer actor zijn in een systeem dat hen lijkt te onderdrukken.’ Tijdens de demonstratie in Boedapest afgelopen weekend werden leerkrachten bijgetreden door studenten, middenveldorganisaties en werknemers in andere publieke sectoren.

#kockastamogatas Tweets

De centralisatiepolitiek gaat veel verder dan het onderwijssysteem. Ook in sectoren als de gezondheidszorg duiken steeds meer problemen op en groeit het ongenoegen.

Veel meer dan de vluchtelingencrisis, gaat dit alle Hongaren aan. Volgens een onderzoek van het onafhankelijke Publicus Instituut, deelt 3 op 4 van de ondervraagden de mening van de leerkrachten.

De Hongaren tonen hun ongenoegen, soms op een ludieke manier. Afgaande op de het aantal deelnemers aan het Facebook-evenement, kwamen vandaag zo’n 10.000 leerlingen en leerkrachten naar school met een geruit hemd uit protest tegen de huidige onderwijshervormingen. Op Twitter doen foto’s met #kockastamogatas​ (geruite steun) de ronde.

Daarmee reageren ze op de uitspraken van voormalig staatssecretaris voor onderwijs István Klinghammer. Die liet zich afgelopen week zeer kritisch uit over de protestbeweging. ‘We hebben nood aan slimme en morele leerkrachten, die deze waarden doorgeven aan hun studenten. Ik word boos als ik die ongeschoren, onverzorgde leerkrachten zie rondlopen in hun geruite hemden.’

Foto’s van geruite hemden worden massaal gedeeld op de sociale media. Tegelijk blijft het afwachten of de protesten ook echt verandering zullen teweegbrengen.

Vakbonden en het burgerplatform beraden zich ondertussen over een nationale staking in de lente.