“‘‘Het Europees Parlement is een tandeloze tijger’’

De Europese Unie in crisis

Wat duidelijk is geworden sinds de verkiezingen van 2014, is dat “Die Große Koalition” tussen christendemocraten en sociaaldemocraten de Europese Unie, en dan vooral het Europees Parlement, geheel lam legt. Dat is een uiterst gevaarlijke evolutie om twee redenen. Eerst en vooral omdat het Europees Parlement het enige rechtsreeks verkozen instituut is in het hele bolwerk van de Europese Unie. Ten tweede omdat in tegenstelling tot die andere Europese wetgevende bevoegdheid - De Europese Raad - het Europees Parlement een instituut is dat niet slechts de nationale belangen dient.

Waar de Raad zich steeds weer louter door haar eigen nationale belangen laat leiden, kan het Parlement deze overstijgen en werkelijk de grotere waarden en principes in het belang van de burgers verdedigen.

De Europese Volkspartij en de Sociaaldemocraten schijnen hartstochtelijke minnaars te zijn geworden

De twee grootste fracties in het Europees Parlement, De Europese Volkspartij en de Sociaaldemocraten (goed voor meer dan 400 uit de 750 zetels) schijnen sinds de nieuwe verkiezingen in 2014 hartstochtelijke minnaars te zijn geworden, en dat is erg merkbaar.

De twee leiders (De Duitse CSU’er Manfred Weber en de Italiaanse Socialist Giovanni Pitella) maken allerlei ‘backdoor deals’, met als rode draad: we houden elkaar de hand boven het hoofd. I’ve got your back if you’ve got mine. Wie is hier uiteraard de grote verliezer? Wij allemaal. Wanneer een Parlement faalt haar controlerende taak uit te oefenen, is de rechtsstaat zelf in gevaar.

De tandeloze tijger: enkele case-studies

1) EU PNR: Passenger Name Records

Net voor de zomer heeft de Commissie “Justitie” van het Europese Parlement voor de tweede maal gestemd over een wetsvoorstel dat overheden verplicht alle persoonsgegevens van vliegtuigpassagiers op te slaan. Door de hevige kritiek van mensenrechtengroeperingen en het vernietigende advies van de Europese Privacy watchdog is het in 2011 een eerste keer verworpen, wegens te grote inbreuk op de privacy.

Plots vonden de sociaaldemocraten dat de privacy van burgers niet meer zo van belang was, en het voorstel kon op hun stem rekenen.

Na de Charlie Hebdo aanslag in Januari, duwden de conservatieven en christendemocraten dit voorstel weer op de agenda - ook al is er geen logisch verband tussen dit wetsvoorstel en de aanslagen - en zo kwam het tot een tweede stemming. En - surprise surprise - hoewel de inhoud van de tekst nagenoeg exact hetzelfde was als in 2011 werd het dit keer met (een weliswaar kleine) meerderheid doorgestemd.

De rechtsconservatieven hadden de avond ervoor in een interne spoedvergadering de sociaaldemocraten ei-zo-na bedreigd, en met enig succes. Plots vonden de sociaaldemocraten dat de privacy van burgers niet meer zo van belang was, en het voorstel kon op hun stem rekenen.

2) Hongarije

Met de aantreding van Orban zijn enkele van de belangrijkste rechtsstaatsprincipes in Hongarije met de voeten getreden, onder meer de onpartijdigheid van de rechterlijke macht,  de vrijheid van meningsuiting,  en recent het brutale optreden naar asielzoekers toe dat een regelrechte aanfluiting is van alle asiel- en mensenrechtenverdragen.

Vier politieke fracties in het Europees Parlement wilden daarom de zogenaamde “infractie”-procedure opstarten, wat inhoudt dat het Europese Parlement de Commissie opdraagt om een diepgaand onderzoek te verrichten naar de wanpraktijken van de Hongaarse overheid. Deze procedure kan uiteindelijke leiden tot een opschorting van het stemrecht van Hongarije in de Europese Raad als bevestigd wordt dat het land de Europese verdragen heeft geschonden.

Ook hier weer vond de dag ervoor een spoedvergadering achter gesloten deuren plaats tussen de Europese Volkspartij en de Sociaaldemocraten, met druk van de eerste om tegen deze procedure te stemmen. Geruchten in de wandelgangen getuigen dat een soort “deal” werd gevonden waarbij men had besloten om enkel achter gesloten deuren druk op Orban uit te oefenen, teneinde deze procedure vooral niet publiekelijk te laten plaatsvinden.

De reden is duidelijk: om de Europese Volkspartij, waartoe de partij van Orban behoort, geen gezichtsverlies te laten lijden. Politieke raadgevers, die bij de ontmoeting tussen de fractieleiders aanwezig waren, getuigden dat de sociaaldemocraten “hun” Commissie Vice-President Frans Timmermans (een socialist) wilden beschermen voor kritiek over zijn stilzwijgen rond de wanpraktijken in Hongarije. Frans Timmermans is namelijk bevoegd jegens de Europese Commissie voor het monitoren van het respect voor mensenrechten binnen de Europese Unie.

3) Luxleaks

Eind 2014 werd bekend dat EU Commissie President Jean-Claude Juncker onder zijn eerste ministerschap zogenaamde ‘sweetheart tax deals’ had gesloten met meer dan 300 bedrijven, die zich via allerlei schemerige juridische constructies onder Luxemburgs recht ontheven wisten van belastingen te betalen in andere lidstaten.

Gedwongen door de grote publieke verontwaardiging, wierp het Europese Parlement zich op om deze “Junckergate” te onderzoek en vroeg al snel om het opzetten van een gespecialiseerde onderzoekscommissie.

En hier begon het gedonder. De “unholy alliance” van Conservatieven (NV-A), Christendemocraten (CD&V) en Sociaaldemocraten (SP-a) gingen dwars liggen. Deze drie partijen - hoewel allen verenigd in hun oorspronkelijke publieke verontwaardiging over deze tax-deals - vonden dat het Europees Parlement geen volwaardige onderzoekscommissie mocht oprichten, en dus blokkeerden ze dit voorstel van Verenigd Links & de Groenen.

In plaats daarvan werd er een “gewone” commissie opgericht, dat eigenlijk niet meer kan dan vergaderen en een mooi eindrapport opmaken maar dat geen enkele macht heeft om documenten te vorderen, of bepaalde personen voor zich te laten verschijnen. Een papieren tijger dus.

Nochtans, ten tijde van de eerste onthullingen was het aantal officiële parlementaire steunbetuigingen dat vereist was om de speciale onderzoekscommissie op te richten, bereikt.

Het klinkt bijna als Italiaanse maffiapraktijken. Maar het werkte.

Maar toen trad “Die Große Koalition”-molen weer in werking. Er werd achter de schermen zwaar gedreigd dat verkozen parlementairen intern geboycot zouden worden in hun eigen politieke partij, zo ze hun steun niet terug trokken. Interne e-mails werden door de Groepsleiders gestuurd naar al hun discipelen, om hen weer tot de orde te roepen.

Het klinkt bijna als Italiaanse maffiapraktijken. Maar het werkte: voldoende steunbetuigingen werden op het laatste moment teruggetrokken, en het quorum voor de volwaardige onderzoekscommissie werd niet bereikt. En weer hielden de twee grootste politieke families elkaar de hand boven het hoofd: De socialisten beschermden trouw hun coalitiepartner Juncker. En u raadt vast wel weer wie de grote verliezer is…

Wat niet weet, niet deert: het wapen van de non-transparantie

Wat opvalt in de zes jaar dat ik nu als raadgever werk in het EP, is dat het gebrek aan transparantie het ultieme wapen is om elk publiek debat monddood te maken, en zo het status quo te behouden. Wat niet openbaar is kan men gemakkelijk als “geruchten” of “complottheorieën” van de hand doen. Recent nog was een delegatie van het EP in Roemenië in het kader van het “CIA rendition Programme”, een CIA-geleide operatie om mensen zonder enige verdenking gevangen te houden en te martelen in geheime gevangenissen in Europe en Oost-Azië - een pervers hersenspinsel uit Bush zijn beruchte “War on Terror”.

Talloze officiële documenten van de VN, de Amerikaanse Senaat, het Europese Parlement, de Raad van Europa en vele journalistieke bronnen duidden Roemenië aan als medeplichtig aan dit illegale programma.

Maar eenmaal ter plaatse in Roemenië verkondigden alle geïnterviewde personen - van de ex-president, het ex-hoofd van de Staatsveiligheid tot ministers en senatoren - doodleuk dat er in Roemenië geen enkele martelgevangenis is geweest.

Het feit dat de CIA dit zelf heeft toegegeven voor een rogatoire Senaatscommissie maakt blijkbaar geen verschil uit: het waren enkel maar geruchten. Want natuurlijk zijn alle “officiële” documenten van de CIA of van de Roemeense staatsveiligheid geclassificeerd als “top secret” en kan zelfs een parlementaire onderzoekscommissie deze niet raadplegen.

Het onderhandelingsmandaat, de onderhandelde documenten zelf en de lobbybijeenkomsten vinden grotendeels in het geheim plaats

Dus het argument van de Roemeense overheid gaat een beetje als volgt: ‘gelet jullie ons niet de officiële documenten kunnen tonen (die zijn immers geclassificeerd), kunnen jullie enkel op onofficiële bronnen terugvallen maar die zijn niet officieel, dus dat is geen bewijs’. Het lijkt bijna hallucinant, maar zo gaat hun bespottelijke cirkelredenering.

Eenzelfde redenering hebben we gezien in de onderhandelingen rond het TTIP en CETA, de mammoet-vrijhandelsverdragen die Karel de Gucht heeft opgestart met de VS en Canada. Het onderhandelingsmandaat, de onderhandelde documenten zelf en de lobbybijeenkomsten vinden grotendeels in het geheim plaats, zodat de burgerbewegingen en partijen zich genoodzaakt zien zich op “gelekte” documenten te moeten beroepen om uit te vinden wat er werkelijk gebeurt.

Maar als men die bronnen gebruikt om de oppositie te organiseren dan krijgt me steevast te horen: ‘ja, maar dat zijn toch niet de officiële documenten, dus daarover kunnen we geen debat organiseren!’

Dat transparantie gevreesd wordt door het establishment mag het volgende ook nog verduidelijken: een wetsvoorstel dat publieke toegang tot EU-documenten moest faciliteren is al meer dan 14 jaar lang geblokkeerd door de conservatieve en christendemocratische partijen, en door de Europese Commissie zelf! Blijkbaar is het hen te gevaarlijk dat burgers weten wat hun verkozenen doen!

Blijkbaar is het hen te gevaarlijk dat burgers weten wat hun verkozenen doen!

En men kan enkel vermoeden dat de Europese Commissie langs haar kant niet haar boekje wil opendoen over het leger van lobbyisten dat ze gezellig bij zich ontvangt terwijl de gewone burgers in het donker mogen tasten. Maar gelet dat allemaal geheime informatie is, zijn dit uiteraard maar geruchten!

Als kers op de taart, heb ik zelf de erg onplezierige ervaring gekend om door de interne dienst “classified information” van het Europees Parlement te worden gescreend of ik wel toegang mocht krijgen tot bepaalde wetgevende documenten.

Dit uiterst onaangenaam onderhoud bestond uit een uur-lange preek waarin we werden gewaarschuwd hoe gevaarlijk het is om  informatie naar buiten te brengen, en dat dat onze job kan kosten, en we zelf gerechtelijke vervolging riskeerden. Inderdaad, als we de “geheime leeskamer” binnen wilden, werden we gefouilleerd, moeten we onze telefoon afgeven, en is er geen pen of papier toegelaten.

Rechtstaat in gevaar

Wanneer parlementen hun overheden niet meer tot verantwoording roepen, of daarin verhinderd worden, is de rechtsstaat zelf in gevaar. Waar partijpolitieke belangen de belangen van de burgers overtreffen, is de democratie aan het afbrokkelen. Wanneer een parlement enkel aan achterkamer-politiek doet om zo elke publieke openbaarheid en politieke toerekenbaarheid van haar beslissingen te ontwijken, dan is het parlement een gefaald instituut, een tandeloze tijger die enkel af en toe wat met wat holle woorden dreigt maar nooit tot actie overgaat. Wanneer ze faalt de hogere principes van de democratie te beschermen tegen partijpolitieke belangen dan vervalt mijns inziens haar legitimiteit tegenover haar burgers.

Het mag dan ook niet verbazen dat nieuwe leiders zoals Pablo Iglesias, Bernie Sanders en Jeremy Corbyn zoveel publieke steun genieten. Wij voelen allemaal aan dat de traditionele partijpolitiek enkel het status quo dient. En waar het status quo in stand gehouden wordt, kan verandering nooit plaats vinden.

Oude spirituele tradities hebben altijd gewaarschuwd dat de essentie verloren gaat als de vorm primeert. In politiek is het niet anders: wanneer de partij belangrijker wordt dan de burgers die ze dient te vertegenwoordigen, dan is de essentie van de democratie begraven. En voor een opleving van de democratie is een revival van de essentie van het democratisch proces nodig: de belangen van de grote meerderheid dienen altijd te primeren op de zelf-dienende belangen van de “lucky few”.

Olivier Winants is juridisch adviseur voor Europees Verenigd Links in het Europees Parlement en medewerker van de studiedienst van de PVDA+