De jihad verovert de Europese hoofdsteden

De Standaard nam deze week het oorlogscommentaar van Yllands Posten paginagroot over, zonder commentaar of duiding. De publicatie is zeker relevant na de aanslagen in Kopenhagen. Bovendien is Yllands Posten de krant die een klein decennium geleden de eerste serie Mohammedcartoons publiceerde. De afwezigheid van duiding en kader zijn echter net om die redenen opvallend, zeg maar verontrustend.

Een minimum wat de lezers van een Vlaamse kwaliteitskrant hadden mogen verwachten, is dat er naast Een nieuw soort oorlog van de centrum-rechtse Yllands Posten ook ruimte gemaakt zou worden voor Een democratie mag zich nooit angst laten aanjagen door bedreigingen, het politiek commentaar op 15 februari van die andere belangrijke Deense krant, de centrum-linkse Politiken.

De Ylands Posten verdedigt de waarden en de idee van de open samenleving, maar niet voor iedereen.

Het commentaar van de Yllands Posten – en tot op zekere hoogte ook de naakte overname ervan – kunnen gelezen worden als een tactische overwinning van IS op de open samenleving. Want de Yllands Posten redeneert zonder nuance of omwegen. Wie de open samenleving met haar rechten voor alle burgers of ingezetenen verdedigt, inclusief moslims en migranten, wordt weggezet als een collaborateur met de ideologische, gewelddadige en mobiliserende krachten die de Europese waarden bedreigen. De andere optie, die de Deense krant verkiest, verdedigt de waarden en de idee van de open samenleving, maar niet voor iedereen.

Overtuigen of overwinnen

De andere moet niet meer overtuigd worden van de kwaliteit van het alternatief, want hij wordt een vijand die enkel verslagen moet worden, desnoods met zijn eigen wapens.

We weten al langer dat het wereldbeeld van de Islamische Staat en haar ideologisch belendende percelen geen ruimte laat voor vermenging, hybriditeit en twijfel. De Waarheid Gods is één en ondeelbaar, rechtlijnig en veeleisend. Een democratisch antwoord daarop vereist een in praktijk gebracht alternatief, waarin individuele waardigheid, sociale inclusie en persoonlijke keuzes gegarandeerd worden.

Die vereiste wordt opgeschort door de oorlogstoestand uit te roepen. Vanaf dat moment moet de andere niet meer overtuigd worden van de kwaliteit van het alternatief, want hij wordt een vijand die enkel verslagen moet worden, desnoods met zijn eigen wapens.

Het contrast met de oproep in Politiken is groot. Die krant stelt, na een ondubbelzinnige veroordeling van aanslagen die omschreven worden als gericht tegen de vrijheid van meningsuiting en tegen de joodse gemeenschap:

‘Wij bevestigen ons geloof in de vrijheid van meningsuiting en diversiteit. Dat zijn vitale onderdelen van onze samenleving die wij onvoorwaardelijk verdedigen… Geen wapen is sterker tegen extremisme dan het dagelijkse leven, waarvan we allemaal deel uitmaken. Ondanks de bedreigingen, moeten we ernaar streven om te leven zoals we deden voor de terreur in Kopenhagen arriveerde… We moeten opkomen voor de democratie. En wij zijn het sterkst.’

Oorlog aan moslims en migranten uit het Midden-Oosten

Yllands Posten schrijft een zorgvuldig geformuleerd voorstel tot uitsluiting.

Als de oorlogslogica het in de Europese hoofdsteden haalt van het krachtig herbevestigen van het geloof in democratische waarden en open samenlevingen, dan hebben IS, Al Qaeda en andere transnationale jihadische bewegingen een tactische overwinning geboekt. Het maakt dan zelfs niet uit of dat te wijten is aan de paniek van het moment of aan een diepere overtuiging die door het recente geweld legitimiteit krijgt en zich als onvermijdelijk beleid kan presenteren.

Voor de langere termijn, en dus ook voor de strategische strijd voor een democratische en inclusieve samenleving, is dat verschil net wél belangrijk. Paniek bevangt zelfs de meest berekenende politicus wel eens –zie de antigrondwettelijke uitval van toenmalig premier Verhofstadt tegen Dyab Abou Jahjah in 2002.

Wat Yllands Posten schrijft is echter geen paniekvoetbal, maar een zorgvuldig geformuleerd voorstel tot uitsluiting. Wie het commentaar goed leest, stelt trouwens vast dat het net ruim gegooid wordt. Men pleit niet voor een efficiënter toepassen van de wet of voor het strenger opvolgen van mensen die verdacht worden van banden met personen of organisaties die geweld voorstaan of gebruiken.

Neen, de oorlog wordt verklaard aan de moslims – die moeten ophouden zichzelf als slachtoffer te zien. De oorlog wordt verklaard aan de “massale immigratie vanuit het Midden-Oosten” die zich de westerse waarden nooit heeft eigen gemaakt. En linkse praatjesmakers en pseudosociologen krijgen een stevig stevig schot voor de boeg: zij moeten ophouden hun eigen mening te verkondigen zo lang die niet strookt met wat de Deense onderstroom bij monde van zijn conservatieve spreekbuis decreteert.

Het voordeel van polarisering

Het extreme geweld – zeg maar de cultus van geweld – van IS geeft de profeten van de uitsluiting nooit geziene legitimiteit.

Het amalgaam dat de krant maakt van (de hele) islam, immigratie en terrorisme is ronduit bedreigend voor de waarden die ermee verdedigd zouden worden. Het signaleert een verschuiving die overal in Europa bezig is en die dreigt uit te monden in een pensée unique dat iedereen die moslim, migrant of links is verdacht maakt. Dat eenheidsdenken is allang niet meer exclusief politiek rechts of maatschappelijk conservatief.

Als je het zo opschrijft, klinkt het te gek of te brutaal om waar of verontrustend te zijn. Maar het is voelbaar in gesprekken en tastbaar op sociale media. Het extreme geweld – zeg maar de cultus van geweld – van IS geeft de profeten van de uitsluiting nooit geziene legitimiteit.

Het volk is bang, en dat is de bedoeling van IS, uiteraard, maar het komt bepaalde politieke kringen in het Westen ook mooi uit.

Dat verklaart, naar mijn mening, waarom Fox News als enige mainstreamzender de executie van de Jordaanse piloot Moaz El-Kasasbeh in extenso online plaatste. Het werd ook redelijk eerlijk en helder verwoord door Pol Van den Driessche tijdens het TerZake-debat op 6 februari met Björn Soenens over het tonen van die beelden.

‘Tot voor de beelden [van de verbranding van El-Kasasbeh] werden uitgezonden, was een groot deel van de Jordaanse bevolking niet voor deelname aan de coalitie tegen IS. Door die beelden is die sfeer helemaal omgeslagen. In de VS hoor je stemmen als die van McCain die zegt, na die beelden gezien te hebben: wij moeten grondtroepen gaan sturen.’ Met andere woorden: de senator verwijt de VRT dat ze weigert mee te werken aan een operatie die de bevolking angstig genoeg zou maken om in te stemmen met militaire avonturen of veiligheidsoperaties waar men zich in rationele tijden tegen zou verzetten.

Onzekerheid is wat ons bindt

Vaak wordt het debat niet zo scherp gevoerd. Maar door alle moslims en migranten uit het Midden-Oosten te betrekken bij het terroristisch geweld in de Europese steden of het propagandageweld van IS, wordt een gesprek over de sociale uitsluiting, de discriminatie of het racisme tegen die groepen en individuen hoe langer hoe moeilijker. En door “links” mee in dat bad te trekken, krimpt ook de ruimte voor het voorstellen van alternatieven voor de Europese besparingspolitiek die mede uitgaan van de belangen van de kwetsbare onderlaag, die in de grote steden vaak een recent migratieverleden heeft.

Een gesprek over de sociale uitsluiting, de discriminatie of het racisme tegen moslims of migranten wordt hoe langer hoe moeilijker.

Ik heb het voorbije jaar heel wat lezingen gegeven over de brandende actualiteit in de brede islamitische wereld, en telkens valt het op hoe beslist de vragenstellers zijn. Hét probleem is de islam. Of het zijn de migranten, of vreemdelingen zoals ze toch nog vaak genoemd worden. En de verschillen binnen of tussen groepen verdwijnen na een minuut of vijf. Iedereen vindt online voldoende bewijs voor die stellingen, of toch sterke citaten van grote denkers.

Ik heb geen probleem om de onzekerheid of de irritatie van Vlamingen over het land en de stad die ze niet langer herkennen te aanhoren. Het is natuurlijk waar dat de toekomst superdivers is, maar iedereen die moeite heeft met die snelle en ingrjpende veranderingen, verdient beluisterd te worden.

Dat geldt voor de bezorgde Vlamingen in de Brusselse Rand, de vrijzinnige Vlaming in de groene gemeenten voor Antwerpen, de Kempische vrienden, de West-Vlaamse schoolkinderen, de Gentse studenten: voor iedereen die ik tegenkwam en alle anderen.

Maar dat betekent ook dat de Berberse grootouders, de derdegeneratiejongeren, de nieuwe intellectuelen die niet aan de bak komen, de moslims die zich over elke woord en elke symbolische daad moeten verantwoorden, dat ook zij allen verdienen gehoord te worden, want ook zij worstelen met die snelle veranderingen en het gebrek aan houvast.

Wees geen omstander

‘We moeten blijven beseffen’, schreef Politiken, ‘dat de overgrote meerderheid dit soort gewelddaden verwerpt en samen pal staat om de democratie te verdedigen.’ Dat is geen verontschuldiging voor wat dan ook, het is een oproep om samen te zorgen voor een maatschappij die beter, veiliger en democratischer wordt.

In plaats van toe te geven aan de oproep tot een culturele oorlog, zijn we als samenleving beter gediend met de oproep tot alledaags samenleven. De ene oproep wel publiceren en de andere niet, is een politieke keuze. Ik ben het daar niet mee eens. En vandaag is niet het moment om dat meningsverschil alleen in de beslotenheid van de huiskamer uit te drukken.

In plaats van toe te geven aan de oproep tot een culturele oorlog, zijn we als samenleving beter gediend met de oproep tot alledaags samenleven.

Zoals de Nederlandse filosoof Hans Achterhuis het deze maand stelde tijdens zijn lezing ter gelegenheid van de tiende verjaardag van het Vlaams vredesinstituut: ‘Vreedzaam leven als privépersoon is niet genoeg. Er zal ook gestreden moeten worden. Willen we, zo wordt gesteld, met moreel gezag een tegenwicht bieden aan haatzaaiers en geweldpredikers, dan is een gezamenlijk “offensief” nodig van opvoeders, leerkrachten en ouders.’

‘Bij de recente herdenking van Auschwitz bepleitte Roman Kent, één van de overlevenden een elfde gebod: “Wees nooit een omstander”. Om vanuit de beschutting van de eigen privéwereld de publieke ruimte te betreden, is moed nodig, zo stelde de filosofe Hannah Arendt. Deze deugd hebben in het verleden strijders altijd beoefend, tegenwoordig geldt zij ook voor gewone burgers.’

Er moet beslist een halt worden toegeroepen aan extremisme en gewapende terreur. Maar er is vandaag vooral moed nodig om tegen het aanzwellende getij van uitsluiting en indringend veiligheidsdenken in te gaan, om het burgerschap van alle burgers te verdedigen, om de oorlogslogica te weigeren en de menselijkheid hoog te houden. 

We hebben een nieuw soort verzet nodig, geen nieuw soort oorlog.

Een ingekorte versie van dit opiniestuk verscheen in De Standaard (20 februari 2015).